Оқулық Екінші басылымы Қазақстан Республикасы Білім министрлігі

ә;
186-су рст
187-сурст
Кг
тесіктсрдің радиустары. Осы 
мақсат үш.н кронциркульді 
паида
й Ь::Ь=Щ т =■ =г:
қйлыңдықты 
Ш
осы скі влш смнін айырымы түріндс анықтайды.
Ь = а - с.
Аталға н қүралдардын - - У
Д—
іт е ы с н олар 0 , 5 ^ - д с н
М
И
і ш
г к А
аталган үш 
Я З в ^ ^ Ш
т а н г с н і р к у Ш
«иллимстргс
қызмсттсрін оір 
©зі атқарады. 
„ІтпНга 
дслінстін
«
1
1
бүрыш жасап 
орналасаты
» ,
-
■
-
-
(3) |шкі елш ем„ср мсн
Төмснгі срні (2) 
сыртқ , 
Ш тчнпнын бойымсн жылжитын,
диамстрлсрді 
өлшсугс арнал 
. 
^ ‘ 
Ктостканы 
(4) 
штан-
тап 
осылардай 
сріндсрі бар, »
 ^
“ в н н І т Т ^ с а т ы п қойса,
гаға (1) бскітстін винт. 
дс 
(5) 
бар. 
Осы 
виют»
карстка оңға нсмссс 
. 
и0ниус дсп аталатын шка-
төмснгі көлбсу бстінс арнаиы т Ү ^ г с н нониус^д ^ ^ ^
^
^
ласы болады. 
Н о н и усты ң
ү з ы н д ^
. 
ш тан ган ы ң 
скі бөлігінсн
187

Штанга
Нониус
188-сурст
0,1 мм-ге қысқа. Осындай штангенциркульдің дәлдігі 0,1 мм болады. 
Өндірістс дәлдігі бұдан да жогары штангснциркульдер қолданылады.
Штангенциркульді пайдаланып, тетікбөлшектің сыртқы нсмссе 
ішкі диамстрін өлшсу үшін оның өлшеуіш еріндерін тетікбөлшектің 
сәйкес бсттсрінс сәл қысып түрып, карстканы штангаға винттің 
көмсгімен қозғалып кетпсйтіндсй етіп бскітсді. Одан ксйін штанга 
мен нониус шкалаларына қарап, өлшеудің нәтижесін оқиды. Мүнда 
екі жағдай болуы мүмкін: нониустың нөлдік кссіндісі штанга шка- 
ласының бір сызықшасымсн дәл кслсді; нониустың нөлдік кесіндісі 
штанга шкаласының бірдс-бір сызықшасымен дәл келмсйді. Мысалы, 
нониустың нөлдік кссіндісі штанга шкаласының 30-сызықшасымен 
дәл кслсін (188, »-сурст). Бүл диамстрдің өлшсмі 30 мм скснін
көрсстсді. 
- = ■
■
Енді нониустың нөлдік кссіндісі 30-сызықшадан асыңқырап, бірақ 
31-сызықшаға жстпсй түр сксн дслік (188, б-сурст). Бүл жағдайда 
штанга шкаласының сызықшаларының жалғасы болатын нониустың 
кссіндісін іздсйміз. 188,6-сурсттс штанганың 42-сызықшасына но- 
ниустың 6-кссіндісі дәл кследі. Олай болса іздслініп отырған диа-
мстрдің өлшсмі 30+ 6-0,1 = 30,6 мм.
. Сонымсн, өлшснстін шаманың өлшсмін анықтау үшін, штанга 
шкаласынан миллиметрлсрдің бүтін бөліктсрін, ал нониус шкала- 
сынан — бөлшек бөліктсрін анықтайды.
Штанганың артқы жағындағы ойьіққа орналасқан жіңішке 
сызғыш (6) болады (188, а-сурет). Бүл жіңішке сызғыш тстікбөлшск 
шүңқырларының тсрсндіктсрін өлшеу үшін пайдаланылады.
.ЩИ*
188

Штангенциркульді 
пайдаланып, 
тстікбөлшск 
өлшсмдсрін
жоғарғы дәлдікпсн, тез өлшсугс болады. Ссндср бул қүралды мск 
щдберханасында, физика сабақтарында қолданасындар.
\Тетікбөлшекті өлшеуге арналған, жоғарыда аитылғандардан
йосій
күоалдар да көп. Мысалы, доңгслектср мсн доғалардың ра-
влшеу үшін радиус влшсгіш, бурыштарды влшсу ушш 
Щ
Л
бурандаларды влшсу ушін буранда елшспш
қолданылады. Бірак мундай күралдар сызу пәніндс окылма.іды.
Тетікбөлшектің
қисык сызық болатын 
қырларының өлшсм- 
дсрін шамамсн бы-
анықтауга
тіайша
болады. Ақ қағазбсн 
тстікбөлшсктің 
қы- 
рын 
жауып түрып, 
қағазды оған қатты
(қағаз-
қалады.
кыссак, онда 
да) 
танба
Осы таңбаны қарын- 
дашпсн бастыра сызл-
мыз (189, а-сурет).
сызыққа
шсңбср

жүктеу/скачать 20,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: