Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен

47 

бастапқы капиталды қалыптастыру ҥшін мҥліктің болуы;

жарғылық (қоймалық) капиталдың минималды мӛлшерін қалыптастыру 
ҥшін қажетті қаржылық ресурстардың болуы;

болашақ кәсіпорынның кеңсесін орналастыру және міндеттемелерін 
қызмет тҥрлерін жҥзеге асыру ҥшін қажетті тҧрғын ҥй емес ғимараттардың 
болуы; 

кәсіпкер ӛз тауарларын (қызметтерін, жҧмыстарын) ҧсынатын 
нарықтың жағдайын зерттеу;

қызығушылық тудыратын саладағы, аймақтағы тауарларға деген 
сҧраныс;

қҧрылтайшылар (серіктестер) қҧрамын анықтау;

кәсіпорынды қҧру туралы қҧрылтай келісімшартын жасау.
Болашақ кәсіпкер: 

тәуекелден болатын залалдарды шамалап есептей алуы; 

кәсіпкерлік қҧпияны сақтай алуы; 

ӛз 
кәсіпорнының 
қызметі, 
ӛнім 
тҧтынушылары, 
клиенттері, 
жабдықтаушылары, бәсекелестері және т.б. туралы барлық ақпаратты білуі; 

ӛз ісін қҧрғысы келетін қызмет аясында қҧзіретті болуы; 

ӛз ісін ҧйымдастыруда шағын кәсіпкерлік ғана мемлекет тарапынан 
белгілі бір қолдауға ие болатындықтан, ӛз кҥшіне ғана сену керектігін естен 
шығармауы керек. 
2.6
 
ФРАНЧАЙЗИНГ ЖӘНЕ КӘСІПКЕРЛІК 
Франчайзинг әдісі бойынша ҧйымдастырылған кәсіпкерлік ӛз қызметін 
жаңадан бастап келе жатқан кәсіпкерлер ҥшін ҥлкен мҥмкіндіктер ашады, 
олардың кӛбісінің істі табысты жҥргізу ҥшін жеткілікті білімі, тәжірибесі және 
қаржылық мҥмкіндіктері болмайды. Сондықтан да табысты жҧмыс істеп 
жатқан фирмалар тарапынан қолдауды қажет етеді. 
Франчайзингің мәні - ірі және болашағы бар кәсіпорын 
(франчайзер)
ӛз 
бизнесін жаңадан бастап келе жатқан шағын кәсіпорынға 
(франчайзи)
персоналды оқыту мҥмкіндігін, белгілі және танымал сауда маркасын, «ноу-
хауды», ӛзін-ӛзі ақтаған технологияны пайдалана отырып белгілі бір уақыт 
аралығында және белгілі бір жерде кәсіпкерлік қызметті жҥргізу қҧқығын 
(франшиза)
береді . 
Франчайзер әріптеске сауда мен қызмет ету сферасын таңдау, сауда және 
ӛткізу желісін ҧйымдастыру, жарнамалық компанияны ӛткізу барысында кеңес 
береді, шикізат пен материалдарды, қҧрал-жабдықты тасымалдау бойынша 
міндеттемелерді ӛз мойнына алады, бизнесті басқаруды ҧйымдастыруда, кейде 
тікелей қаржылық (несиелер нысанында) немесе жанама (кепілдемелер мен 
кепілдер ретінде) кӛмекті кӛрсетеді. Франчайзер мен франчайзидің ӛзара қарым 
– қатынастарының барлық мәселелері келісімшартта кӛрсетіледі.
Франчайзинг келісімшартының мәнінің ерекшелігі франчайзиге тек 
лицензия беру ғана емес, сонымен қатар оны тәжірибелік тҧрғыдан 
пайдалануда. Кӛптеген жағдайларда ол ҥшін техникалық қҧжаттаманы, 

48 
жҧмысқа қажетті нҧсқауларды беру, франчайзиге жҧмыс істеу әдістеріне оқыту 
мен кеңес берушілік қызметтерді ары қарай жалғастыру.
Шағын кәсіпорын франчайзер кӛмегін пайдалана отырып, салыстырмалы 
қысқа мерзімде ӛз ісін бастай алады, және де мҧнда бас кәсіпорын тарапынан 
тҧрақты қолдау, қиындықтарды (әсіресе бастапқы қызмет ету барысында) 
жеңуге мҥмкіндік береді. Франчайзер тарапынан кӛмек пен қолдау ақылы 
болады (роялти) және жеткілікті тҥрде жоғары болады.
Франчайзинг пен франчайзингтік қҧрылымдарды бірнеше типтер мен 
тҥрлерге бӛлінеді (9-сурет). Франчайзингтің негізгі типтері болып тауарлық, 
ӛндірістік, іскерлік, еншілес және конвенсиялық франчайзинг табылады.
Тауарлық франчайзинг 
бизнесті жҥргізу тәсілін сипаттайды, онда 
франчайзи жетекші компаниядан тауарларды, оның тауарлы маркасымен бірге 
сату қҧқығын сатып алады.
Ӛндірістік франчайзинг
кезінде ірі компаниялар басқа компанияларға ӛнім 
ӛндіру мақсатында патенттелген ҥрдіс арқылы ӛзінің сауда белгісін немесе 
сауда маркасын пайдалануға лицензиялар береді.
Іскерлік франчайзинг 
франчайзердің «басшылығымен» тәуелсіз бизнесті 
ҧйымдастыруды қарастырады.
Конверсиялық франчайзинг 
ӛнім франчайзинг жҥйесі бойынша жҧмыс 
істейтін 
кӛтерме 
немесе 
бӛлшек 
сауда 
кәсіпорындары 
арқылы 
сатылатындығымен сипатталады. 
Франчайзингтің негізгі тҥрлері 
дара немесе аймақтық (территориялық) 
болып екіге бӛлінеді.
Кең таралған тҥрі болып табылатын дара франчайзинг кезінде лицензия 
(франшиза) ӛнімнің қандай да бір белгілі тҥріне сатылады.
Аймақтық франчайзинг кезінде бірегей бас кәсіпорны (бірегей 
франчайзинг) бар, белгілі бір аймақта (территорияда) қызмет ететін екі және ҥш 
деңгейлі франчайзингтік қҧрылымдар қҧрылады.
Аймақтық франчайзинг келесідей қосалқы тҥрлерге бӛлінеді:

кӛптеген кәсіпорындарды иеленетін франчайзинг
дара франчайзинг 
негізінде дамиды. Бҧл жағдайда франчайзер мен франчайзи бизнесті аймақта 
дамыту ҥшін келісім шарт жасайды. Соның негізінде франчайзидің белгілі бір 
ауданда ӛз кәсіпорындардын ашу қҧқығы пайда болады;

субфранчайзинг
жағдайында бас кәсіпорын франчайзимен келісім шарт 
жасап, әрі бір мезгілде субфранчайзер ретінде болады. Соңғысы басқа 
франчайзиларда келісім шарттық қарым-қатынастар негізінде басқа 
франчайзиларды тартады;

дамушы франчайзингтің 
субфранчайзингтан ерекшелігі, тӛменгі 
франчайзи субфранчайзермен және франчайзермен де келісім шарттық қарым-
қатынастармен байланысты болады.
 
Келісім шарттың талабына сәйкес 
субфранчайзер дара франчайзиді ӛзі таңдайды және оны оқытуға, оларға 
тәжірибелік, әдістемелік кӛмек кӛрсетуге, олардың қызметін бақылауды жҥзеге 
асыруға міндеттенеді. Сонымен қатар франчайзер дара франчайзиге тікелей 
лицензия (франшиза) береді және онымен тікелей келісім шарттық 
қатынастарға тҥседі. 

49 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9-сурет.
Франчайзинг жҥйесі 
 
Франчайзинг жҥйесі барлық қатысушылармен табысқа бірдей қол жеткізуге 
бағытталған. 
Франчайзердің артықшылықтары:

ҥлкен қаржылық шығынсыз бизнесті аз уақыт аралығында кеңейту 
тиімділігі;

ӛз ӛнімдері мен қызметтерін ӛткізу кезінде тиімді бақылауды жҥзеге 
асыру мҥмкіндігі;

роялти тҥрінде табыс алу; 

ӛндіріс масштабтарын кеңейту нәтижесінде ӛз ӛнімінің немесе 
қызметінің шығындарын тӛмендету есебінен қосымша пайдаға қол жеткізу.
Франчайзинг жҥйесіне қатысу франчайзиға келесідей артықшыықтар 
береді: 

жүктеу/скачать 2,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: