ЖЕРГІЛІКТІ ӨКІЛДІ ЖӘНЕ АТҚАРУШЫ ОРГАНДАР

160
Ø  Республикалық және жергілікті өкімет органдары ара-
сындағы байланысты;
Ø  Халықты жергілікті істерді басқаруға қатыстыруды қам-
тамасыз ету жүктелген. 
Мәслихаттарды  халық  жалпыға  бірдей,  тең,  төте  сайлау 
құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы төрт жыл мерзімге 
сайлайды. Мәслихаттың өкілеттігін заңда көзделген негіздер 
бойынша Сенат мерзімінен бұрын тоқтатуды немесе ол өзін-өзі 
тарату негізінде тоқтатылуы мүмкін.
Қазақстан Республикасының 20жасқа толған азаматы депутат 
болып тек бір мәслихатқа ғана  сайлана алады. Сот әрекетке 
қабілетсіз деп таныған, сондай-ақ соттың үкімі бойынша бас 
бостандығынан айыру орындарында отырған азаматтар сайлауға 
қатыспайды.
Сайлау туралы Жарлықтың 9-бабының 2-тармағына сәйкес 
мәслихаттың депутаттарын сайлау кезінде дауыстарды есептеудің 
мынадай жүйесі қолданылады:
1) Егер  дауыс  беруге  сайлаушылардың  50  процентінен 
астамы қатысса, сайлау болып өтті деп есептелінеді;
2) Егер дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың 50 про-
центінен астамы кандидатурасын жақтап дауыс берсе, ал қаталап 
дауыс берген жағдайда – басқа кандидатпен салыстырғанда дауыс 
беруге қатысқан сайлаушылар дауысының көпшілік санын алса, 
кандидат сайланды деп есептелінеді;
3) Сайлауда бір кандидат дауысқа түскен жағдайда, егер 
дауыс беруге сайлаушылардың кемінде 50 проценті кандидатураны 
жақтап дауыс берсе, ол сайланды деп есептеледі;
4) Депутаттар  санын  тиісті  мәслихаттар  мынадай  шекте 
белгілейді:  облыстық,  Алматы  қалалық  мәслихаттары  –  50 
депутатқа дейін, қалалық мәслихаттар – 30-ға дейін; аудандық 
мәслихаттар – 25 депутатқа дейін.
Жергілікті өкілді органдар өз міндеттерін атқару үшін шағын 
аппарат құрады, оның құрылымы мен сан құрамы өкілді орган 
буынының деңгейіне, оның орындайтын жұмысының сипаты мен 
көлеміне, сондай-ақ  өндірістің инфрақұрылымы  мен әртүрлі 
салаларының жай-күйі мен дамуына байланысты болады.
 Мәселен, мәслихаттардың аппараты әдетте мыналардан 
тұрады:

161
Ø  Хатшы;
Ø  Тексеру комиссиясының төрағасы;
Ø  Ұйымдастыру бөлімі;
Ø  Кеңесшілер (консультанттар);
Ø  Консультант-ұйымдастырушы;
Ø  Референттер.
Мәслихаттар  аппаратының  құрылымында  хатшы  өзекті 
тұлға болып табылады, өйткені ол мәслихаттың қызметін ұйым-
дастыру мен қамтамасыз ету жөніндегі бүкіл ағымдағы жұмысты 
орындап отырады.
Мәслихаттың хатшысы мәслихатта тұрақты негізде жұмыс 
істейтін және оған есеп беріп отыратын лауазымды адам болып 
табылады.  Оны  мәслихат  депутаттар  арасынан  сессиясында 
сайлап,  қызметінен  босатады.  Мәслихат  хатшысын  сайлау 
немесе қызметінен босату туралы ұсыныстарды енгізу тәртібі 
мәслихаттың регламентімен белгіленеді. Хатшының өз өкілеттігін 
өз еркімен доғаруы оның өтініші бойынша жүзеге асырылуы 
мүмкін. Мәслихат хатшының жұмыстан кетуін қабылдамаған 
жағдайда хатшы өз өкілеттігін мәслихат сессиясы төрағасының 
өкімі  бойынша  сол  мәслихаттың  тұрақты  комиссияларыны 
біреуінің төрағасы уақытша жүзеге асырады.
«...Жергілікті өкілді және атқарушы органдар туралы» Заңға 
сәйкес мәслихаттың хатшысына мынадай өкілеттік  берілген.
Мәслихат  сессиясының  өткізілетін  уақыты  мен  орнын, 
сондай-ақ оның күн тәртібінің жобасын депутаттарға, әкімшілік 
басшысына және халыққа жеткізіп отырады;
Мәслихаттың  сессиясын  және  мәслихаттың  қарауына 
енгізілетін  мәселелерді  дайындауды,  сессияның  хаттамасын 
жасауды қамтамасыз етеді және сесияның хаттамасына қол қояды;
Мәслихат депутаттарына олардың өз өкілеттілігін жүзеге 
асыруына  көмек  көрсетеді,  олардың  қажетті  ақпараттармен 
қамтамасыз етілуін ұйымдастырады, депутаттарды мәслихатта, 
оның  органдары  мен  сайлау  округтерінде  жұмыс  істеу  үшін 
қызметтік немесе өндірістік міндеттерін орындаудан босатуға 
байланысты мәселелерді қарайды;
Сессияның барысында жергілікті әкімшілік, оның органдары, 
кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдар басшылырының атына 
келіп  түскен  депутаттардың  сауалдары  мен  үндеулерінің 
қаралуына бақылау жасайы;

162
Мәслихаттың  тұрақты  және  өзге  де  комиссияларының, 
депутаттық топтардың қызметін үйлестіреді;
Мәслихат  аппараттарының  құрылымын  мәслихаттың 
бекітуіне  енгізеді,  оның  жұмысына  басшылық  етеді,  оның 
қызметкерлерін қызметке қабылдап, қызметтен босатады;
Халық  пен  меншік  нысандарына  қарамастан  еңбек 
ұжымдарымен, кәсіпорындармен, мекемелермен және ұйымдармен 
мәслихат атынан байланыс жасап отырады;
Мәслихатқа сайлаушылардан түскен ұсыныстар, тілектер 
мен хаттар туралы қорытылған деректерді үнемі беріп отырады;
Мәслихаттың шешімдеріне сәйкес азаматтардың аса маңызды 
мәслихат  шешеімдерінің  жобаларын,  сондай-ақ  жергілікті, 
республикалық маңызы бар мәселелерді талқылауын қамтамасыз 
етеді, мәслихатта азаматтарды қабылдауды, олардың өтініштерін, 
арыздары мен шағымдарын қарауды ұйымдастырады;
Заңдарға сәйкес сайлауды ұйымдастыру және депутаттардың 
өкілеттігін  мерзімінен бұрын доғару мәселелерін қарайды;
Заңдарда көзделген жағдайларда сотқа жіберілетін талап 
арыздарына мәслихаттың атынан қол қояды; 
Өзіне мәслихат тапсыруы немесе өзіне заңдарда жүктелуі 
мүмкін өзге де мәселелерді шешеді.
Жалпы  алғанда  мәслихатқа  немесе  оның    органдарына 
тиесілі құқықтарды, міндеттерді хатшыға беруге болмайды.
Мәслихатты ұйымдастыру мен оның қызметіне мәслихаттың 
тексеру комиссиясының төрағасы маңызды рөл атқарады. 
Тексеру комиссиясының төрағасын мәслихат депутаттар 
арасынан сайлайды және ол өз міндетін басқа жұмыстан босатылған 
негізде атқарады. Ол жергілікті бюджеттің атқарылуын бақылау 
үшін  мәслихат  құратын  мәслихаттың  тексеру  комиссиясына 
басшылықты жүзеге асырады. Комиссия мәслихаттың өкілеттік 
мерзіміне құрылады. Сан құрамын мәслихат белгілейді. Оның 
құрамына  тиісті  мәслихаттың  депутаты  болып  табылмайтын 
адамдар да енгізілуі мүмкін.
Тексеру  комиссиясы  өз  қалауы  бойынша  (бірақ  жылына 
бір реттен кем емес) кез келген уақытта тексеру жүргізіп оты-
рады.  Тексеру  мәслихаттың  не  оның  хатшысының  шешімі 
бойынша, сондай-ақ, мәслихатқа сайланған депутаттардың жал-
пы санының кемінде 1/3 бөлігінің талап етілуімен жүргізілуі 
мүмкін. Тексеру комиссиялары тексеруді мемлекеттік қаржылық 
бақылау органдарымен бірлесіп те жүргізе алады. 

163
Тексерудің нәтижелері туралы мәслихатқа және әкімшіліктің 
басшысына хабарланады.
Мәслихаттың  шешімі  бойынша  тексеру  комиссиясының 
мүшелері де өз міндеттерін басқа жұмыстан босатылған негізде 
жүзеге асыра алады.
Мәслихат аппаратының құрылымында ұйымдастыру бөлімі 
өзекті орын алады. Оның қызметіндегі негізгі бағыттар мыналар 
болып табылады: 1) мәслихаттың, оның тұрақты комиссиялары 
мен депутаттарының дәл және дұрыс жұмыс істеуін ұйымдық 
жағынан қамтамасыз ету, мәслихаттың бүкіл ұйымдық-бұқаралық 
жұмысының жай-күйін жақсарту; 2) белгілі бір мәслихатқа және 
төменгі мәслихаттар мен олардың органдарына басшылық етуге 
жәрдемдесу, оларға ұйымдастырушылық жұмыста көмек көрсету: 
3) мемлекеттік құрылыстың, ұйымдық-бұқаралық жұмыстың озық 
тәжребиесін зерделеу, жинақтау және қорыту, оны насихаттау 
және тарату; 4) қоғамдық өзін-өзі басқаруды дамытуға көмектесу; 
мәслихат  пен  парламент  сайлауына  дайындалуға,  әкімшілік-
аумақтық бөлініс мәселелерін дайындауға қатысу, кадрлардың 
біліктілігін зерделеуге, оларды орналастыру мен жоғарлатуға 
байланысты міндеттерді атқару.
Сонымен, мәслихат аппаратының құрылымдық бөлімше-
лерінің оның жұмыс істеуіндегі рөлі өте маңызды әрі елеулі. 
Оның құрылуы мәслихаттар міндеттерінің көлемі мен сипатына 
байланысты. Бұл аппараттың мынадай айрықша ерекшеліктері 
болады. Біріншіден, оның жергілікті өкілді органдардың міндеттері 
мен өкілеттігін жүзеге асыруға қатсуы функционалдық сипатта 
болады;  ол  ұйымдастырушылық-әдістемелік  және  ұйымдық-
бұқаралық жұмысқа, заңдылықты бақылау мен  қабылданған 
шешімдердің орындалуын тексеруге жәрдемдеседі; оған мәсли-
хаттарға  заңдық,  ұйымдық-техникалақ,  шаруашылық  қызмет 
көрсету  жүктелген.  Екіншіден,  бұл  аппараттың  буындары 
мәслихат  органдарының,  кәсіпорындардың,  мекемелердің 
және азаматтардың міндетті құқықтық актілер шығару құқығын 
пайдаланбайды, оның қарамағында қандай да бір обьектілер, 
банкте  шоттары  болмайды.  Үшіншіден,  мұндай  аппараттың 
қызметтік  сипаты  оның  тек  қана  «көлбеу  бойынша»  -  тиісті 
мәслихаттың хатшысына бағынуын анықтайды.

164

жүктеу/скачать 1,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: