Оқулық «Білім беру және педагогика» мамандықтарының «Қарым-қатынас психологиясы»
жүктеу/скачать 3,57 Mb. Pdf көрінісі
|
Панфилова Қарым-қатынас-психологиясы.-Оқулық
- Бұл бет үшін навигация:
- Сӛйлеу қызметі
| Сӛйлеу — тілдің сыртқы белгісі, білдіретін ақпарат
мақсаттарына сәйкес және оның заңдары бойынша ҧйымдастырылған және қҧрылымдалған тіл бірліктерінің реттілігі. Қатынасудағы тілдің негізгі функциялары: ■ конструктивтік — ойды тҧжырымдау, хабарламаны тҧтастыру; ■ коммуникативтік — ақпарат алмасу функциясы; ■ эмотивті — ӛзін-ӛзі бағалауды, алаңдауды, айтушының сӛйлеу пәніне қатысты кӛзқарасын білдіруі және қатынасу 149 жағдайына тікелей эмоциялық жауап қайтаруы; ■ конативті — сӛйлеушінің сӛзінде оның сҧхбаттасқа қатысты мақсатын, оған әсер етуге, белгілі қарым-қатынас қалыптастыруға, әсер етуге талпынуын білдіру. Сӛздердің мәні екі тҥрлі болады: денотативті және коннотативті. Денотация — әрбір ҧлттық тілде сӛзге меншіктелетін және әдетте сӛздікте жазылатын тура анық мән. Алайда уақыт ӛте сӛз мәні ӛзгеруі мҥмкін, әр тҥрлі мамандар он әр тҥрлі бағалайды, сондықтан, әр тҥрлі сӛздіктерде сӛздер бірдей тҥсіндірілмейді және бірнеше мәнде болуы мҥмкін. Одан басқа, сӛз мәні ол пайдаланылатын м ә н м ә т і н г е байланысты ӛзгеруі мҥмкін (мысалы, «среда (орта)» сӛзі апта кҥнін және әлдекімнің немесе әлдененің мекендеу кеңістігін білдіруі мҥмкін). Мәнмәтін сӛзді нақты тҥсіндіру ҥшін ҥлкен мағынаға ие. Мәнмәтін, немесе жағдай (лат. contextus— тығыз байланыс, қосылу) — нақты оқиға орын алатын, біздің ойымыз бен жағдайға кӛзқарасқа қатысты сӛйлеу актісімен ілесетін жағдайлар. Коннотация — адам қандай да бір сӛзбен байланыстыратын, кейде сӛздің ӛзінен де мәні ҥлкен болатын екінші дәрежедегі сӛз ассоциациялары. Сӛздер негативті (мысалы, сәтсіздік) немесе позитивті (мысалы, табыс) коннотацияны артады. Бір сӛздер жағымсыз (астениялық) эмоциялар тудырса («жек кӛру», «ӛтірікші», «ӛлім», «тығырық»), басқалары жағымды эмоция тудырады («махаббат», «сҥю», «дос», «гҥл»). Сӛздер денотативті және коннотативті болып мәндері адамға хабарланғанның не тҥсінгені ғана маңызды екендіктен бӛлінеді. Әр тҥрлі субмәдениет адамдарына бір бірін тҥсіну қиын, себебі олар әлімге әр тҥрлі кӛзқараспен қарайды. Нәсілдік, діни және ҧлттық ерекшеліктерге байланысты қиындықтардан басқа, сӛздерді тҥсінуге жастық, мәдени, әлеуметтік және саяси сипаттамалар мен мҥдделер де әсер етеді. Пайдаланылатын тіл ерекшеліктерін білу қатынасудың әрбір тҥрі ҥшін маңызды. Жиі адамдар эмоцияларды, ыңғайсыз жағдайларды оны тҥсіндурідің субъективтілігі ҥшін бастан кешеді, ол ӛз кезегінде әдеттен тыс қылықтарды тудыруы және шиеленіске әкелуі мҥмкін. Сӛйлеу қызметі — адамдар арасында қатынасу ҥдерісінде тілді сӛйлеу кезінде арнайы пайдалану, қызмет пен қатынасудың жеке жағдайы, ал сӛйлеу коммуникациясы – сӛйлеу қызметінің ақпараттық және коммуникативтік жақтары. Тілмен салыстырғанда сӛйлеуді жақсы немесе жаман, анық немесе тҥсініксіз, экспрессивті немесе мәнерлі емес деп бағалауға болады. С ӛ й л е у қ ы з м е т і н і ң т ӛ р т т ҥ р і болады. Олардың екеуі |