Оқулық "Білім беруді дамытудың федералды институты"

181
 
 
Элементар реакция ҥшін (7.4) бҧл заң мына тҥрде жазылады: 
, 
(7.5) 
мҧндағы k— реакция жылдамдығының константасы; a, b— 
стехиометриялық коэффициенттер (бҥтін оң сандар). 
Осылайша, элементар химиялық реакцияның жылдамдығы уақыттың 
әрбір сәтінде реакцияға тҥсетін заттардың дәрежеленген, стехиометриялық 
коэфициентке тең ағымдағы концентрацияның туындысына пропорционал 
болады.
Кей жағдайларда бір ғана (7.4) стехиометриялық теңдеуімен жазуға 
болатын бірнеше қарапайым кезеңнен тҧратын кҥрделі химиялық 
реакцияны қарастырайық.
Мҧндай 
кҥрделі 
реакцияның 
кинетикалық 
теңдеуі 
белігілі 
жағдайлардың диапазонында жеткілікті дәлдікпен әрекеттесуші заттардың 
массасы заңы тҥрінде (7.5) жазыла алады.
Бірақ бірқатар жағдайларда эксперимент арқылы бақыланатын реакция 
жылдамдығының 
реагенттердің 
концентрациясына 
тәуелділігін 
әрекеттесуші массалар заңына ҧқсас эмпирикалық теңдеу ретінде береді. 
Себебі, (7.4) кҥрделі реакция ҥшін кинетикалық теңдеуді мына тҥрде 
жазады:
(7.6) 
мҧндағы п
1
, п
2
— сәйкесінше А және В компоненттері бойынша 
реакцияның жеке реті. А және В компоненттері бойынша реакцияның 
жеке реттерінің қосындысын (п = п1 + п2) жалпы реті немесе реакцияның 
реті деп атайды. 
(7.6) кинетикалық теңдеуді химиялық кинетиканың негізгі постулаты 
деп атайды. (7.5), (7.6) теңдеулерінен реакция жылдамдығының 
константасы реагенттердің концентрациясы бірге тең болғандағы 
химиялық реакцияның жылдамдығына тең, сондықтан оны кейде 
реакцияның нақты жылдамдығы деп атайды. 
Кӛптеген кӛпкезеңді кҥрделі реакциялар ҥшін кинетикалық теңдеу тек 
қана эксперимент нәтижелері арқылы анықталуы мҥмкін және оны 
реакцияның стехиометриялық теңдеуінен шығару мҥмкін емес.
(7.6) теңдеуіндегі дәреженің кӛрсеткіштерін (жеке реттері) тәжірибе 
мәлеметтері бойынша анықтайды. Олар бҥтін, бӛлшек және нӛлдік мән 
иелене алады.
Бір ғана кезеңнен тҧратын қарапайым (элементар) реакцияларда 
реакция реті мен молекулярлық сәйкес келеді және оң бҥтін мән иеленеді. 
Кӛптеген реакциялар ҥшін реакцияның реті молекулярлықтан кем. 
Реакцияның реті ҥдерістің ӛту жағдайларына (коцентрациясы, 
қысымы) байланысты.

182
(7.8)
Реагенттердің бірі артық болғанда оның концентрациясы іс жҥзінде 
тҧрақты болып қалады және реакцияның реті реакция механизміне сәйкес 
кҥтілетін реакция ретінен бірлікке кем болады. Реакциялардың кӛпшілігін 
кинетикалық теңдеу тҥрінде:
 
беруге болады. Кинетикалық теңдеуі анағҧрлым кҥрделі реакциялар да 
белгілі.

жүктеу/скачать 9,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: