Оқулық «Білім беру және педагогика» мамандықтарының «Қарым-қатынас психологиясы»
жүктеу/скачать 3,57 Mb. Pdf көрінісі
|
| 201
мақсатта біздің серіктестеріміз пайдаланатынын білу ӛте маңызды. Мҧндай хабардар болу рӛлдік ойындар мен тҧлға аралық қақтығыстарды болдырмауға, сондай-ақ коммуникациялық процестің ӛзін жақсартуға ықпал ете алады, себебі бҧл рӛл болжамды мінез-қҧлық нормаларына байланысты. Адам белгілі бір коммуникациялық жағдайдан кҥтілетін белгілі бір ортада мінез- қҧлық ережелерінің жинағын қабылдауды рӛл болжайды. Рӛлі қатынастар мен қҧндылықтарды, сондай-ақ мінез-қҧлыққа тән тҥрлерін қамтуы мҥмкін. Кез келген ҧйымда иерархияның мәртебесі бар және ресми немесе бейресми болып табылатын тиісті рӛлдер ҧйымның ажырамас бӛлігі болып табылады (директор, орынбасары, мҧғалім, студент және т.б.). Нақты ӛмірде әр тҥрлі рӛлдерді бір мезгілде немесе дәйекті орындауға болады: мысалы, мҧғалім (лицейде), ата- ана (ҥйде), науқас (емханада), жолаушы (автобусте), дос (бейресми кездесуде). Әрбір рӛлдік позиция әртҥрлі қатынастармен сипатталады. Мысалы, колледжде ғылым кандидаты лауазымы мҧғалімнің рӛлін ғана емес, сонымен қатар студенттерге деген кӛзқарасты, сондай-ақ әкімшілерге, мҧғалім әріптестеріне және қоғамдағы ҧстанымға байланысты басқа да рӛлдерді білдіреді. Сонымен қатар, әр топтың әр тҥрлі ҥміттері болуы мҥмкін: студенттер жоғары білікті сабақтар кҥтеді, әріптестер - жаңа зерттеулер мен басылымдар және әкімшілер - ҧйымның рейтингісін және оның имиджіне әсерін арттыруды. Әдебиетте бҧл рӛлдің бейнесі деп аталады. Рӛл бейнесі — бҧл белгілі бір рӛлді атқаратын адамнан белгілі бір мінез-қҧлықтың жеке кҥтуі. Мысалы, колледжде Ph.D докторы жаңадан келген мҧғалім - университеттің тҥлегіне қарағанда, едәуір кҥрделі рӛл сипатына ие, бірақ университеттегі академикке қарағанда кемдеу кҥрделі рӛл атқарады. Адамның рӛлі қаншалықты кӛп болса және олардың қҧрылымы неғҧрлым кҥрделі болса, онда жеке мінез-қҧлқының неғҧрлым кӛбірек қарама-қайшылықтарын сезінеді. Кейде олар стресс немесе қақтығысты тудыру себептері болады. Кӛптеген рӛлдер мен олардың бейнелерінің болуы нәтижесінде, бір рӛлдегі адам басқа да рӛлдермен әрекетке кедергі келтіретін қиын жағдайға тап болуы мҥмкін. Топтың мҥшесі ретінде, адам ӛзінінің «Менінен» және топ ішіндегі іс-әрекеттердің орнына ӛз міндеттерінен бас тартатындай қысым кӛруі мҥмкін. Мҧндай жағдай орын алған жағдайда, адам рӛлдік қақтығыс деп аталатын жағдайды кездестіреді. Байланыс барысында әр тҥрлі рӛл қайшылықтары пайда болуы мҥмкін: |