Оқулық «Білімді дамытудың федералдық институты»
Диаграмма «Мән-байланыс»
жүктеу/скачать 0,9 Mb.
|
ÐÒÑлÑÒ Â«ÐÑлÑÐ¼Ð´Ñ Ð´Ð°Ð¼ÑÑÑдÑÒ£ ÑедеÑалдÑÒ Ð¸Ð½ÑÑиÑÑÑÑ»-emirsaba.org
| 4.2.4.
Диаграмма «Мән-байланыс» Кез келген ақпараттық жүйенің мақсаты — қандай да бір пән саласының ақиқат өмірдегі нысандары туралы деректерді өңдеу. Ақпараттық жүйеге арналған дерекқорды құра отырып, қолданушы, қажеттілігіне қарай керекті деректер жинағын шығару үшін, белгілерді қалауынша үйлестіріп таңдап алу үшін, ақпараттарды, әртүрлі белгілеріне қарай реттеуге ұмтылады. Бұл егер деректер құрылымдалған жағдайда мүмкін болады, яғни деректерді ұсыну тәсілдері туралы келісімдерге жауап береді. «Болмыс-байланыс» диаграммасы (ER-деректер үлгісі, ER— Entity- Relationship) деректерді анықтау тәсілін және ақпараттық жүйедегі олардың арасындағы қарым-қатынасты қамтамасыз етеді. Оған заттық саладығы бизнесережелерін бейнелеп көрсететін мән және байланыс кіреді. «Болмыс-байланыс» диаграммасы, атқарымдық диаграммадан айрмашылығы, деректер құрылымының ерекшеліктерін анықтайды. «Болмыс-байланыс» үлгісінің бірінші нұсқасын Питер Чен ұсынды. Бұдан әрі көптеген авторлармен осыған ұқсас өз нұсқаларын әзірленді. Мән-байланыс диаграммасының барлық нұсқалары бір ғана идея-көрнекі мәтінді сызба түрінде бейнелеп сипаттаудан шығады. Осы тәрізді барлық диаграммалар пән саласының мәндерінің графикалық кескінін, олардың қасиеттерін (атрибуттарын) және мән арасындағы өзара байланысты қолданады. Б о л м ы с – қарастырылатын пән саласы үшін ақпараттың елеулі мәні болатын бір үлгідегі нысандар тобы. Болмыс деп нақты немесе дерексіз нысандардың (адамдар, оқиғалар, жағдайлар, заттар және т.б.) көп мөршерін атайды. Әр болмыстың бірегей атауы және де болмысқы тиесілі не болмаса байланыс арқылы ие болатын бір немесе бірнеше атрибуттары болуы, болмыстың әрбір данасы бір мағынада сәйкестендірілетін бір немесе бірнеше атрибуттары болуы қажет. Болмыс атауы нысан типін немесе санатын (студент), ал болмыс данасы- бұл аталған блмыстың нақты өкілін (Иванов) көрсетеді. Диаграммада, Баркердің айтқан ақылында, анағұрлым кең таралған болмыс тір бұрықпен, кейде дөңгелектенген бұрыштармен бейнеленеді (4.7-сурет, а). А т р и б у т — қарастырылатын пән саласы үшін маңызды және болмысты топтастыру, сәйкестендіру, сандық сипаттау немесе айқын көрінген жағдайына арналған болмысты кез келген сипаттама. Қарастырылатын пәндік сала үшін маңызды және болмысты сыныптау, сәйкестендіру, сандық сипаттау немесе жағдайын көрсету үшін арналған болмысты кез келген сипаттамасы (4.7- сурет). 107
4.7-сурет. Баркер нотациясында болмысты белгіленуі: а — атрибутсыз; б — атрибуттарды көрсету арқылы; в — атрибуттарды анықтау және олардың типтері: # — негізгі; * — міндетті; о — міндетті емес Атрибут, осылайша, көптеген нақты немесе дерексіз нысандармен топтастырылған сипаттамалар мен қасиеттердің кейбір типтерін білдіреді. Атрибут данасы— болмыстың белгілі нақты данасының сипаттамасы, атрибут мәні (мысалы, «түс» — бұл атрибут, ал «жасыл» — атрибут данасы). Атрибуттар негізгі, яғни бірегей сәйкестендіргіш құрамына кіретін және алғашқы кілт, және сипаттамалық деп атайды және тағы басқалар. Алғашқы кілт-бұл атрибут немесе болмыстың әр данасын бірегей сәйкестендіру үшін арналған (нысанды сәйкестендіруге мүмкіндік беретін белгілер жиынтығы) атрибуттар және байланыстар жиынтығы. Негізгі атрибуттарды тізім басына қояды, сосын «#» символдарымен белгілейді (4.7-сурет, в). Сипаттамалық атрибуттар міндетті немесе міндетті емес болуы мүмкін. Әр болмыс үшін міндетті атрибуттар қашанда нақты мәні болады, ал міндетті емес атрибуттарда- мәндер анықталмауы мүмкін. Міндетті немесе міндетті емес атрибуттарды «*» және сәйкесінше «о» символдарымен белгілейді. Б а й л а н ы с — бұл бір болмыстың екінші болмысқа немесе өз- өзіне қарым-қатынасы. Егер кез келген дана екінші болмыстың ең болмағанда бір данасымен байланысты болса, онда байланыс міндетті болып табылады (4.8-сурет, а). Міндетті емес байланыс болмыстар арасындағы шартты қарым-қатынасты білдіреді.( 4.8- сурет, б). 4.8-сурет. Байланыс модальділігі: а — міндетті; б — міндетті емес (сызық ортасына дейін пунктир) 108
а — «бірге бір»; б — «көпке бір»; в — «көпке көп» Байланыс әртүрлі аяқталымда әртүрлі модалі болады. Әр байланыс солдан оңға, сол секілді оңнан солға оқылуы мүмкін. Әр болмыс, бақа болмыс үлгілерімен кез келген байланыс көлемінде болуы мүмкін. Үш қарым-қатынас типі ажыратылады: — 1*1 — «бірге бір»; — 1*n — «көпке бір»; — n*m— «көпке көп» (4.9-сурет). «Бірге бір» типінің байланысы, бірінші болмыстың бір данасының екінші болмыстың тек бір данасымен ғана байланысты екендігін білдіреді. Осындай байланыс, ең дұрысы, бір болмыс екіге (алайда кейде осындай байланыс типі, егер дерек бөлігін «құпияда ұстау» қажет болған жағдайда қолданылады) дұрыс бөлінбегендігін көрсетеді. «Бірге бір» типінің байланысы, бірінші болмыстың әрбір данасының екінші болмыстың бірнеше данасымен байланысты екендігін білдіреді. «Көпке бір» байланысы, бірінші болмыстың әрбір данасының, екінші болмыстың бірнеше данасымен байланысты екендігін білдіреді немесе керісінше. Осындай байланыс типі, үлгіні әзірлеудің ерте кезеңдерінде мүмкін болатын уақытша байланыс типі болып саналады. Бұдан әрі осындай байланысты, тағы да бір қосымша болмыс арқылы «көпке бір» типінің екі байланыс типіне ауыстыру қажет. 4.10-сурет. Баркердің нотациясындағы ассоциацияланған болмысты белгілеу 109
4.11-сурет. Баркер нотациясындағы басқа болмыс арқылы сәйкестендіруді белгілеу Тәуелсіз болмыс, жүйеде үнемі болатын тәуелсіз деректерді ұсынады. Олар басқа болмыстармен байланысты болуы да, болмауы тмүскін. Тәуелді болмыс, жүйенің басқа болмыстарына тәуелді деректерді ұсынады, сондықтан да олар үнемі басқа болмыстармен байланысты болуы қажет. Топтастырылған болмыс, қауымдастырылған, екі және одан да көп болмыстар арасындағы қарым-қатынастармен топтастырылатын деректерді ұсынады. Әдетте, аталған болмыс түрі «көпке-көп» қарым- қатынасына рұқсат берілген үлгілерде байқалады. (4.10-сурет). Егер болмыстың данасы толығымен өзінің негізгі атрибуттарымен сәйкестендірілетін болса, онда болмыстың толық сәйкестендірілгендігін білдіреді. Бұлай болмаған жағдайда, болмысты сәйкестендіру байланысты болмыстардың атрибуттарын қолдану арқылы жүзеге асырылады, бұл байланыс желісіндегі сызықшамен көрсетіледі (4.11-сурет). «Көтерме сауда қоймасы» ААЖ арналған дерекқор құрылымын қарастырайық. Көрсетілген міндеттерді шешуге арналған негізгі болмыстар мыналар болып саналады: «жеткізуші», «сатып алушы», «тауар». Бірден болмыстар арасында айқын байланыс туындайды — «сатып алушылар көп тауар сатып ала алады», «тауарлар көп сатып алушымен сатып алынуы мүмкін». Олардың арасындағы қарым-қатынас «көптен- көпке» байланыс типіне жатқызылуы мүмкін (4.12-сурет). Осы қарым- қатынасты шешу үшін, екі топтастырылған болмысты енгіземіз, «Кіріс жүкқұжат» және «Шығыс жүкқұжат», олар сатып алушымен/жеткізушімен тауарды сатып алу/сатуды қамтып көрсетеді. (4.13-сурет). Болмыс атрибуттарын талдайық. Әрбір жеткізуші және сатып алушы заңды тұлға болып табылады және атауы, мекенжайы, банктік деректері болады. Әрбір тауардың атауы, құны болады, бірыңғай өлшем бірлікпен сипатталады. Әрбір жүкқұжаттың бірегей нөмірі, көшірілген күні, саны және бағасы жазылған тауарлар тізімі, сонымен бірге жүкқұжаттың жалпы сомасы беріледі. 4.12-сур. Первый вариант ER-диаграммы 110
4.13-сур.ER-диаграммасының аралық нұсқасы
Сатып алушылар тауарлар сатып алады, солай ете отырып, шығыс жүкқұжаттарын алады, оған сатып алынған тауардың саны мен бағасы енгізіледі. Әрбір сатып алушы бірнеше жүкқұжаттарын ала алады. Әрбір жүкқұжатты бір сатып алушыға жазуға болады. Әр жүкқұжатта кем дегенде бір тауар («бос» жүкқұжат болмауы тиіс) болуы қажет. Әр тауар, өз кезегінде, бірнеше жүкқұжатпен бірнеше сатып алушыларға сатылуы мүмкін. Ұқсас пайымдаулар тізбегін «Тауар» және «Жеткізуші» болмыстары арасында байланысты анықтау үшін құруға болады. 4.14-сурет. ER-диаграммасының соңғы нұсқасы 111
Сатып алушы бір мезгілде жеткізушімен де бірге бола алады,
жүктеу/скачать 0,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|