Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және гылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011

 
қүрамы бойынша қүрылымының ерекшеліктерімен түсіндіріледі, 
сондықтан маталар жіктелуін ортақ қарастыруға болмайды.
 
Кесте 6.2 - Тұрмыстық қолданыстағы маталарды прейскурант бойынша 
топтастыру
 
Маталар топтары мен топшалары 
мақ
та 
 _________ 
1 
I 
Шыт 
II  Бөз 
III  Ішкиімдік 
1. 
Бөз 
2. 
Миткалд
ық 
3. 
Арнайы 
IV  Сатин 
1. 
Кардт
ы 
сатин 
2. 
Тарақт
ы 
сатин 
V  Көйлек 
1.  Маусымдық 
2.  Жаздық 
3.  Қыстық 
4.  Филаментті 
жібек  қосылған 
мақта-мата 
VI  Киімдік 
1Тегісбоялған 
1. 
Арнайы 
2. 
Мела
нж 
және 
шүбар  маталы 
Қысқы 
VII Астарлық 
VIII Тик 
IX  Түкті 
X  Орамал 
XI  Сүлгі 
XII Қатты  мата- 
лар 
XIII Жиһаз  және 
безендіру 
XI V Жамылғы 
1. 
Байкал 
2. 
Жазғы 
XV Қаптауыш 
XVI Дәке 
және 
дәке бүйымдары 
зығыр 
  _______  2 
Жең жаккардты 
1.  Зығыр 
2. 
Жарты
лай зығыр 
ПТар 
жаккардты 
және кареталық 
1.зығыр 2. 
Жарты лай 
зығыр 
III Кенеп 
және 
сүлгілер 
1.  Зығыр 
2.  Жарты лай 
зығыр 
IV Жіңішке 
ақ 
және 
ақшыл 
маталар 
1.  Зығыр 
2.  Жартылай 
зығыр 
V  Кең  ақ  және 
ақшыл маталар 
1.  Зығыр 
2.  Жартылай 
зығыр 
VI Костюм- 
көйлек 
VII  Қатты, 
жіңішке 
маталар 
1.  Зығыр 
2.  Жартылай 
зығыр 
VIII  Шүбар  ма- 
талар 
1.  Зығыр 
2.  Жартылай 
зығыр 
жібек 
3 
!Табиғи 
жібектен 
1.  Крепті 
2.  Үтіктейтін 
3.  Жаккардты 
4.  Түкті 
5.  Арнайы 
II  Басқа 
талшықта
р 
мен 
табиғи 
жібектен 
1.  Крепті 
2.  Үтіктейтін 
3.  Жаккардты 
4.  Түкті 
III Жасанды 
жібектен 
1.  Крепті 
2.  Үтіктейтін 
3.  Жаккардты 
5.  Арнайы 
IV Басқа 
талшықтар 
мен жасанды 
жібектен 
2.  Үтіктейтін 
3.  Жаккардты 
4.  Түкті 
5.  Арнайы 
V  Жасанды 
жібектен 
2.  Үтіктейтін 
5.  Арнай
ы 
ҮТБасқа 
талшықта
р мен 
синтетикалық 
жүн 
  _______ 
4
  _______  
Таза жүнді, мәуітті 
1.  Көйлек 
2. 
Тегіс
 
боялған 
костюм 
3. 
Шүбар
 
маталы 
және фасонды 
костюм 
5.  Пальто 9. 
Арнайы 
II  Жартылай 
жүнді, мәуітті 
1.  Көйлек 
2.  Тегіс 
боялған костюм 
3. 
Шүбар
 
маталы 
және фасонды 
костюм 
5.  Пальто 9. 
Арнайы 
III Жүқа  шүғалы, 
таза жүнді 
1. Көйлек 
3.  шүбар маталы 
және фасонды 
костюм 
4.  Шүғалар 
5.  Пальто 
6.  Драп 
9.  Арнайы 
IV Жүқа  шүғалы, 
жартылай жүнді 
1.  Көйлек 
2.  Тегісбоялған 
костюм 
3.  Шүбар маталы 
және фасонды 
костюм 
150 

1
 
2
 
3
 
4
 
1.Дәкелік мата-
 
IX Қатты мата-
 
жібектен
 
4. Шұғалар
 
лар
 
лар
 
2. Үтіктейтін
 
5. Пальто
 
2.Дәке
 
1. Зығыр
 
3. Жаккардты
 
6. Драп
 
бұйымдары
 
2. Жартылай
 
4. Түкті
 
7. Түкті
 
XVII Техникалық
 
зығыр
 
5. Арнайы
 
8. Жамылғылар
 
маталар
 
X Қатырғылы
 
VII Шпательді
 
9. Арнайы
 
 
маталар
 
жасанды
 
V Таза жүнді,
 
 
1. Зығыр
 
талшық тар
 
қатты шұғалы
 
 
2. Жартылай
 
және басқа да
 
4. Шұғалар
 
 
зығыр
 
талшықтардың
 
5. Пальто
 
 
XI Парусиндер
 
қосылысы
 
7. Түкті
 
 
1. Зығыр
 
2. Үтіктейтін
 
VI Жартылай
 
 
2.Жартылай
 
5. Арнайы
 
жүнді, қатты
 
 
зығыр
 
VIII Шпательді
 
шұғалы
 
 
XII Екі жіпті
 
синтетикалық
 
4. Шұғалар
 
 
1. Зығыр
 
талшықтар
 
5. Пальто
 
 
XIII Равентухтер
 
және басқа да
 
6. Драп
 
 
1. Зығыр
 
талшықтар
 
8.Жамылғы лар
 
 
XIV  Қаптауыш 
маталар
 
1.  Зығыр
 
2. 
Жартылай 
зығыр
 
XV  Қап  маталар  1. 
Зығыр
 
XVI  Қаптар 1. 
Зығыр
 
дың  қосылысы  2. 
Үтіктейтін 4. Түкті
 
9. Арнайы
 
6.3.  МАҚТА МАТАЛАРДЫҢ АССОРТИМЕНТІ 
Мақта  маталар  ассортиментте  үлкен  орын  алады,  тоқыма  өндірісінде 
өндірілетін  барлық  маталар  ассортиментінің  75%  үлесін  құрайды.  Мақта 
маталардың  ассортиментіне  мақтадан  жасалған  маталар  және  мақта  мен 
вискоза  штапелінің  қосындысынан  жасалған,  штапельді  синтетикалық 
талшықтардан жасалған, вискозалық жібектен жасалған маталар кіреді. Өзге 
талшықтарды  мақта  маталардың  құрамына  о  лардың  сырт  бейнесін  және 
кейбір қасиеттерін жақсарту үшін қосады.
 
Саудалық 
жіктелуі 
бойынша 
мақтақағазды 
маталардың 
ассортименттерін түрлі белгілері бойынша топтар мен топшаларға бөлінеді. 
Матаның  әр  тобының  осы  топтағы  немесе  топшадағы  маталарға  ортақ 
болатын ерекшеліктері болады.
 
Мақта  маталар  жақсы  мықты,  көп  ретті  созылу  мен  иілуге  төзімділік, 
жақсы ылғал өткізгіштік қасиеттерімен сипатталады. Мақта маталар-
 
151 

дан жасалған бұйымдар тез ылғалданады, тез кебеді, жақсы жуылады және 
жоғары  температурада  үтіктеледі.  Мақта  маталардың  қажалуға  төзімділігі 
синтетикалық талшықтарға қарағанда аз болады.
 
Мақта  маталар  көп  жағдайда  жақсы  төселеді,  оңай  кесіледі,  орны-  нан 
ауытқып  кетпейді,  ол  төсемеге  180  мақта  маталарды  жатқызуға  мүмкіндік 
жасайды.  Олар  оңай  өңделеді,  шашылмайды,  тігістерінде  жылжымайды; 
жұмсақ өңдеуде инемен тесілмейді.
 
Құрамында синтетикалық талшығы көп мақта маталар жеңіл ша- шырап 
және 
тігістері 
бойынша  жылжып 
кетуі 
мүмкін. 
Синтетикалық 
талшықтардың  жылуға  шыдамдылығы  аз  болғандықтан,  үтіктің  темпе- 
ратурасы тиімді болуы тиіс.
 
Маталардың  түстік  безендірілуі  олардың  қолданысына  байланысты 
болады.  Әр  түрлі  пішінді,  өлшемді,  қарқынды  және  түсті;  тегіс  боялған, 
шұбартылған, ағартылған және аз көлемде - меланж суреттері басты- рылып 
жасалған  маталар  шығарылады.  Әрлеудің  арнайы  түрлері  -  тұрақты 
бастырылған өрнек, өшпейтін аппреттер, гофре, су өткізбейтін қабат тәрізді 
арнайы өңдеу түрлері кең қолданылады.
 
Прейскурант  бойынша  мақта  маталардың  ассортименті  17  топқа 
бөлінеді.  Тұрмыстық  қолданыстағы  маталардың  көбі  бастапқы  6  топқа 
кіреді:  шыт,  бөз,  ішкиімдік  маталар,  сатин,  киімдік,  көйлектік  мата-  лар. 
Мақта маталардың артикулы екі, үш немесе төрт саннан тұратын нөмірмен 
белгіленеді.
 
Шыт 
мақтаматериалдарының 
ішіндегіайталықтайүлестісалмағының 
принципі бойынша ерекшеленген жеке топты құрайды (шығарылатын мақта 
маталарының 
ассортиментінің 
шамамен 
10-12% 
құрайды). 
Шыт 
ассортиментінің спецификалық ерекшелігі бар: оның негізіне қалың иірілген 
жіп  қолданылады,  ол  болса  матаның  негізгі  тірегін,  матаның  қажалу 
әсерлеріне  төзімділігін  қамтамасыз  етеді.  Мұндай  құрылым  мақта 
маталардың ассортиментінде тек шытқа ғана тән.
 
Шыт  -  басылған  суреті  бар  немесе  ашық  түстерге  боялған  мата.  Ол 
кардты иірілген жіпті өру арқылы өңделеді. Шыттың ені - 62-95 см.
 
Шыт  муслинді,  қатты  және  жылтырлы  өңдеумен,  өшпейтін  аппрет- 
термен  және  қысылған  - жартылай  мерсеризациямен  алынған  бүдір  бетпен 
шығарылады.
 
Шыт  матасы  әйелдер  мен  балалар  бұйымдарының  ассортиментінде, 
ерлердің жейдесінде, ішкиім және төсек орын жабдығында қолданылады.
 
Шыттың  өңделуі  қарапайым,  жыртылмайды,  созылмайды  және  қатты 
шашырамайды.  Шыт  қатты  немесе  жылтырлы  өңдеуі  кезінде  сынып  кетуі 
мүмкін. Шыттан бұйым тіккенде № 90-100 инелерді және № 50-60 жіптерді 
қолданған дұрыс. Жуу үдерісі барысында шыттың отыруы негізі бойынша 5 
% құрайды.
 
Бөз  тобына  шыт  тәрізді  өрілу  арқылы  өңделетін  киімдік  бөзінің 
ассортименттері жатады, бірақ оларда, керісінше, негізіне қарағанда
 
152 

тығыз болатын кардты иірілген жіп қолданылады (кейбір бөз түрінде негізі 
мен  щүғасында  иірілген  жіп  қалыңдығы  бірдей  болады).  Бөз  шытқа 
қарағанда қалыңырақ және қаттырақ, бірақ ол да шыт сияқты тозуға төзімді 
келеді.  Олар  бір-бірінен  салмағымен,  негізі  мен  шүғасындағы  жіптердің 
тығыздығымен және енімен ерекшеленеді, бөздің ені - 62, 78 және 250 см.
 
Бөз тегіс боялған және толтырылған болып шығарылады. Толтырылған 
бөздің  кейбірі  екі  жағынан  қапталады.  Кейбір  бөз  түрлері  арнайы  өңдеу 
түрлерінен  өтеді,  мысалы,  мата  қатаңдығын  арттырып,  оларды 
мыжылмайтын  ету  үшін  өшпейтін  аппрет  өңдеуі  қолданылады.  Мүндай 
аппрет маталарда көп ретті жуғанға дейін сақталып түрады.
 
Бөз,  шытты  қолданатын  бүйымдар  ассортиментінде  пайдаланыла-  ды. 
Арнайы өңдеулер бөздің қолдану өрісін кеңейтеді.
 
Бөздің  жеке  топқа  бөліну  белгісіне  олардың  мақта  маталардың  (ша- 
мамен  6  %)  ассортиментіндегі  алатын  үлесті  салмағын,  материалдардың 
спецификалылығын жатқызуға болады.
 
Сатин тобына сатин және атлас маталар жатады. Мақта матасының бүл 
тобының ассортименті қалыптасқан негізгі белгісі  болып табыла-  ды. Мата 
қүрылымында  қолданылған  иірілген  жіп  түріне  қарай,  сатин  ассортименті 
екі топшадан түрады.
 
Кардты  сатиндер,  негізінде  және  шүғасында  кардалы  иірілген  жіптен, 
түрлі тығыздықты кардалы иірілген жіпті қолдану салдарынан салмағы және 
қалыңдығы бойынша әр түрлілігімен ерекшеленеді.
 
Кардты сатинді мерсерлейді, нәтижесінде оның беті тегіс, әрі жыл- тыр 
болады.  Түсіне  қарай  сатин  қанық,  тегіс  боялған  және  ағартылған.  Кейбір 
сатиндер  өшпейтін  аппрет  түрінде  арнайы  әрленеді,  ол  матаны  тегіс, 
қажалуға төзімді және мыжылмайтын етеді. Кардалы сатин - 1м
2
 матада 120-
139 г салмақты айтарлықтай жеңіл мата. Сатиндердің аса кең тараған ені - 80 
см, кейбірінің ені - 90-120 см.
 
Тарақты  сатинді  жүқа  тарақты  иірілген  жіптен  және  тек  сатин  емес, 
атлас  түптеуінен  жасалады.  Атлас  түптеуінен  жасалған  сатин  сыртқы 
бетінде негізгі жіптерден түратын қаптауы болады, ол ластик деп ата- лады. 
Тарақты  сатин  міндетті  түрде  мерсеризациядан  өтеді,  сондықтан  да  олар 
үстіңгі  бетінің  тегістігімен  және  жақсы  жылтырлығымен  сипат-  талады. 
Сатин  үйкеліске  және  тозуға  төзімділігі  жоғары  болғандықтан,  оларды 
астарлық  материал  ретінде  қолданады.  Өңдеу  бойынша  тарақты  сатин 
қанық, тегіс боялған және ағартылған болуы мүмкін.
 
Тарақты  сатин  -  1м
2
  матада  салмағы  80-130  г  дейінгі  өте  жеңіл  мата. 
Сатин ені 70 см асады.
 
Сатин  тобындағы  маталар  ассортиментін  көйлек,  жейде  дайындауға, 
үстіңгі киімге, көйлекке, халатқа, ішкиімге жастық тысына астарлық ретінде 
қолдануға болады.
 
Жүмсақ  сатин  шашырап  кетеді,  қатты  сатин  жыртылады,  сондықтан 
жіңішке үшкір ине, матаның қалыңдығына, өңделуіне және
 
153 

тығыздығына  қарай  ине  мен жіп  нөмірлерін  мұқият  таңдаған  жөн.  Са-  тин 
негізінен 1,5-2% отырады.
 
Ішкиім тобы. Барлық мақта-матаның шамамен 25% ішкиімдік ма- талар 
еншісіне жатады, шамамен 150 артикулы шығарылады.
 
Тшкиім  тобы  киетін  киімдер  мен  төсек  жабдығы  бұйымдарын 
біріктіреді.  Топтың  атынан  көрініп  тұрғандай,  бұл  топтың  ерекше 
белгілеудің  себебі  маталардың  арналуында.  Тшкиімдік  маталардың 
ерекшелігі - олардың ақ түсте немесе ашық түстерде боялып өндірілуі болып 
табылады.  Соңғы  жағдайда  алынатын  маталарға  бояудың  жууға,  құрғақ 
және  ылғалды  үйкелуге,  қайнату  мен  терге  тұрақтылығы  бойынша  қатаң 
талаптар  қойылады.  Тшкиімдік  мата-  лар  бір-бірінен  құрылымы  бойынша 
өзгешеленеді, сондықтан үш топшаға бөлінеді.
 
Шытқа  қарағанда  бөз  қалың  әрі  ауыр  мата.  Бөз  кездемелік  айқаспамен 
шыттың  жібіне  қарағанда  жуандау  карда  жібінен  тоқылады.  Типтік 
бөздердің  арқауындағы  жібі  29  текс,  негізі  бойынша  -  25  текс.  Бөздің 
сызықтық  толысуы  негіз  бойынша  шыттыкіндей,  ал  арқау  бой-  ынша 
біршама  жоғары.  1м
2
  бөздің  массасы  138-143г,  ені  61-120см.  Қолға  бөз 
шытқа қарағанда ірі сезіледі. Тегіс боялған бөз арнайы киімдер мен төсемдік 
үшін  қолданылады.  Біржақты  немесе  екіжақты  баспа  суреті  бар  бөздерді 
ерлер  жейдесін,  балалар  костюмін,  әйелдер  көйлегін,  перделер  дайындау 
үшін пайдаланылады. Жолақ түрінде ба- спа суреті бар бөздер матрац және 
алаша,  шығыс  халатын  тігуде  пай-  даланылады.  Бөздердің  өңделуі  қатты, 
жылтыр,  күміс  түстес  болуы  мүмкін.  Бөздердің  технологиялық  қасиеттері 
шыттардың  қасиеттеріне  ұқсас,  бөз  мықты,  ептеп  созылады,  бөзді  жаю, 
пішу, кесу, ылғал жылу- мен өңдеудің еш қиындығы жоқ. Қатты әрі жылтыр 
өңделген бөз тіккен кезде ойылуы мүмкін. Тігу үшін №100 ине мен № 40-50 
тігін  жібін  пайдаланады.  Жуғанда  бөз  арқау  бойынша  отырмайды,  негізі 
бойынша отыруы шытқа қарағанда біршама жоғары (4-6%).
 
Бұл топшадағы маталарды көбіне төсек жабдығын және киім дай- ындау 
кезінде қолданылады.
 
Миткальдық  шағын  топқа  өңделмеген  кезде  миткаль  деп  атала-  тын 
маталар  кіреді.  Бөзден  айырмашылығы  -  қалыңдығы  мен масса-  сы  азырақ 
келеді.  Тшкиімдік  миткальдар  18,5-15,3  текс  карда  жібінен  ағартылып 
немесе  ашық  боялып  шығарылады.  Өңделуіне  қарай  мит-  кальдар  әртүрлі 
аталады.  Жұмсақ  өңделген  миткаль-муслин,  жартылай  қатты  өңделгені  -
ішкиімдік миткаль, дөрекі өңделгені -мадаполам деп аталады.
 
Сызықтық толуы негіз бойынша 60%, арқау бойынша 45%, 15,3-
 
11,  7  текс  тарақтық  жіптен  тоқылған  жұқа  шифон  матасы  миткальдық 
шағын  топтарға жатады.  Шифондар  ағартылып  немесе  көкшіл,  ақшыл  көк, 
қызғылт түске боялады. 1м
2
 шифонның массасы 110-114гр, ені 73-90см.
 
154 

Мадаполамды  негізінен  төсек  орынға  пайдаланады.  Бұл  топша 
маталарының  ені  75-140см.  Муслин  немесе  шифонды  әйелдердің  және 
балалардың түнгі жейделеріне пайдаланады.
 
Миткальдар тіккенге күрделі емес, шифон ептеп тарқатылады, төсегенде 
қисайып кетуі мүмкін.
 
Арнайы  шағын  топша  екі  түрлі  өрім  жолымен  өңделетін,  қалың  және 
салмақты  ақ  маталардан  тұрады,  бұл  топшаға  бұрмаланған  сар-  жа 
(гринсбон)  және  атлас  (тик-ластик)  жатады.  Осы  өрімдер  матери-  алдарды 
үлкен тығыздықпен, салмақпен және тозуға төзімділікпен қамтамасыз етеді. 
Төсегенде  созылмайды,  тігу  кезінде  тесілуі  мүмкін.  №100  үшкір  тігін 
инелерді  және  №  40-50  жіптерді  қолдану  ұсынылады.  Негізі  бойынша 
отыруы 6 %.
 
Сүлгілер  үшін  вафельді  және  түкті  өрім  маталары  шығарылады;  бет 
орамалдар  үшін  мата  және  аралас  өрім  арқылы  кард  және  тарақты, 
мерсеризделген,  ағартылған,  шұбарланған  және  сурет  басылған  мата-  лар 
шығарылады.
 
Көйлек тобы әйелдер мен балалар көйлегін, жейделігін, ер- лер жейдесін 
және  басқа  да  тігін  бұйымдарын  дайындауға  арналған  мақта-мата 
материалдар  ассортиментін  біріктіреді.  Сондай-ақ  оның  ерекшелігі  - 
маталардың  арналуы  болып  табылады.  Ассортимент-  те  тарақтық  немесе 
кардалық  жіптерден  полотнолық  және  әртүрлі  құрама  ұзын  жолақты 
айқаспалармен,  жолақ  және  торкөз  өрнектері  бар  алатоқылған  маталар 
басым.
 
Ассортименттің  қолданылуына  байланысты  топ  топшаларға  бөлінеді, 
оларға жылдың  белгілі  бір  мезгілінде  қолданылатын,  бұйымдарға  арналған 
белгілі  бір  құрылымды  және  киімге  қажетті  қасиеттермен  сипатталатын 
маталар жатады.
 
Маусымдық  топша  әр  жыл  мезгілінде  киюге  лайық  киім-кешекке 
арналған  көйлек,  жейде  маталарын  біріктіреді.  Бұл  маталар  жоғары 
тығыздығымен,  салмағымен  және  жылу  қорғағыштық  қасиеттермен 
ерекшеленеді.  Бұл  топшаға  әр  түрлі  өрімдегі  маталар  жатады:  мата  өрім  - 
гарус, зефир және зефирина, лионезы, поплины, саржалық өрім - шотландка, 
көйлек маталарының кейбір артикулы, крептік өрім
 
-  креп,  мақта  мата.  Бұл  шағын  топтың  мата  ассортиментінің  негізгі 
бөлігінің  қолданысына  қарай  атауы  болатынын  айта  кету  керек,  мыса-  лы, 
жейделік  мата,  жұмыс  киіміннің  матасы,  жейделік  шұбар  матасы,  көйлек-
көншек  матасы,  шпатель  талшығы  бар  көйлек  матасы,  мерсе-  ризделген 
көйлек-костюм  матасы.  Осылайша  көп  матаның  атауы  тек  олардың 
қолданысын ғана емес, сондай-ақ безендірілуін сипаттайды.
 
Маусымдық топшалардың маталарының безендірілуі әр түрлі. Олар тегіс 
боялған,  ақ,  толтырылған,  шұбарланған,  меланжды  болуы  мүмкін.  Бұл 
маталарды қолдану мен безендіру ерекшелігі, кейбір матаға мер- серизация, 
суөткізбейтін  астарлық,  өшпейтін  аппрет  тәрізді  өңдеудің  түрінен  өтуін 
қамтамасыз етеді.
 
155 

Кейбір  маусымдық  маталарды  жақсарту  үшін  олардың  қүрылымына 
вискозалы  шпатель  талшықтарын,  кей  жағдайда  жасанды  шпатель 
талшықтарын,  көбіне  лавсандық  талшықтарды  ендіреді,  олар  матаға  тозуға 
үстамдылық және мыжылмайтын қасиет береді.
 
Маусымдық топ маталарының салмағында және енінде үлкен ауытқулар 
бар: кейбір 1м
2
 матаның салмағы 72-277 г шамасында, ал ені - 80-нен 150 см 
дейін барады.
 
Маусымдық  көйлек  маталарының  ассортиментінің  әр  түрлілігі,  оны 
кеңінен  қолдануға  мүмкіндік  береді.  Олардың  сыртқы  безендірілуін  ескеру 
қажет.
 
Жазғы  топша  жазғы  киімдерді  дайындауға  арналған  көйлек 
маталарының ассортиментін ортақтастырады. Маталардың арналуы олардың 
қажетті қасиеттерін анықтайды. Бүл маталар қалың емес, жіңішке, салмағы 
аз және жақсы ауа- және буөткізгіш болады, яғни жазғы киімге сай барлық 
қасиеттермен сипатталады.
 
Жазғы  көйлек  матасының  негізгі  бөлігі  маталарға  мықтылық  және 
мыжылмайтын қасиет беретін маталық өрімнен жасалады. Барлық ма- талар 
тарақты  иірілген  жіптен  (бәтес,  вольта,  майя,  маркизет),  ал  ву-  аль  матасы 
ерекше  иірілген  жіптен  жасалады,  бүл  дайын  материалға  көз  тартарлық 
қүлпырмалылықты  береді.  Маталар  түсіне  қарай  тегіс  боялған  және 
толтырылған болады.
 
Жаздық  маталар  топшасы  жеңілдікпен,  салыстырмалы  аз  тығыздықпен 
және  қалыңдықпен  ерекшеленеді.  Олар  көбіне  жіңішке  тарақты  иірілген 
жіптен,  маталы  өрім  немесе  аз  оюлы  өрімді  қолдана отырып  шығарылады. 
Безендірілуі бойынша олар алуан түрлі - тегіс боялған, толтырылған, көбіне 
ашық  түстерге  боялған,  және  ағартылған.  Көп  маталарды  мерсериздеп 
шығарады, кейбірін гофре, қысу, күміс жібек тәріздес етіп әрлейді.
 
Типтік  маталар:  бәтес,  маркизет,  вуали,  майя,  бүл  топшадағы 
маталардың көбінің аты - түрлі көйлек мата атаулары.
 
Бәтес  -  жеңіл,  жүмсақ  жібек  мата,  ол  жіңішке,  тарақты,  бір  жіпті 
иірілген  жіптен  (5,9-10текс)  және  мерсеризация  әрлеуі  арқылы  алы-  нады. 
Маталы  өріммен  өңделеді.  Оларды  тегісбоялған,  толтырылған  және 
ағартылған  түрде  шығарады.  Жүқалығына  қарамастан,  бәтес  матасының 
тозуға төзімділігі жоғары. Ол жазғы көйлектер, жейде- шелер, ішкиім және 
басқа да бүйымдарды дайындауда пайдаланы- лады.
 
Маркизет  -  муар  әсері  бар,  әсем  креп  мата.  Маталы  өріммен,  жіңішке 
тарақты,  бүралған  5,9  текс  х  2  иірілген  жіпті  қолдану  арқылы  жасалады. 
Бүралған иірілген жіпті пайдаланғандықтан, мата мыжыл- майды, үстағанда 
қатты, ал тығыздығы аз және жіңішке иірілген жіпті қолданғандықтан мата 
мөлдір  және  жеңіл.  Маркизетке  жүмсақтық  пен  жібектілік  беру  үшін  оны 
мерсериздейді.  Оны  толтырылған  түрде,  кей-  де  тегісбоялған  және 
ағартылған түрде шығарады.
 
156 

Вуаль  маркезитке  ұқсайды,  бірақ  бір  айырмашылығы  оған  қалыңдығы 
мен тығыздығы аз жіңішке бір жіпті иірілген жіпті қолданады.
 
Майя - негізі бойынша 15,4 текс, ал арқауы бойынша 11,8 текс бо- латын 
тарақты иірілген жіптен маталық өрім арқылы алынған жіңішке. жеңіл және 
жұқалау  мата.  Мерсеризделген,  толтырылған,  кейде  тегісбоялған  және 
ағартылған түрде шығарылады.
 
Жаздық  топшадағы  көйлек  маталарының  көбін  аз  оюлы  етіп,  кей-  де 
маталық  және  жаккард  өріммен  жасайды,  түрлі  иірілім  тәсілдері 
қолданылады.
 
Жаздық мақта-матаға ажурлы өрім маталары жатады, ол матаға ерекше 
әсер  береді.  Барлық  жаздық  маталар  мерсеризациядан  өтеді,  олардың  беті 
тегіс және жылтыр болады. Ажур маталар тек тегіс боялған емес, ақ түсті де 
бола  алады.  Кейбір  маталар  жаккардты  өріммен,  орта-  ша  өлшемдегі 
суретпен  жасалып  шығарылады.  Берліген  ассортимент-  ке  шұбарланған 
маталар енбейді (бірнеше артикул ғана бар).
 
Жаздық  топшада  1м
2
  матаның  салмағы  60-110  г  дейін  барады,  жеңіл 
костюмдерге арналған кейбір маталардың салмағы - 1м
2
 матада 180 гр.
 
Жаздық  топша  маталарынан  әйелдер  мен  балалар  көйлектері, 
жейдешелер,  жазғы  костюмдер,  ерлер  жейдесі  және  басқа  да  тігін 
бұйымдары дайындалады.
 
Қыстық  топша  бір  немесе  екі  жақты  таралған  түгі  бар  мақта  мата 
ассортиментінен тұрады. Бұл маталар үлкен тығыздықтағы кардалы иірілген 
жіптен,  ал  кейбір  жағдайда  аппараттық  иірілген  жіптен  жаса-  лады, 
аппараттық  иірілген  жіп  маталарға  үлкен  салмақ  және  қалыңдық,  ал 
таралған түкке жақсы жылу қорғағыштық қасиет береді.
 
1  м
2
  матаның  салмағы  170-428  гр  дейінгі  өте  кең  шекте  тербеледі,  бұл 
қыстық  мақтадан  жасалған  матаны  жылы  көйлектен,  жейдеден,  халаттан, 
ерлер  жейдесінен  бастап,  жоғарғы  киімдерге  дейінгі  әртүрлі  киімдерді, 
соның  ішінде  спорттық  киімдердің,  өндірістік  киімдердің  кейбір  түрлерін 
дайындауға мүмкіндік береді.
 
Қыстық  мақтадан  жасалған  матаның  ассортименті  матаның  негізгі  үш 
түрімен  көрсетіледі.  Өте  жұқа  және  жеңіл  мата  бомазея  саржалы  немесе 
репсті  өріммен  жасалады  және  теріс  жағымен  бір  жақты  түкпен 
сипатталады. Қалыңырақ және ауыр мата фланель сол өріммен жаса- лады, 
бірақ ол екі жақты түкті болады. Матаның осы екі түрі өңделуі бойынша ақ, 
тегіс боялған және бедерленген болуы мүмкін. Матаның үшінші түрі байка 
алдыңғы маталардан жоғары қалыңдығымен және салмағымен (428 г дейін), 
қою  екі  жақты  түгімен  және  жоғары  жылу  сақтағыш  қасиетімен 
ерекшеленеді.  Ол  тегіс  боялған  болуы  мүмкін.  Маталардың  барлық  үш 
түрінің  ені  болмашы  көлемді  60-120  мм  шама-  сында.  Өңделуі  бойынша 
олар тегісбоялған, сирек ағартылған болады. Типтік маталар болып бумазея, 
фланелдер және байка табылады.
 
157 

Бумазея - бір жақты қою емес түкті мата. Оларды жаймалардан не- месе 
саржалық  өрімнен,  көбіне  кардалы  иірім  жіптен,  негізі  бойын-  ша  18,5-29 
текс және арқауы бойынша 50-84 текс өріммен ұршықсыз тәсілмен алынған 
иірімжіптен  жасайды.  Негіз  бойынша  вискозалы  иірімжіптің  кейбір 
артикулын  қолдану  түкке  жұмсақтық,  жылтырлық,  жібектік  береді.  Бұл 
матаның ені 58-85 см, салмағы 160-255 г/м
2
, сирек ағартылған, тегіс боялған.
 
Фланелдер бомазиден екі жақты таралған түгімен ажыратыла- ды. Олар 
көбіне  негізі  бойынша  25  текс  және  арқауы  бойынша  42-84  текс  өріммен 
ұршықсыз  тәсілмен  алынған  иірімжіптен  және  кардалы  иірімжіптен 
саржалық өрімнен жасалады. Кейбір маталарда вискозалы жоғары модульді 
талшықтармен (33%) аралас иірімжіп қолданылады.
 
Байка - қалың, тығыз, ауыр (355-362 г/м
2
), екі жақты түкті бір жа- рым 
қабатты  өрімді  мата.  Оларды  өңдіру  үшін  арқауында  қалың  (84-  200  текс), 
көбіне  аппаратты  иірімжіпті,  кейде  визкозалы  талшықтан  жасалған 
иірімжіпті  (25  %)  қолданады.  Бұл  маталар  жоғары  жылу  сақтағыш 
қасиеттерімен сипатталады.
 
Химиялық  жіпті  маталар  негізінде  химиялық  жіппен  және  таза  түрдегі 
иірімжіппен  (вискозалы)  және  мақтадан  жасалған  иірімжіппен  үйлестіре, 
әртүрлі әсер беретін жаккардты, ұсақ бедерлі өрімді пайда- лану арқасында 
пайда болған әдемі сыртқы түрімен ерекшеленеді.
 
Филаментті  жібекті  мақта  маталарының  топшасы  көйлектік  және 
жейделі  маталар  болып  бөлінеді.  Осы  ассортименттің  ерек-  ше  кескінін, 
өңделуін жақсартудың мақсаты - мақта матасының құрылымына вискозалы 
жібекті енгізу болып табылады. Бұл жағдайда мата жібек матасына арналған 
сипат  -  қосымша  жылтырмен  ерекшеленеді.  Ол  вискозалы  жібек  матаның 
құрылымына  толығымен  негіз  немесе  жеке  негізлік  жіп  түрінде,  мақта 
иірімжібіне ширатылып, бір уақытта негізіне және негізсіне енгізіледі.
 
Осы  топшаның  маталары  ені  60-90  см  дейінгі  аралас  және  крепті 
жаймамен өндіріледі. Олар ағартылған, тегісбоялған және ала шұбар болуы 
мүмкін. Осы 1 м
2
  матаның  салмағы  97-285  г дейін  ауытқиды.  Салмағының 
әртүрлілігі  жейделік  және  жеңіл  көйлектен,  костюмдік-  көйлектік  бұйымға 
дейінгі матаның арналуын анықтайды.
 
Топшадағы  маталардың  ассортименті  шұбар  ала  эпонж,  шотланд-  ка, 
ерлер  жейдесіне  арналған  зефир,  белдемшелік  маталар  сияқты  көйлектік 
маталардың әртүрлі туындысын көрсетеді. Соңғысының ерекшелігі өңдеуге 
арналған  материалдың  бедерлі  бетін  қамтамасыз  ететін,  эпонж  фасонды 
иірімжіпті қолданылуы болып табылады.
 
Киімдік топшаға жоғарғы киімді (костюмдік,  шалбар, күртеше, пальто) 
дайындауға арналған мақта матасы кіреді. Бұл ұстаным же- кеше топшаны, 
жоғары  тозуға  төзімділік  және  жақсы  жылылықты  өткізбеушілік,  үлкен 
салмақ  мен  қалыңдық  қасиеттерімен  сипаттала-  тын,  маталардың  бөліну 
негізіне жатады. 1 м
2
 матаның салмағы 177-
 
158 

510  г  шамасында  ауытқиды,  көптеген  маталардың  салмағы  300  г  аралы- 
ғында  болады.  Матаның  үлкен  қалыңдығы  және  салмағы  аз  сызықтық 
тығыздықты  кардты  иірімжіпті  қолданумен  қамтамасыз  етіледі,  көптеген 
материалдардың  қүрылымында  екі  қабатты  ширатылған  иірімжіп 
қолданылады. Осы топтың маталары саржалық, сатинды және аралас өрімді 
қолдануымен  туындайтын  салыстырмалы  жоғары  тығыздықты  жіппен, 
сонымен қатар өңделуінің әртүрлілігімен сипат- талады. Олар жүмсақ және 
таралған түкті бетті, тегіс боялған және ала шүбар, ақ және меланжды болуы 
мүмкін.
 
Киімдік  мақтадан  жасалған  матаның  ассортименті  белгіленуіне  және 
қүрылымының ерекшелігіне байланысты топшаларға бөлінеді.
 
Тегіс боялған топша олардың ерекшелгі болып табылатын, күңгірт түске 
(қара,  күңгірт-көк,  қоңыр,  сүр)  боялған  маталарды  біріктіреді.  Осы 
маталардың  (ағартылған,  костюмдік  және  жадағайлық)  көпшілігі 
ширатылған  иірімжіптен,  ал  қалғандары  бір  жіптен  алынған.  Маталар 
жоғары  тозуға  төзімділік  пен  тығыздықты  қамтамасыз  ететін,  сатинді 
(адрия,  молексин),  диагональді  (диагональ),  маталық  (жадағайтық  және 
шатырлы  жаймалар,  репстер)  және  саржалық  өрімдермен  (жадағайтық, 
костюмдік  саржа)  өндіріледі.  Олардың  көпшілігі  жадағайлық  маталарға 
арналған су жүқтырмайтын, СКН-26 латекстің сіңіруші жабыны бар, тозуға 
төзімді,  суға  төзімді,  шіруге  қарсы  сияқты,  арнайы  әрлеу  түрлерімен 
өңделеді.
 
Мата  ассортиментінің  кеңеюі  және  жаңартылуы  лавсан,  капрон, 
полиозды  - штапель талшықтарын қосу арқылы маталарды көбірек шығару 
арқасында жасалады.
 
Тігін 
өндірісінде 
олар 
қарапайым, 
төселгенде 
созылмайды, 
қиғаштанбайды, бірақ кескенде үлкен қарсылыққа үшырайды. Сы- рып тігу 
кезінде № 100-120 тігін инелері және № 40-50 жіптері қолданылады.
 
Тегіс  боялған  топшаға  классикалық  ассортименттің  маталары  жатады: 
яғни,  қүрамы  бойынша  диагональ,  молексин,  репс,  сатин-трико,  өңделуі 
және әрлеуі бойынша костюмдік, плащтық және пальтолық маталар.
 
Диагональ - артикулы бойынша үлкен көлемде шығарылатын, саржалық 
өрімді  өте  кең  тараған  мата.  Жылулық  кеудеше,  әскери  жей-  де,  арнайы 
киімдер және жадағайды дайындауда қолданылады. Арнайы киімге арналған 
диагоналдар  15-25%  штапельді  капронды  қүрайды.  Тігін  өндірісінде 
диагональ қүйылуы мен сетінегіштігімен сипаттала- ды және негізі бойынша 
отыруы 6%.
 
Молексин - төмен сызықтық тығыздықты кардалы иірімжіптен жасалған 
күшейткіш  сатинді  өрімнен  өндірілетін,  тегіс  жылтыр  бетті  мата.  Тығыз 
молексин  тозаң  өткізбейтін  қасиетімен  сипатталады.  Жүмыс  күртешесін, 
шалбар, комбинезон дайындауда қолданылады. Жоғары тозуға төзімділікке 
және сетінегіштікке ие, бірақ отыруы бол- машы (1-2 %) береді.
 
159 

Репс - қалың негізден жасалған, көлденең кесілген тігісті маталық өрімді 
мата.
 
Тегіс  боялған  матаның  пайдалану  аймағының  кеңдігі  олардың  әртүрлі 
масса мен өңделуін қамтамасыз етеді. Көбіне 1 м
2
 матаның көпшілігі 250 г 
салмақпен  өндіріледі,  ал  кейбір  арнайы  киімдерге  арналған  1  м
2
  костюмді 
матаның салмағы 480 граммға жетеді. Көптеген маталардың ені 90 см, 80-90 
см тарлау және 150 см кеңдеу енді бола- ды.
 
Тегіс  боялған  топшаның  маталары  тұрмыстық  мақта  маталы  киімдерді 
және  кейбір  спорттық  бұйымдардың  түрлерін,  өндірістік  және  арнайы 
киімдерді, жадағайлық бұйымдарды дайындауда пайда- ланады.
 
Арнайы  топша  арнайы  және  өндірістік  киімдерді  жасауда 
қолданылатын, маталар ассортиментін (диагональдар, арнайы- трико, жұмыс 
киімдеріне арналған костюмдік және кительді маталар құрайды.
 
Арнайы топшаның маталар ассортименті 6180 см дейінгі енмен, 250 г/м
2
 
(тек  кейбір  1  м
2
  матаның  массасы  480-  510  г  шамасында)  салмақпен 
сипатталады.
 
Кейбір арнайы маталардың тозуға төзімділігін жоғарылату үшін, оларды 
15  -  25  %  штапельді  капронды  мақта  қоспасымен  өндейді,  бұл  өндірістік 
киімдердің  аз  қыртыстануына  және  пішіннің  өте  жақсы  сақталуына 
мүмкіндік туғызады.
 
Меланжды  және  ала  шұбар  маталардың  топшасы  құрылымдық 
белгілері  бойынша  бөлінеді  және  бұл  топшаға  осы  маталардың  басты 
ерекшелігі  болып  саналатын,  әртүрлі  түспен  боялған  иірімжіптен,  ме- 
ланждан  жасалған  маталар  кіреді.  Олардың  екінші  ерекшелігіне  негізіне 
немесе  арқауына  екі  ширатылған  иірімжіптің  кұрамасын  қосу  арқылы, 
саржалық  және  аралас  өрімді  қолдануы  жатады.  Бұл  маталардың 
ассортименті  жүн  және  жартылай  жүн  маталарына  сыртқы  түрі  бойын- ша 
ұқсайды. Сол үшін көрсетілген маталардың ассортименті  костюмдік трико, 
диагоналдар  деп  аталады.  Осы  маталардың  көпшілігі  жоғары  жібектік  пен 
жұмсақтықты  қамтамасыз  ететін,  вискозды  штапельді  талшықты  мақта 
қоспасынан өндіріледі.  Меланжды және ала шұбар киімдік матаның негізгі 
салмағы  аз  отыратын  өңдеуге  ұшырайды,  бұл  маталардан  жасалған 
бұйымдар кию кезінде өзінің пішінін жақсы сақтайды.
 
Көрсетілген  топшаның  маталарын  дайындаудағы  әртүрлілік,  олар-  ды 
әртүрлі  киімді  модельдеу  үшін  қолдануға  мүмкіндік  туғызады.  Осы-  дан 
кейін  бұл  маталардың  костюмдік  триконы  дайындау  элементтеріне  тән, 
тоқымалық  өрімді  немесе  әртүрлі  түспен  боялған  жіптерді  қолдану 
арқасында  алынады,  жолақты  немесе  торлы  суреттерді  қолдану  сияқты 
ерекшеліктерімен сипатталады. Бұдан басқа, олар костюмдік матаға 
160 

тән 250-300 г/м
2
 салмақты көрсетеді, ал костюмдік триконың ені 142- 150 см 
құрайды (кейбірінің ені 70-90 см болады).
 
Осы топшаның киімдік мата ассортименті костюмді, шалбарды, жаздық 
пальтоны, күртешені және басқа бұйымдарды жасауда пайда- ланылады.
 
Трико  -  осы  топшаның  негізгі  мата  түрі.  Трикоға  тән  сипат  -  түстік 
жіппен  немесе  өріммен  жасалған,  бойлық  жолақтар  мен  торлар  болып 
табылады. Трикода көбіне кешенді химиялық жіптермен ширатылған түстік 
жіптен  жасалған  иірімжіптер  (иіруге  дейінгі  әртүрлі  түске  боялған 
талшықтан  жасалған),  меланжды  иірімжіптер  қолданылады.  Трико 
күшейтілген  және  сынған  саржа  өрімінен  өндіріледі.  Мақта  маталы  трико 
костюмдік  жүн  матасын  боямалайды  және  арзан  ерлер  костюмін  жасауға 
арналған. Трико үлкен мөлшерде шығарылады: костюмдік трико, меланжды 
трико және балалар трикосы.
 
Коверкот  -  екі  түсті  ширатылған  иірімжіптен  жасалған  күшейтілген 
атластан  немесе  диагональді  өрімнен  өндіріледі.  Осы  матаның  негізінің 
тығыздығы,  негізсінің  тызыдығынан  едәуір  жоғары  (екі  немесе  одан 
жоғары).
 
Диагональ  -  меланжды  мата,  негізсі  бір  жіпті  қалың  иірімжіпті  және 
негізі  ширатылған  кардалы  иірімжіпті  диагональді  өрімді  болып  келеді, 
матаның ені - 145 см.
 
Джинсалы  мата  -  арқауы  кендіржіпті  және  негізі  боялған,  біржіпті 
кардалы иірімжіпті саржалық өрімнен өндіріледі. Спорттық костюм-  дерге, 
күртешеге,  шалбарға,  белдемшеге  кеңінен  қолданылатын  классикалық 
джинсалы мата жолақты және торлы суретпен бейнеленетін, түстік жіппен 
тігілген. Джинсалы матаның өндірісіне лавсанды талшық, вискозды-лавсан 
қосылған иірімжіп қолданылады.
 
Классикалық  маталардың  қыстық  тобына  шұға,  күдері  және  шибарқыт 
тон кіреді.
 
Шұға  -  жұқалау,  жұмсақ  және  борпылдақ  қыстық  топшадағы  мата. 
ТТТүға.  күшейтілген  сатинді  өріммен,  негізі  бойынша  үлкен  көлемде 
толықтырылған,  негіз  жүйесіне  қарағанда,  негіз  жүйесінде  қалыңырақ 
кардалы иірімжіптен жасалады. Матаның беттік жағы қайта-қайта та- ралып 
және кесіліп жасалған, жақсы бекітілген түкті, тығыз жабынды мата. Шүға 
тегісбоялған, сирек меланжды болып шығарылады.
 
Күдері - қысқы ассортименттегі табиғи күдеріні боямалайтын, өте қысқа 
және  жақсы  бекітіліп,  таралған  түкті,  ең  берік  және  тығыз  мата.  Негізі 
ширатылған және негізсі біржіпті иірімжіптен өндіріледі, кейде тегісбоялған 
және басылған суретті болып келеді.
 
Вельветон  -  қүрылымы  бойынша  күдеріге  үқсас,  бірақ  жүқалау, 
тегісбоялған  мата.  Күшейтілген  сатинді  өрімді,  ширатылған  иірімжіптен 
жасалады.
 
Қыстык  маталар  күртешені,  спорттық  балалар  киімін  дайындауға 
қолданылады. Оларды пішу кезінде, түктері барлық бөлшектерде тек
 
161 
11-6313 

жүктеу/скачать 6,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: