Оқулық Қ.ӘБішев g è t э а І философия жоғары оқу орындары студенттері
жүктеу/скачать 8,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| екінші
ағымның өкілдері Г.Баш- ляр, Н.Мулуд. Бұлар диалектикалық процестерді ғылымның, таным- дык қызметтіц дамуынан көреді. Диалектика жекеліктің дербестігінде емес, жалиылау қызметінің жалпы мәні бар нәтижелерінде, солар- дың тарихи қалыптасуында, динамизмінде деи дәлелдеуге тырысады. Диалектиканың үзақ тарихында тарихи жағдайлардың да ықпа- лымен оның тым жалпылықпен елігіп, онда жекелік йен жалқылықтың мәнін жоғалтыи жіберуге дейін жакындаған кезеңі де, және, керісінше, жалпы мәнін мансүқ етіи, жекелікті сыңаржақты әсірелеу де болды. Бірақ, диалектикалық концепцияларда терең объективтік мән бар. Оның философия тарихында үнемі басым көзқарас болуыныц сыры да осында. Оған дәлел: диалектиканы саналы түрде қабылдамай-ақ, тіпті ол туралы ешнәрсе білмей-ақ көбінесе адамдар, әсіресе үлкен ғалымдар, диалектикаша ойлайды. Метафизика. Бүл терминді алғаш қолданган Аристотель. Арис тотель оз заманындағы қалыптасқан білімдерді толық жіктеп, жүйеге келтіргені мәлім. Ол кезде әрбір ғалым, ойшыл ілімдердіц барлық салаларын біліп, ой түзеуі тиіс болды. Ғылымдардың салаларын ба- яндауда ол физикадан кейін қазіргі біз философияға жатқызатын ойлар жүйесін орналастырған. Бүл саланы Аристотель алғашқы философия деп атаған. Алғашқы философия бойынша сезімдермен тануға бол- майтын тек акылмен ғана мәніне жете алатын түпкі бастаулар туралы ғылым. Ғылым мен философия тарихында үзақ уақыт білімдердің осы саласын метафизика деп атап кетті. Ягни, физикадан кейінгі білімдер саласы дегенді білдіреді. Қазіргі Батые философиясында көбіне осы мағынада қолданылады. Метафизиканы диалектикаға қарсы ойлау тәсілі мағынасында алгаш қолданган Гегель. Ол мүны негізінде XVII-XVIII гасырлардагы гылымга, әсіресе философияға қолданады. М етафизиканы ң бүл мағынасы танымдагы, ойлаудагы сыңаржақтылыгы, әр нәрсенің өзгерісін, тарихи қалыптасуын ескермейді, басқа нәрселермен бай- ланыссыз оқшау алып қарауды көрсетеді. Метафизика жаңа дәуірдегі 119 қуатты серпінмен дамыған ғылымның, әсіресе жаратылыстанудың эмпирикалық сипатына сай келеді. Бұл кезде ғылымның әр саласын- да жеке деректер, материал жинақтау негізгі міндет еді. Табиғат тура лы жалпы аңдаудың, жалпы көзқарастардың орнына оны неғүрлым тәптіштеп, мүқият зерттеу келді. Әр заттың нақты белгі, қасиеттерін оқшау алып қарау маңызды еді. Әр құбылысты түтас қабылдаудан оларды іштей жіктеп, бөлшектеу заманы келді. Метафизика ғылым саласында осындай катынастың көрінісі. Метафизика Маркске дейінгі материалистерге, жалпы эмпирикалык бағытка тән ойлаудың үрдісі. Оның ең негізгі белгісі барлық нәрсені, әлемді өзгермейтін бір қалыпта қарау. Ал бүған байланысты оның тағы бір ерекшелігі - ішкі қайшы- лықты мойындамау. Қайшылық, айырмашылық, тепе-теңсіздіктер бүтін нәрсенің ішінде емес, оны баска бүтіндіктермен салыстырғанда ғана бар. Яғни олардың бәрі сыртқы белгілер. Қозғалыс бар, бірақ ол өзгерістерге апармайды. Бүл түрғыдан элем пайда болмайды және жоғалмайды, немесе оны жасайтын сыртқы бір күш бар. Әрбір зат- тың козғалысы сыртқы бір күштің ықпалының нәтижесі. Бүл козқарас негізінде ғылымда механикалық қозғалысты жақсы- рақ білетін дәуірде орнықты. Бірақ ол, әрине, метафизикалық үрдіске бейімділіктің жалғыз себебі емес. Философиялық үрдіс болғандықтан метафизиканы да диалектика сияқгы белгілі бір адамдық қүндылыктар- мен байланысты болуы тиіс. Белгілі бір қүндылыққа айналған нор- малар мен тәртіптердің мәңгі орнығуын қалаудыЦ ауқымында осын дай ақыл-ой күйі, сезімдер, басқа да дүниені осылай қабыддауға, көруге бейімділік туғызуы ықтимал. Дүниені тек бейнелеу түрғысынан қарасаң, метафизикалық көзқарастың да, диалектикалық козқарастың да, тек болмыстың бір жағын ғана байқап, соны әсіресе сыңаржақты көрсететін екі түрлі ғылыми теория, не концепция сияқгы көрінер еді. Ал олар дүниенің қандай екендігін ғана баяндамайды. Мүндай баяндау оларда, әрине, бар. Бірақ олардың негізгі мәні - болмыстың, адамның қандай болуы тиіс екендігін негіздеу, яғни белгілі бір күндылыкты орнықтыру, адам- дарға сондай қүндылықты үсыну. Өмірде, әрине, өзгермелік те, түрақтылық та бар. Оларды терец әрі дәл, мүқият зерттеп, ой жүзінде ешбір субъективтік қоспасыз бейнесін беру қажет. Екінші жағынан өзгермелілік те, түрақтылық та адам үшін белгілі күндылықтар, адам- ның не дәріптеп, қызығып, арман етіп үмтылатын, не керісінше дат- тап, жиреніп, түңіліи, терістейтін нәрселері. Немесе екеуінің де жа- расымды үйлесуін, бір түтастықта бірігуін калауы да ықтимал. Фило- софиялық үрдістер ретінде диалектика да, метафизика да өмірге бей- тарап бола алмайды. Олардың өрқайсысы адамға озінше қалай өмір суру керектігін, омірдің бір жобасын (моделін) үсынады. 120 XX ғасырдағы француз ойшылдарының бірі Жан-Поль Сартр: әрбір адамның өмірі - оның өзінің жобасы, оның бүкіл адамзатқа ұсынатын өмірлік үлгісі дейді. жүктеу/скачать 8,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|