Оқулық «Білім беру және педагогика» мамандықтарының «Қарым-қатынас психологиясы»
СӚЗЛЕУ ҚАТЫНАСТАҒЫ ТІЛ ФУНКЦИЯЛАРЫ
жүктеу/скачать 3,57 Mb. Pdf көрінісі
|
Панфилова Қарым-қатынас-психологиясы.-Оқулық
- Бұл бет үшін навигация:
- Сӛздік қатынасу
| СӚЗЛЕУ ҚАТЫНАСТАҒЫ ТІЛ ФУНКЦИЯЛАРЫ
Р. және К. Вердерберлер «Қатынасу» кітабында қатынасу – дҧрыс емес тҥсінуді зерттеу және оны тҥзету деп атап ӛтеді. Адамдар арасындағы тҥсінбеушілікті тҥзету мҥмкін бе? Қатынасу проблемалары жӛніндегі мамандар оны анық және орынды тілдесу арқылы жасау мақсатқа лайықты деп санайды. Адам қандай да коммуникативтік шараға қатысса да, оның табысы коммуникативтік қҧзыреттіліктің маңызды қҧрауышы - вербалды немесе вербалды емес қатынаса алуына байланысты болады. Сӛздік қатынасу — тіл арқылы адамдар арасында мақсатты, тура немесе жанама байланысты орнату және сақтау ҥдерісі. Кез келген мәтінде (жазбаша немесе ауызша) тіл жҥйесі, яғни, адамдардың қатынасу және олардың ойларын, сезімдерін, тілектері мен ниеттерін білдіру қҧралы болып табылатын, фонетикалық, лексикалық, грамматикалық бірліктер кешені іске асырылады. Тіл — бір тіл қауымдастығы ҥшін ортақ сӛздер мен оларды пайдалану жҥйелерінің жинағы, сӛйлеу кезінде жҥзеге асырылады және ол арқылы коммуникативтік мақсатын орындайды. Тіл адамға келесі мақсаттарда қызмет етеді: ■ заттар мен бҧйымдарды анықтау, белгілеу, сипаттау және бҧл анықтамаларды шектеу; ■ позитивті немесе негативті кӛзқарасты бағалау, білдіру; ■ тікелей тәжірибемізден тән заттарды талқылау, яғни, ӛткен, нақты шақ және болашақ туралы гипотезалық пайымдау; ■ тіл мҥмкіндіктері, сӛздерді қалай тҧжырымдау, анық сӛйлеу, кері реакция тудыру туралы сӛйлеу. Алайда, бір тілде сӛйлескенмен, адамдар әрқашан бірін бірі 148 тҥсіне бермейді. Философ Гегель айтқандай, «оқушыларымның біреуі ғана мені тҥсінді, бірақ ол да дҧрыс тҥсінбеді». Ол неге байланысты? Біріншіден, тілді оқыған кезде, адамдар сӛздерді есте сақтайды. Сӛз бен оның мәні арасындағы қатынас кҥрделі, әсіресе, орыс тілінде, мҧнда кӛптеген сӛздің бірнеше мәні және ондаған синонимдері бар. Сӛйлеуді тыңдаған кезде адам сӛздердің мағынасын ӛз бетімен тҥсіндіреді. Мысалы, He'sreallygay сӛздерін біреудің сексуалды бағыты немесе біреудің кӛтеріңкі кӛңіл-кҥйі ретінде тҥсінетіні аңгіме орын алған жағдайларға байланысты. Сондықтан тілді пайдалану және оны тҥсіндіру – әрбір адам ҥшін жеке шығармашылық ҥдеріс. Екіншіден, адамдар сӛздерді уақытқа және орынға байланысты әр тҥрлі қабылдайды. Мәндер сӛздерге мәңгі белгіленбеген, олар кезеңнен кезеңге, ҧрпақтан ҧрпаққа қарай, сонымен қатар, бір ел шектерінде аймаққа қарай ауысады. Әрбір жаңа буын тілді қайта ҥйреніп, сол мақсаттарда, бірақ ӛзгеше сӛздермен пайдаланады (мысалы: жетекшінің орнына — менеджер; адам қажеттіліктерін зерттеудің орнына — маркетингтік зерттеулер және басқа). Ҥшіншіден, адамдарға с ӛ з м а ғ ы н а л а р ы н ә р т ҥ р л і қ а б ы л д а у тән. Кейбір сӛздердің біреуден артық ортақ қабылданған мәні бар, ол қатынасудағы ӛзара тҥсінбеушілік себебі болуы мҥмкін. Мысалы, орыс тілінде «лук» сӛзі – азық, оқ ату қаруы, «гранат» — бағалы тас және жеміс. Бҧл тіл қҧбылысы полисемия (гр. poly— кӛп + гр. sema— белгі) — нақты тіл қауымдастығында қабылданған бір мәннен артық болуы деп атайды. Одан басқа, хабарлама әр тҥрлі сӛздер мен сӛз орамы арқылы кодталуы мҥмкін екені белгілі. Ол тілдің синонимия (гр. synonymia— аттастық) — ҧқсас ақпаратты хабарлау ҥшін әр тҥрлі сӛздер мен сӛз орамдарын пайдалану тәрізді қҧбылысына байланысты. Мысалы, «сен кешіңтің» сӛздерінің мазмҧнын «сен тым кеш келдің» және «сен уақытында келмедің» сӛздері арқылы білдіруге болады. Синоним сӛз орамын таңдау сӛйлеушінің жағдайға, нақты сҧхбаттасқа кӛзқарасын білдіруі мҥмкін. жүктеу/скачать 3,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|