Ядролық реакциялар деп қандай реакцияларды айтады? Оның қандай  түрлері бар? 2

263
ПРОЕКТ
6. Тежегіштер дегеніміз не? Олар қандай мақсатта және не себептен қол-
данылады?
7. Тізбекті бөліну реакциясы деп қандай реакцияны айтады?
8. Уран ядросы бөлінгенде қанша энергия босайды? Оны массалар ақауы 
арқылы есептеп көріңдер.
9. Төмендегі мысалда келтірілген есептің шығару жолдарын түсіндіріңдер.
Есеп шығару мысалы
1-есеп.
b
11
+ He
4
→
N
14
+ 
X
реакциясын толықтырып жа-зыңдар.
Берілгені
11
B; 
4
He 
14
N 
Z
X
A
 
– ?
Есеп мазмұнын талдау
Менделеев кестесін пайдаланып, B
11
; He
4
;
N
14
элемент-
терінің зарядтық санын (реттік нөмірін) анықтауға бо-
лады. Олар аталған элементтер үшін мынаған тең:
Z
1
= 5; 
Z
2
= 2; 
Z
3
= 7.
Белгісіз 
X
бөлшегінің зарядтық санын 
Z
деп белгілейік. Жоғарыда 
көрсетілген үш элементтің массалық сандары есеп шарты бойынша 
мынаған тең: 
А
1
= 11; 
А
2
= 4; 
А
3 
= 14. Белгісіз 
X
бөлшектің массалық 
санын 
А
деп белгілейік.
Енгізілген белгілеулерді пайдаланып, реакция формуласын мына 
түрде жазамыз:
5
b
11
+ 
2
He
4
→
7
N
14
+ 
Z
X
A
 .
Массалық санның сақталу заңын (
А
1
+ 
А
2
= 
А
3
+ 
А
) осы реакцияға 
қолданып, мына теңдікті аламыз: 11 + 4 = 14 + 
А
. Бұдан 
А
= 1. Сол 
сияқты зарядтық санның сақталу заңын (
Z
1
+ 
Z
2
= 
Z
3
+ 
Z
) осы реакцияға 
қолданып, мына теңдікті аламыз: 5 + 2 = 7 + 
Z
. Бұдан 
Z
= 0.
Белгісіз бөлшек мына таңбамен белгіленеді: 
0
X
1
.
Шешуі:
Z
X
A 
= 
0
X
1
 = 
0
n
1
Ізделінді бөлшек нейтрон болып шықты.
Жауабы:
нейтрон.

264
ПРОЕКТ
1. Біз жоғарыда ауыр ядролардың 
бөлінуі
туралы баяндаған едік. 
Ал енді ядролардың 
ыдырауы
дегеніміз не деп сұрауымызға болады. 
Ядролардың ыдырауы мен бөлінуінің арасында қандай ұқсастықтар мен 
айырмашылықтар бар?
Олардың ең басты ұқсастығы ретінде екі жағдайда да ядролардың 
түрленетінін айтуға болады. Екі жағдайды да ядролар түрленгенде за-
рядтық сандар мен массалық сандардың заңдары қатаң сақталады. Ал 
айырмашылықтарын айтар болсақ, ядролардың ыдырауы табиғи процесс 
болса, бөлінуі оларды нейтрондармен атқылау арқылы орындалады. Со-
нымен қатар ядролардың табиғи түрленуі «радиоактивті ыдырау заңы» 
деп аталатын заңға бағынады, ал олардың бөлінуі бұл заңға бағынбайды.

жүктеу/скачать 5,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: