Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен

41 
себептері болып әдетте ӛнімді ӛткізудің кеңейтілген нарықтарына 
қызығушылық тудыру және жалдамалы қызметкерлердің жҧмыс кҥшін 
қосқандағы ӛндірістік ресурстардың арзан тҥрлерін тарту болып табылады. 
Мҧндай компаниялар отандық нарықта әртҥрлі себептермен пайда болуы 
мҥмкін. Олардың қатарына кәсіпкерліктің келесідей нысандары жатады:

отандық коммерциялық емес ҧйымдарға ресурстарды инвестициялау;

отандық инвесторларды тартпай-ақ, Қазақстан территориясында жаңа 
еншілес және тәуелді кәсіпкерлік фирмаларды қҧру;

қатысушылар қҧрамында отандық инвесторлар болмайтын Қазақстан 
территориясында жҧмыс істеп тҧрған кәсіпкерлік фирмалардың акцияларының 
бақылау пакеттерін және қатысудың басым ҥлесін иемдену.
Бірлескен кәсіпорын (БК) деп әр тҥрлі резиденттері болып табылатын, 
қатысушылары қҧрамына жеке және заңды тҧлғалар кіргізу нәтижесінде пайда 
болған кәсіпкерлік фирманы айтады. БК екі және одан да кӛп шетелдік заңды 
және жеке тҧлғалармен қҧрыла алады. Бірақ, қатысушыларының бірі ретінде 
міндетті тҥрде – жеке немесе заңды тҧлға болуы керек.
 
Бірлескен кәсіпорын – бҧл Қазақстандағы кәсіпкерлік қызметтің ерекше 
ҧйымдық – қҧқықтық нысаны емес. Бҧл қатысушылардың қҧрылымының 
ҧлттық ерекшелігі және аталған фирманың жарғылық капиталы туралы 
сипаттама беретін кәсіпорынның ерекшелігі. Бірлескен кәсіпорын мемлекеттік 
корпорациялардан басқа Қазақстанда танылған кәсіпкерліктің ҧйымдық – 
қҧқықтық нысаны қҧрамында қалыптасуы мҥмкін. Ал егерде ол акционерлік 
қоғам немесе жауапкершілігі шектеулі серіктестік нысанында қҧрылса – 
жарғылық 
капиталға 
БК 
қатысушылары 
салымдарының 
кез-келген 
комбинациясында болуы мҥмкін.
Бірлескен кәсіпкерлік, кӛпҧлттық компаниялар деп аталатын кәсіпкерлік 
бизнестің отандық алуан тҥрлілігі ретінде шығады. 
Кӛпҧлтты компаниялар

(ағылшын термині multinational company
) деп ӛз жарғылық капиталдарының 
ҧлттық негізге жатқызылуы мен қатысушыларының қҧрамы бойынша 
халықаралық болып табылатын кәсіпкерлік фирмаларды айтады. Кӛпҧлтты 
болып, мҧндай компаниялардың қҧрамына алуан тҥрлі мемлекеттердің 
азаматтары кіретін кәсіпкерлік фирмаларды басқару органдары болып 
табылады. Сонымен қатар, кӛпҧлтты компанияның кәсіпкерлік қызметі тек бір 
мемлекеттің шекарасында ғана жҥзеге асырылады және халықаралық сипатқа 
ие болмайды.
Кӛпҧлтты компаниялардың қҧрылуы әдетте әртҥрлі итермелеуші мотивтер 
әсерінен болады және бір – бірінің кәсіпкерлік мҥмкіндіктерін пайдалануда, 
алуан тҥрлі мемлекеттердің резиденттерінің ӛзара қызығушылығына 
негізделеді. Қазақстан территориясында бірлескен кәсіпкерлік келесідей 
себептердің әсерінен болады:

шетелдік мемлекеттердің жеке және заңды тҧлғалары тек бірлескен 
кәсіпкерлік нысанында ӛзара әрекеттесуге сәйкестірілген, аталған нарықты 
білетін отандық әріптестер арқылы ӛз тауарлары мен қызметтерін жылжытуға 
мҥдделі;

42 

шетелдік мемлекеттердің жеке және заңды тҧлғалары орналасқан елдегі 
алуан тҥрлі ҥкіметтік, қоғамдық немесе қаржылық мекемелермен, бірлескен 
кәсіпорынды қҧруды талап ететін халықаралық ҧйымдармен мақсатты 
жобаларды жҥзеге асыруға, қаржылық және несиелік ресурстарды пайдалануға 
мҥдделі;

шетелдік мемлекеттердің жеке және заңды тҧлғалары бірлескен 
кәсіпорын арқылы – қолайлы имидж, қоғамдық коммуникацияларды, 
маркетингті, басқаруды, инновацияларды жасап шығаруға, технологиялық 
дамуға, кәсіпкерлік қызметті ҧйымдастыру аясындағы отандық әріптестің 
мҥмкіндіктерін пайдалануға мҥдделі;

БК отандық қатысушылары жоғарыда аталған мҥмкіндіктерді 
пайдалануға және шетелдік әріптестің қолайлы имиджін пайдалануға мҥдделі;

БК отандық катысушылары кӛпҧлтты кәсіпкерлік бизнестің қатысушысы 
ретінде, ӛз бәсекелік позицияларын қҧрастыру мен кҥшейту арқылы 
халықыралық нарыққа ӛз қызметін шығаруға мҥдделі;

БК отандық қатысушылары әлеуетті клиенттер мен контрагенттер 
халықаралық бизнестің субъектісі ретінде ӛз мәнінің дәрежесі туралы немесе 
ҧлттық нарықтарда және жергілікті нарықтарда қосымша беделге ие болу ҥшін 
– ӛте әдемі және жақсы сипатталатын халықаралық кеңістікті қҧруға мҥдделі.
Бірлескен кәсіпкерлік әлемнің алуан тҥрлі елдерінде экономикалық және 
ғылыми-техникалық әлеуетті пайдаланудың нақты бағыты болып табылады.
2.5
 
ӚЗ КӘСІПОРНЫН ҚҦРУ ШАРТТАРЫ МЕН ҚАҒИДАЛАРЫ 
Кәсіпкерлік қызмет белгілі бір ортада жҧмысын жҥргізеді. Сондықтан да 
қажетті қҧқықтық шарттарды қҧрудың маңызы зор. Осы тҧрғыда кәсіпкерлік 
қызметті реттейтін және кәсіпкерліктің дамуы ҥшін ең қолайлы жағдайларды 
реттейтін заңдардың болуы: кәсіпорындарды ашу мен тіркеудің жеңілдетілген 
және жеделдетілген тәртібі, кәсіпкерді мемлекеттік бюрократизмнен қорғау; 
ӛндірістік кәсіпкерлік қызметті ынталандыру, Қазақстан кәсіпкерлерінің шет 
мемлекеттермен бірлескен қызметін дамыту бағытында салықтық заңнаманы 
жетілдіру.
Қҧқықтық нормалар – шаруашылық қҧқықтың даму дәрежесі, шаруашылық 
жҥргізу нысандарының ӛзара қарым – қатынасын реттеу, кәсіпкерлікті 
заңнамалық тҥрде қорғау, мемлекеттік реттеу тҧрғысынан кәсіпкерлерге әсер 
ету – кәсіпкерлік қызметтің алғышарттарын қамтамасыз етіп қана қоймайды, 
сонымен қатар оның белсенділік дәрежесін анықтайды. Бҧған шағын 
кәсіпкерлікті қолдау, статистикалық есеп беру, нысандары мен есепке алу 
әдістерін жетілдірудің аймақтық орталықтарын қҧру да кіреді. Сонымен қатар, 
ең алдымен, келісімдік міндеттемелерді ҧстану мен меншікке деген 
қҧқықтарды, кәсіпкерлік қызметті қҧқықтық жағынан кепілдендіру, заңнамалық 
бастаманы дайындау, бірінші кезекте келісім – шарт міндеттемелерін орындау 
ӛте маңызды рӛл атқарады.
Кәсіпкерлік қҧқықтық нормалардың тҧрақтылығы шамалы және ішкі 
қайшылығы бар жағдайда, қандай да бір қоғамдық топтардың мҥдделерін 

43 
ҧстануға бейім болады. Сондықтан заңды тҧрғыдан бекітілген кәсіпкерлік 
қызметтің ҧйымдық – қҧқықтық тҥрлері оған деген сенімді арттырады және 
экономикалық қатынастардың нақты тҥрлерін қалыптастырады. Кәсіпорынның 
қҧқықтық негізгі кәсіпкерлік қызметі болып табылады. Оны келесі суреттерден 
кӛруге болады (5,6,7,8 суреттер).
5- сурет 

жүктеу/скачать 2,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: