Оқулық Қ.ӘБішев g è t э а І философия жоғары оқу орындары студенттері
жүктеу/скачать 8,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| интеллектусиідық интуиция
дейді. Осы қабілет арқылы нәрсенің түтас табиғаты туралы идея ойда коп жағдайда кез- дейсоқ, кенеттен жарқ етіп пайда болатындыктан оны кейде бір қүдіретті күштің аян бергеніндей кору, солай түсіндіру кездеседі. Бірақ жалпы алғанда, егер бүрыннан ешбір деректер жиналмаған болса, объектінің көптеген нышандары одан бүрын белгілі болмаса, оның табиғатын іздеген ой бүрыннан шарқ үрып жүрмесе, ондай идеяның кенеттен туатыны да неғайбыл. Сонымен бірге ойлаудың, оның формаларының ең алдымен та- ныммен байланысты екендігі белгілі бір түпкі қүндылықтармен сәу- леленіп, соларға үмтылыстан туатынын теріске шығармайды. Ойлау үшін негізгі күндылыктардың бірі - әлемді танудың озі. Бірак оның өзі түпкі қүндылыққа - адамның әлеммен жарасымды байланыста болып, дамуына қызмет ететіні даусыз. Сондықтан әрбір үғымда адамға жақын белгілі бір күндылықгың табы бар. Ол жақсы да, жаман да нәрсе болуы ықтимал. Мысалы, физикалық, астрономиялық, геоло- гиялық, осімдіктер, жануарлар дүниесін зерттеуде заманның, сол за- манның өкілі - зерттеушінің рухани күндылықтарына орай сол дүни- елердің әркайсысын өзінен өзі күнды деп катынас жасау бар да, оларды адамның болуының бір қүралы, тек өз мүктаждықтарының мылқау объектісіндей қарау бар. Соңғы қатынас бойынша адамнан баска дүни- енің болуы, не болмауы, бағалалығы, не бағасыздығы адамның еркіне байланысты, тіпті әрбір өзімшіл ерік қаласа оларды сақтайды, қала- 7 - 3 6 1 97 м ас а - жояды. Соңғысын ғылым мен философияда антропоцентризм дейді. Сондықган танымдық мақсатқа үйлесімділік (научная целесо образность) пен жалпы адамдық мақсатқа үйлесімділік (человеческая целесообразность) барлық уақытта бір-біріне сай келе бермейді. Үғымның қалыптасу жолын әртүрлі түсінуден оның мазмүны м е н ауқымын әртүрлі байыптау шығады. Дж. Локк негіздеген эмпи р и кал ы қ логикадан үғымның мазмүны мен ауқымының кері қатына- с ы туралы заң шығады. Үғымның мазмүнына мүнда танылатын объ- ектінің белгілері мен қасиеттерін жатқызады, ал ауқымына осы үғым- н ы ң қамтитын заттарынының бәрі кіреді. Үғымның мазмүнына ец ж алпы белгілер кіретін болғандықтан, оның қамтитын заттарыныц ш еңбері кеңіген сайын, оның мазмүнына кіретін ортақ белгілер де азая түседі және керісінше: үғымның қамтитын заттары азайған сай ы н оған кіретін ортақ белгілер кобейе түседі. Яғни ең жоғарғы абст ракциялар мазмүны жағынан ең кедей үғымдар. Жалпылықтың доре ж е м котерілген сайын оның мазмүны да сүрендене бермек. Ал үғым ж алпы белгілерге емес, заттың озіндік болу тәсілін не жолын көрсе- туге және ой жүзінде жасауға күралады дейтін қөзқарас бойынша о н ы ң мазмүны мен ауқымының қарама-қарсылығы жоғалады, себебі жалпылық мүнда нәрсенің ортак белгілерін ғана емес, барлық белгілері м ен қасиеттерін қамтиды. Оның барлық қасиеттері де әлемде болу ж олы ны ң әртүрлі коріністері болып түрады, сол арқылы оларды ц бәрінің де орны, атқаратын қызметі аныкталып, түсіндіріледі. Олар- ды ң әрқайсысынсыз түтастықтың бірлігі жоғалады. Бүл түрғыдан жал пылықтың деңгейі жоғарылаған сайын оның мазмүны байиды әрі терендейді. Үғымның мазмүны мен ауқымы шын мәнінде бір нәрсе болып шығады. Оның тағы бір негізгі себебі үғымды осылай түсіну оны түрақты өзгермейтін белгілердің жиынтығы емес, өзін үнемі қайта тудырып, бір қалпын үнемі қайталап отыратын процесті көрсетеді. жүктеу/скачать 8,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|