Оқулық Қ.ӘБішев g è t э а І философия жоғары оқу орындары студенттері
§ 7. Нащпы бар болмыс (наличное бытие)
жүктеу/скачать 8,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| § 7. Нащпы бар болмыс (наличное бытие).
Сапа Қалыптасудағы екі ажыраған - ештеңеден болмысқа көшу - пайда болу мен болмыстан ештеңеге қарай жүру-өту, жоғалу т.б. бір-біріне ауысуда белгілі дәрежеде тепе теңдікке келіп, белгілі бір қалыпты болмысқа, нақты болмысқа ауысады. Ол процестің қалыпты күйге ауысқан нәтижесі. Оны біз жалпы сапа деуімізге болады. Гегель оны нақты бар болмыс (наличное бытие) деп атаган. Сапа болмыстың белгілі бір нақты айқындылығы немесе нақгы айқындылыққа ие болған формасы. Бұл оның бүрынғы ешбір айқын- дықсыз таза абстрактылық болмыстан негізгі айырмашылығы. Таза болмыста не кеңістік, не уақыттық, не құрамдылық белгілер жоқ. Оның озгеше қатыстылығында, өзіне қатыстылығы да жоқ. Нақты бар болмысты анық бар дей аламыз. Себебі ол дәнекерленген. Ол белгілі процестен туған. Ол бар- лықты сақтайды, бірақ барлыққа ерекше қайталанбастық өң береді. Бұл болмыс жөнінде тап осы, тап қазір деп айтуға болады. Оның өзінің өзіне қатыстылығы да бар, себебі ішкі айырмашылыкқа ажы- раған. Бірақ нақты бар болмыстың дәнекерленгендігі оның өзінде көрінбейді, ол дәнекерлену, ягни қалыптасу кейін қалған, оның нә- тижесінде енді оның ізі жоқ, нәтиже енді тагы да болмыс пен еш- теңенің тікелей бірлігі, ол өзінен бүрын ешнәрсе болмағандай. Өзі еш нәрседен тумағандай тікелей формаға айналады. Сондықтан нақты бар болмыс тагы да алғашқы форма, бір қозғалыстың бастама форма сы болып түрады. Әрбір нақты бар болмыс өзінің тікелей нақгы айқындығымен басқа да нақты бар болмыстардан өзгешеленген. Әрқайсысының өзінше, озгеше накты айқындыгы бар. Сол арқылы олардың әрқай- сысы озгеше сапа. Гегельдің анықтауы бойынша сапа дегеніміз әр заттың өзіндік болмысымен барабар айкындық. Яғни сапалық айқын- дықтың жоғалуы осы заттың жогалуы деген сөз. Сапалық айқындық, не өзгешелік заттың болмысынан ажырамас қасиет. Мысалы, металл- дардың түрін басқа түрлерінен ажыратып түратын негізгі қасиеттері - олардың сапалық айқындыгы. Алтынды басқа металлдардан озгеше алтын ететін белгілері, ягни олар жоғалса, алтын да жоғалатындай ерекшеліктері - оның сапалық өзгешелігі. Өсімдіктерді жануарлар- дан, жануарларды өсімдіктерден және олардың әрбір түрлерін басқа түрлерінен озгеше ететін ерекшеліктері де сондай. Сонымен қандай ерекшеліктерін жогалтумен бірге озі де тап осындай нәрсе ретінде 134 жоғалатын болса, сол ерекшеліктер жоғалатын қүбылыстың болмы- сымен барабар нәрсе. Нақты бар болмыстың сапа белгілі бір жағы. Ол болмыстың барлық жағы. Оның үстіне ол белгілі бір барлық. Бірақ нақгы бар болмыстың екінші жағы - ештеңе. Сапада оның ештеңемен байланысы сырттай берілмеген. Оның ештеңесі өз ішінде, дәлірек айтсақ оның озі. Сапаның озі әрі болмыс, әрі ештеңе. Сапаның әрі барлық, әрі жоқгық болатыны - онда өзінің озгеше айқындығын шексіз орнықгырумен қатар оның шектілігінің де көрінісі бар. Ондағы бар лы к жалпы барлық емес, белгілі бір барлық. Онда орнықтырумен бірге сол айқындығын терістеу де бар. Ол ішкі шегі бар айқындық. Ол өзінің озгеше айқындығын орнықтыратын барлық. Оның өз ерек- шелігін бекітуінде өзгелердің бәрін терістеу де бар. Бір нәрсеге анықгама беру, - дейді Спиноза, - соны растау түрінде берілген терістеу. Бүл қорытынды да қандай да болмасын барлықтың оз астарында өзі өзінің жоқтығы екенін көрсетіп түр, себебі ол ерек- шелігінде өзіне өзі шек қояды. Сапа әрбір озгеше қүбылыстың басқа барлық нәрселерден өзінің ішкі шекарасы, ягни ол оның кеңістіктегі немесе уақыт жагынан ше- карасы емес. Сондыктан сапада барлық пен жоқтық тікелей ажыра- маган бірлікте, ол озіне озі тікелей түйықталган. Жалпы абстракты лы к болмыстан, айқындалмаган барлықтан сапаның өзгешелігі ол өзінің айрықталган іштей екі түрлі қырының анық корінгендігі, бар лык пен жоқтық оның бір өзінің екі түрлі келбеті, ягни олар бөлек- тенбеген, бір-біріне сырттай қатынаста емес. Осындай іштей айырмашылыгы ашылган, бірақ әлі болектенбе- ген, өзіне өзі іштей қатынасқа келген сапа, ол - жүктеу/скачать 8,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|