Оқулық баспа Философия тарихы Болмыс ілімі (Онтология) Эпистемология
жүктеу/скачать 6,25 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Нуржігіт Алтынбеков 350 Кімде-кім дүниеге көңіл байласа, Тіршілігі оған ауыр тауқымет әкеледі». Ойшыл осы төрт құндылык - әділет
| Нуржігіт Алтынбеков
349 мемлекетінің сауда, қолөнер, мәдениеті дамыған басты қалаларының бірі болған. Негізгі еңбегі «Құтадғу біліг» (Құтты білік) - түрік тілінде жазылған алғашқы мәдени-эстетикалық, философиялық дастан. Ол- қазіргі түркі тілдес халықтардың Орта ғасырлардағы тарихы, қоғамдық саяси өмірі, ғылым мен әдебиеті, әдет- ғұрпы, жалпы алғанда, мәдениеті жөнінде қыруар мол деректер бар туынды. Ж. Баласағүнның ойынша, Дүние жер, су, от, ауадан тұрады. Адам баска тіршіліктерге қарағанда, ерекше жаратылған пенде. Оның жан-дүниесінен өнер, білім, ақыл-ой, көңіл, ұятты табуға болады. Соңынан ұлы Абай да осы рухани құндылықтарға үлкен мән берген болатын. Әсіресе таным, білім мәселелерін ойшыл жоғары орынға кояды: «Білім биік, ақыл ұлық, Білімсіздік - ауру...», - деп қорытады ұлы ойшыл. Дастанның арқауы ретінде 4 қағиданы көрсетуге болады. Біріншісі - әділеттілік, өйткені мемлекетті дұрыс басқару үшін қара қылды қақ жаратын әділ заңдар болуы кажет. Баласағұнның айтуынша, кісіге үш дүние пайдалы: Ізгі іс немесе мінезі түзулік. Екіншісі - ұят, үшіншісі - әділдік. Бұл үшеуі арқылы адам шын бақыт табады. Ісі ізгі болса, бүкіл халық сүйеді. Ісі әділ болса, төрге шығады. Екіншісі - бақ-дәулет. «Барлық ізгі нәрсені байқап көр», дейді ұлы бабамыз. Үшіншісі - ақыл-парасат. «Білік берді — адам бүгін жетілді, «Ақыл берді – талай түйін шешілді». Төртінші – қанағат – ынсап: «Дүние сүйікті болғаны үшін бүкіл айыбы Саған игілік болып көрінеді, ей, елден асқан кымбаттым! Нуржігіт Алтынбеков 350 Кімде-кім дүниеге көңіл байласа, Тіршілігі оған ауыр тауқымет әкеледі». Ойшыл осы төрт құндылык - әділет, дәулет, қанағат, ақыл -бір-бірімен үндескен жағдайда ғана ел бақытқа жетеді деп қорытады. «Құтты біліктегі» «білік» сөзінің екі мағынасы бар. Оның бірі «білім» болатын болса, екіншісі - «билік ету», «елді басқару». Соңғы мағынада ойшыл: «Бек халықты тек білікпен сендірер, Барлығын да акылына жөңдірер, Дана келсе елді ұзақ билегің – Заңды ұстап, бұрсын елге бүйрегің», - дейді. Өзінің дүниеге деген көзқарасында Ж.Баласағұн рухты бірінші орынға кояды. Адам - акыл-парасаты бар ерекше пенде, ақыл адаммен қоса жаратылады. Сондықтан дүниеде адам зерттеп білмейтін нәрсе жок. Адамның ақыл-парасаты құдіретті: «Ақыл - шырақ, қара түнді ашатын, Білім - жарык, нұрын саған шашатын. Кісі ұланы қара жерге қол салды, Көтерді бәрін, білімін ол қолданды». Өзінің шығармасында Ж.Баласағүн имандылық, әдептілік, жалпы тәлім-тәрбие жөнінде де тамаша өсиеттер калдырды. Оның ойынша, адамдардың карым- қатынасында үш жаман нәрсе бар. Олар: жауыздық істеп, мәмілеге келмей қасарысып тұрып алу, яғни қазіргі тілмен айтқанда, компромиске, келісімге келмеу; екіншісі -жалған сөзбен шұғылдану. Тіл, бір жағынан, адамды білікке жеткізсе, екінші жағынан, адамды өмірден әкетуі мүмкін; үшіншісі -сараңдық: «Дүние жинайды, жемейді, артында қалады», - деп қорытады ойшыл. Жалпы алғанда, ойшыл аскетгік өмір салтын жақтайды. Оны біз мына сөздерден байқауымызға болады: «Баянсыз Дүние қылығын ұқтырады: |