Оқулық физика 9 проект башарұлы Р. т б

268
ПРОЕКТ
Cурет 7.5
N
, 10
6
60
30
0
40 80 120 160
t
,
c
1
2
Жаттығу 7.3
1. Мына ядролық реакциялардағы белгісіз бөлшектерді анықтаңдар.
6
12
1
1
6
13
1
1
11
22
2
4
C
H
C + ?
? + H
Na + He
+
→
→
2. Мына ядролық реакциялардағы белгісіз бөлшектерді анықтаңдар. Олар 
қандай ыдырауға жатады:
94
239
92
235
1
3
2
3
Pu
U +
H
He + ?
→ +
→
?
γ
3. Мына ядролық реакцияларда энергия босай ма, әлде жұтыла ма?
7
14
2
4
8
17
1
1
3
6
1
1
2
4
2
3
3
7
2
4
5
10
0
1
N
He
O + H;
Li
H
He + He;
Li
He
B +
?
+
→
+
→
+
→
n
Ескерту: Реакциялардың сол жағындағы бөлшектердің массаларының 
қосындысы (
∑
m
сол
) оң жағындағы бөлшектердің массаларының қосын-
дысынан (
∑
m
оң
) артық болса (
∑
m
сол 
> 
∑
m
оң
), онда энергия босайды; кері 
жағдайда (
∑
m
сол 
< 
∑
m
оң
) энергия жұтылады.
4. Уран ядросы бөлінгенде пайда болған жарықшақтардың жиынтық 
массасы ядроның массасынан 0,25 протон массасына кіші. Уранның 
бір ядросы бөлінгенде қанша энергия босап шығады? Егер уранның 
тығыздығы 19,04 г/см
3
болса, онда оның 1 см көлеміндегі ядро 
бөлінгенде қанша энергия босап шығады?
5. Графикте (сурет 7.5) белгісіз химия-
лық элементтің ядроларының ыдырау 
қисығы көрсетілген. Бұл элементтің 
ыдырау периоды қандай шаманы құ-
райды? 1 мен 2 және 3 нүктелерінде 
берілген элементтің қанша ядролары 
ыдыраған?

269
ПРОЕКТ
§48.
 
ядрОЛЫҚ рЕАКтОрЛАр
1. Ауыр элементтердің (уран, торий) ядроларын бөлу реакцияларын 
басқару жолымен жүзеге асыратын қондырғыларды 
атомдық
 (
ядро-
лық
) 
реакторлар
деп атайды.
Атом реакторларындағы ядролық реакциялар басқарылатын жолмен 
іске асырылады, ал атом бомбаларында басқарылмайтын қопарылыс 
түрінде орындалады (сурет 7.6).
Ең бірінші қолдан басқарылатын ядролық реактор АҚШ-тың Чикаго 
қаласының іргесінде италияндық ұлы физик Э. Фермидің басшылығы-
мен 1942 жылдың 2 желтоқсанын-да іске қосылды. Екінші реактор, 
бұдан үш жыл өткен соң, КСРО-да Мәскеу түбіндегі Серпухов қаласында 
ресейлік ұлы физик И.В. Курчатовтың басшылығымен салынды.
2. Реактордағы немесе атом бомбасындағы тізбекті реакция үздіксіз 
орындалуы үшін ядролық материалдың (уран, плутоний т.с.с.) белгілі 
бір массасы болуы керек. Егер ядролық отынның массасы аз болса, онда 
нейтрондар өз жолында жеткілікті мөлшерде жарылатын ядроларды 
кездестірмейді де, сыртқы ортаға тарап кетеді. Сондықтан ядролық тіз-
бекті реакция жүрмей қалады.
Cурет 7.6. Атом бомбасының жарылысы
Тізбекті бөліну реакциясына қажетті ядролық материалдың ең аз 
массасын 
сындық масса
 дейді.
Уран-235 изотопы үшін сындық масса 23 килограмдай болады. Бұл –

270
ПРОЕКТ
диаметрі 13 см болатын біртұтас уран кесегі. Атом бомбасында ядро-
лық жарылыс затын біртұтас етіп жасамайды. Оны жеке-жеке бөлік 
түрінде орналастырады. Әр бөліктің массасы сындық массадан кіші 
болады. Атом бомбасын жару үшін арнайы тетік арқылы ядролық за-
рядтың жеке бөліктері біріктіріліп, олардың біртұтас массасы сындық 
массаға жеткенде ядролық жарылыс іске асырылады.
3. Қазір көптеген елдерде әртүрлі ядролық реакторлар бар. Олар 
практикалық мақсаттарда, ғылыми-зерттеу жұмыстарында қолданылу-
мен қатар, атом электр стансыларының (АЭС-тардың) да негізі болып 
табылады.
Ядролық реактордың негізгі бөлігін 
белсенді аумақ 
(
активті зона
) 
құрайды (сурет 7.7). Белсенді аумақ 

жүктеу/скачать 5,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: