ОҚулық г • г ! Л иіі нитп І • 'эдь щ щ 0щ ш я09*Я0*ащ яц ілюршііи т. ~ • « 4 ш атмніу. Г»

Әзірге  а-
8
і:Н  негізіндегі тэжірибелік элементтердің максималды 
ПӘК-і — 12% кристалды кремнийлі КЭ-нің ПӘК-інен біраз төменірек 
(~15%).  Алайда  технологияның  дамуымен  а-
8
і:Н  негізіндегі 
элементтердің ПӘК-і теориялық шырқау шегі -   16%-га жетуі ғажап 
емес.
Галлий  арсениді  -
  тиімділігі  жогары  күн  батареяларын  жасауга 
арналган  ең  келешекті  материалдардың  бірі.  Бұл  оның  келесідей 
ерекшеліктерімен түсіндіріледі:
-   бірөткелді  күн  элементтері  үшін  тыйым  салынган  аумагының
ені  1,43 эВ мүлтіксіз дерлік;
-  күнмен сәулеленуці жұтуга деген жогары қабілеттілігі;
-  қалындыгы бар-жогы аз гана микрон болатын қабат қажет етеді;
-   радиациялық  түрақтылығы  жоғары,  бұл  қасиеті  жоғары 
тиімділігімен  қатар  материалды  ғарыштық  аппараттарда  колдану
үшін ерекше тартымды етеді;
I  ОаАз  негізіндегі  батареялардың  қызып  кетуіне  салыстырмалы
сезгішсіздігі.
ОаАз-нің 
алюминиймен, 
мышьякпен, 
фосформен 
немесе 
индиймен 
қорытпаларының 
сипаттамалары 
ОаАз-нің 
сипаттамаларын толықтырып тұрады, бұл күн элементтерін жобалау
кезінде мүмкіндіктерді кеңейтеді.
ОаАз  негізіндегі  фотоэлемент  эрқилы  кұрамды  бірнеше 
қабатгардан  тұруы  мүмкін.  Бұл  жасап  шығарушыға  кремнийлі  күн 
элементтеріндегі  қоспалаудың  мүмкін  деңгейімен  шектеулі  заряд 
тасушысының  генерациясын  үлкен  дэлдікпен  басқаруға  мүмкіндік
береді.
ОаА§  негізіндегі  күн  элементі  терезе  есебінде  АЮаАз-нің  өте
жұқа қабатьгаан тұрады.
Галлий  арсенидінің  негізгі  кемшілігі  — жоғары  құны.  Өндірісті
арзандату  үшін  КЭ-ін  арзанырақ  төсеніштерде  құру;  ОаАз
қабаттарын  алынатын  төсеніштерде  немесе  көпретті  қолдануға
болатын төсеніштерде жетідціру ұсыньшады.
Поликристалды  жұца  қабыршақтар
  да  күн  энергетикасы 
үшін  келешегі  жоғары.  Мыс  пен  индийдің  диселенийдінің  күнмен 
сэулеленуді  жұтуға  қабілеттілігі  өте  жоғары  -   жарықтың  99%-ы 
бұл  материалдың бірінші  микронында жұтылады  (тыйым салынған 
аумақтың  ені  —  1,0  эВ).  СиІп
8
е
2
  негізіндегі  күн  батареясының 
терезесін  даярлауға  арналған  ең  кең  таралған  материал  болып 
С<і
8
  табылады.  Кей  кездері  террезенің  мөлдірлігін  жақсарту  үшін
139

кадмий  сульфидіне  мырыш  қосады.  СиІп
8
е
2
  қабатындағы  біраз 
галлий  тыйым  салынған  аумақтың енін  үлкейтеді,  бүл  бос  жүрістің
кернеуінің  өсуіне,  демек  қүрылғының  тиімділігін  арттыруға  алып 
келеді.
Кадмий  теллуриді  (Сс/Те)
  -   фотовольтаикаға  арналған  тағы 
бір  келешекті  материал.  Оның  тыйым  салынған  аумағының  ені 
(1,44 эВ) мүлтіксіз дерлік және сәулеленуді жүтуға қабілеттілігі 
өте  жоғары.  СйТе  қабырш ақтарын  даярлау  айтарлықтай  арзан. 
Оған  қоса,  тағайы ндалған  қасиеттері  бар  қабаттар  жасау 
Үшін  С<1Те-нің  2п,  Н§  ж әне  басқа  элем енттерм ен  эртүрлі 
қоры тпалары н  алу  технолоғиялы қ  түрғыдан  қиын  емес.
10.2-суретте 
Фототүрлендіргішті 
жасау 
технологиясының 
сызбанүсқасы көрсетілген.
Фотоъюдупдің  жасау технологиясы
Күн батареяси
 
*  
Жапяау
 
*  
Ламинаттау
  —
^Раиажі салу
 
— ьКун батарясының
ыодуш
—
♦
 
Кесу.  —+Щфишп кесу
 
—
►
 
Диффутялау
+  Өңдеу
10
.
2
-сурет. Фототүрлендіргішті жасау технологиясы
СдТе  қабыршақтары  заряд  тасушыларының  жоғары  қоз- 
ғалмалылығына  ие,  ал  олардың  негізіндеғі  күн  элементтері
-   ПӘК-нің  жоғары  мәндеріне  ие,  10-нан  16%-ға  дейінті.  Күн 
элементтерінің  ішінде  органикалық  материалдарды  пайдаланатын 
батареялар ерекше орын алады.  Органикалық бояғышпен қапталған
титан  диоксиді  негізіндегі  күн  элементтерінің  пайдалы  әсер 
коэффициенті өте жоғары —
11
%.
Коисталлды 
'  
крехший
140

1. Күн фототүрлендіргішінің п.э.к-ін қалай анықгалады?
2.  Толқын  ұзындығы  ұзынырақ  фотондардың  энергиясы  қандай
мөлшерде болады?
3. Кремнийлі элементтің теориялық п.э.к-і қанша?
4.  Накты  фототүрлендіргіштер  едэуір  төмен  п.э.к.-не  ие,  себебі
неде?
5.  Фогоэлектрлік  түрлендіргіштерде  болатын  энергия  шығын-
дарының түрлері. 
^
6
.  Түрлендіргіш  ішіндегі  қозғалыс  кезіндегі  электрондар  мен
с аңыл аул арды ң алатын орны.
7. 
Күн 
фотоэлементтерінің 
негізгі 
материалдары 
жэне
фогомодульді жасау технологиясын анықта.
8
.  Толтырылған, өткізу жэне тыйым салынған аймақтарды  қалай
түсінеміз?
9.  Кремний үшін  активті  қоспа ретінде Менделеевтің периодтық
кестесінің қандай элементтері жагады?
10.  Жұмыс  істеу  принципі  бойынша  фотоэлементгер  қалай
бөлінеді?
11. Вакуумды жэне газ толтырылған өткізгіштік фотоэлементтерге 
түсініктеме бер.
12.  Вентилді  (жапқыштық)  фотоэлемент  дегеніміз  не?  Оның
меншікті п.э.к. анықга.
13. р-п ауысуының фотоэлектрлік қасиеттері.
Бақылау сұрақгары:
141

11. КҮН ЭЛЕКТР СТАНСАСАЛАРЫ (КЭС) ЖӘНЕ
КҮН ПЕШТЕРІ (КП)
11.1  М ұнаралы  және модульді күн электр стансасы
Ү лкен гелиоэнергетикасының тэжірибелі түрде дамуы, модульдік 
түрдегі  жинақталган  жылуқабылдагышты  жэне  мүнаралық  түрдегі 
орталықтанған 
қабылдағышты 
термодинамикалық 
айналым 
түрлендірулері  негізінде  жүмыс  істейтін  түрлері  бар  күн  электр 
стансаларына негізделген  [1 ,5 ,1 1 ,2 3 ].
Күн  элеюгрстансасы  (КЭС)  жэне  күн  пештерінің  (КП)  негізгі 
қондырғылары:
-  
оптикапыц жүйе (гелиосаттар);
-  бу қазаны; жылу аккумуляторы;
-  электр энергиясын өндіргіш (электр генератор);
-  автоматты және ЭЕМ-мен басқару жүйе.
Оптикалың жүйе (гелиостатар)
Жазык  жэне  дөңес  айналармен  күн  сәулесін  шоғырландыруға 
болатын  эртүрлі  жүйелер  бар.  Бүл  КЭС-тің  негізгі  бөлігі  болып 
табылады.  Күн  электрстансаларында  жэне  күн  пештерінде  арнайы 
дайындалған  -   шыны  айналар  немесе  алюминийден  жасалған 
айналар жүйесі қолданылады. 
,
Күн сәулесі шоғырлағыштарының пішіндері:
а) парабола цилиндрлік шогырландыргыш иіндеме;
б) параболойд шогырландыргыш  иіндемесі;
в) жазық-сызықты Френелъ линзасы;
 
'  1 |§ |
г) жазық айналардың жүйесі.
• 
0
 
з?®
-. СрЙ
| 
М
А) 
^
11.1-сурет. Күн  шоғырлағыштарының сыртқы пішіндері - 
А) парабола цилиндірлі, Б) параболоид,  В) Френель линзасы.
В)
В)
142

А) Мүнаралы күн электр стансасы
Олардың  ішіндегі  ең  үлкені  жобаланған  қуаты  10  МВт-қа  тең, 
Барстоуца (Америка) орналасқан 8о1аг -1  КЭС-і. КЭС-тің алаңқайы 
эллипс тэріздес, оның осьтері 685 жэне 585 болатын, ауданы 0,31  км
2 
тең.  Гелиостат  аланының  ауданы  0,28  км2,  онда  1818  гелиостаттар, 
айналар  бетінің  ауданы  73,2  мың  м2.  Жер  аумақшаларын 
айналармен  толтырудың  орташа  коэффиңиенті  -   0,26.  Айнаның 
шағылу  коэффиңиенті  -   0,9.  Цилиндрлік  пішіндегі  күн  сэулесін 
қабылдағыштың  бу  қазанының  биіктігі  13  м,  диаметрі  -   7,2  м 
сәулелендіретін  бет^акталардың  ауданы  -   294  м2.  Гелиостаттың 
тоқтаусыз  жұмыс  істеу  дэрежесі  -   98%.  КЭС  автоматты  ЭЕМ
көмегімен жұмыс атқарады [1,11,23,29].
Бұл  жүйеде  күн  сәлесін  шоғырландыратын  гелиостаттар  жүйесі 
қолданады.  Гелиостатар  компьютермен  басқарылатын  екі  осьтік 
бақьшау жүйесі арқылы гелиостат айнасынан шағылған күн сәулесін 
қозғалмайтын  жэне  эрқашан  мұнара  басындаға  кабылдағышқа-бу 
қазанына түсетіндей етіп жұмыс атқарады.
а) 
б)
11.2-сурет. а) Мұнаралы күн электрстансасы, б) оптикалық жүйесі
Бу  қазаньша  өндірілген  жылу  энергиясын  жинакталып  оның 
дағдарасынан бу құбыры арқьшы бу шығырына — турбинаға беріледі, 
соның  салдарынан  жылу  энергиясы,  механикалық  энергияға,  ал 
электр  өндіргіште-генераторда  электр  энергиясына  түрленеді.  Бу 
қазанында будың температурасы 560°С-ден  1482°С дейін қызады.
АҚШ-тың энергетикалық компанияларының консорциумы жылу 
тасымадцағыш  сұйык  ретінде  ерітілген  тұздар  бірнеше  түрлерін
пайдалануды ұсынып отар.
143

Мұндай жүйеде ерітілген тұз «суық» бак-күбіден температурасы 
288°С  жылу  қабылдағыш  арқылы  өтіп,  онда  565°С  дейін 
қыздырылады, 
қайтадан 
«ыстық» 
бак-күбіге 
барады. 
Бүл 
қондырғының  жаңа  түрлерінде  жылу  3-13  сағат  сақталады,  осыған 
орай  станса  энергияны  күндіз-түні  жэне  кез  келген  ауа  райында
өндіре алады  [5, 23, 33].
11.3-сурет. Мүнара тэріздес күн электр стансасы (куыс қазанды)
ТН ЕМ І
8
  (Ф ранция)  КЭС-тің  қуаты  2,5  МВт-қа тең.  Гелиостат 
алқабының ауданы 0,07 км2, жалпы айналар бетінің ауданы  108 мың. 
м2, 201  гелиостат орналасқан. Айнаның шағылу коэффициенті -  0,9.
Бүл жүйеде мүнара басындағы бу қазанының жылу қабылдағыш 
беті  қуыс  етіп  жасалынған  күн  сәулесі  кіретін  квадрат  қуысының 
тесігі  4x4  м,  терендігі  3,5м,  мүнараның  биіктігі  80  м.  Сәуле 
қабылдайтын бетінің температурасы 505°С  [23,29].
Жүмыстық дене ретінде тұздар ерітіндісі қолданылады.  КЭС-тің 
ПӘК-і  16%, ал Ренкин айналымының ПӘК-і 28%.
Қуаты  ІМВт Еигеііов  КЭС-і Сицилия аралында салынған.  Айна 
алқабының  пішіні  секторлы  болып  келген.  Онда  Сеііеі  (Франция) 
фирмасының  70  гелиостаттары,  эрқайсысы  53,7  м
2
  жэне  Германия
144

фирмасының 112 гелиостаты, эрқайсысы 21
,8
 м
2
  орналасқан. Барлық 
ауданы 35мың. м2, оның ішінде айналар ауцаны 6,2 мың. м
2
тең. Сеііеі 
гелиостаттарының айнаның шагылу коэффициенті, сэйкесінше 
0,77 
және  0,85.  Биіктігі  35  м  мұнарада қуыстың диаметрі  1,5  м  болатын 
қуысты қазан-қабылдагыш орнатылған [5,23,29].
Сэуле  қабылдау  беттерінде  температура  512°С-ға  жетеді.  Будың 
қысымы  6,4  МПа.  Жылу  аккумуляторы  КЭС-тің  30  мин  ішіндегі 
жұмысын  қажет  етеді.  КЭС-тің  ПӘК-і  16%.  Алмерияда  (Испания) 
мұнаралық түрдегі екі КЭС салынған.
11.4-сурет. Мұнара тәріздес күн электр стансасы 
(оптикалық жүйесі сектор тэріздес жинақталган)
Олар СЕ8А-1 және СК
8
. Қуаты 1,2 МВт СЕ
8
А -1 КЭС-і. Секторлы 
пішіндегі айналар алқабы, эрқайсысы 38 м сайын 300 Маггіп Магіейа 
Аегозразе  (АҚШ)  гелиостаттарынан  түрады.  Айналардың қосынды 
ауданы  11,4 мың м2. Айнаның шағылу коэффициенті -  0,87.  Биіктігі 
60  м  мүнарада  қуысты  қазан-қабылдағыштың  кіретін  тесігінің
ауданы -   11
,6
 м, ол  520° қызады, ал жылу тасығыш  53% К Ж
)2
  40% 
Ыа Ж
)2
  және 7% Ыа N
0
^  түздар қоспасынан тұрады [23,25].
Нио  (Ж апония)  КЭС-інің  қуаты  1  МВт.  Айнадан  тұратын  сек- 
торлы  алқапта  ауданы  16  м
2
 тең  807  гелиостат  орнатылған.  Жалпы
145
і

айна  бетінің  ауданы  12,9  мың  м2.  Айнаның  шағылу  коэффиңиенті
-   0,88.  Мұнараның  биіктігі  60  м  болатын  қыздыру  температурасы 
250°С-қа  тең  қуысты  қабылдағыш  орнатылған.  Қазандықгағы 
будың  қысымы  4  МПа,  ал  бу  өндіру  мөлшері  9200  кғ/сағ.  Су 
буының  аккумуляторы  қанығу  сызығында  суды  өзіне  жинайды. 
5  жинағыштың  сыйымдылығы,  әрқайсысы  60  м3.  КЭС-тің  нетто
ПӘК-і  10,3.
Б) Модульді күн электр стансасы
Мұнаралық КЭС-мен  қатар дүниежүзінде модульдік жылу КЭС- 
лары  салынып жатыр.  Мүндай КЭС-да жүмыстық дене әдетте суды 
пайдаланады, 
стансаның 
шоғырландырғыш-конңентраторлары 
парабола  цилиндрлік,  параболойд жэне  Френель  линзасы  пішіндес 
иіндемелер болып келеді.
Жылу қабылдагыш қубыр
Бақылаушы жүйе  Концентратор
11.5-сурет. Парабола цилиндрлі модульді КЭС

Парабола цилиндрлі модульді  КЭС
Көбіне  мұндай  модульдік  жүйелер  Ренкин,  Брайтон  жэне 
Стирлинг  айналымдарымен-циклімен  жұмыс  істеді.  Мұнаралық 
КЭС  сияқты  модульді  КЭС-да  жылулық  аккумуляторлармен 
жабдықталады.
Бұл қондырғаларда цилиндрлік иіндемелі айналар қолданылады, 
олар қабылдағыш түтіктерде күн көзін сәулесін шоғырлайды, сұйық 
жылу  қабылдағышта  400°С  дейін  қызады  да,  бірнеше  қабылда- 
ғыштан  өтеді.  Электр  энергиясын  өндіру  үшін  қолданылатын  аса 
қызған бу өндіргіш-тзфбогенераторды  жұмысқа келтіретін.  Мұндай 
қондырғылар  бір  және  екі  осьті  күнді  автоматты  бағдарлайтын 
жүйесінен  тұрады.  Кейбір  жағдайларда  олардыц  жүйесі  тұрақты 
(стационарлы) болып келеді [25,29].
Ьи»  Іп(Іи
8
<:гіе
8
  Ш   (Израиль)  компаниясы  өте  қуатты  күрделі 
параболацилиндрлі-концентратор иіндемелі қондырғысынан,  күн 
сәулесінің  шоғырламасын  қабьшдайтын  вакуумды  қабылдағыш- 
бу  қазанынан  жэне  электр  өндіргіш-турбогенератордан  тұратын 
модульді  КЭС-нын  іске  қосты.  Бір  осьті  цилиндрлі  иіндеме 
шағылдырғыштың  жалпы  ұзындығы  5,2  м,  апертурасы  2,57  м  тең. 
Бет  косындысы  72  мың м
2
 болғанда жалпы  модуль  саны  560-қа тең
[25,33].
Параболоид пішіндес модульді КЭС
Бұл  гелиоқондырғыда  айналар  параболойд-иіндеме  түрінде 
орналасады (парабола тарелкасына ұқсас), ол күн энергиясын эрбір 
тарелканың  фокусында  орналасқан  қабылдағышқа  шоғырлайды. 
Кабылдағыш-қазанда  сұйықгы  1000°С  жэне  одан  да  жоғары 
температураға  дейін  қыздыруға  болады,  одан  алынған  жылу 
өнімінің  көмегі  арқылы  қабылдағыш-бетқазанмен  байланысқан, 
электр  өндіргіш  (турбогенератордан)  электр  энергиясын  өндіруге 
болады.  Қазіргі  кезде  Стирлинг жэне  Брайтон  қозғалтқыштарының 
бірлік модульдік  қуаты  7-ден 25  кВт-қа жететін бірнеше тэжірибелі 
жүйелер жұмыс істейді 
11
.
6
-сурет.
Бұл технологиялар көптеген жобаларда жүзеге асырылып жатыр. 
Оның  біреуі 
8
ТЕР  (Зоіаг  Тоіаі  Епег§у  Ргсуесі)  жобасы  америкалық 
Джорджия штатында жүзеге асырылуда. Ол әрқайсысының диаметрі 
7 м болатын  114 айнадан тұрады.
Қазіргі  кезде  қуаты  бірнеше  киловаттан  13,8  Мвт дейін  жететін 
АҚШ-та,  Францияда,  Италияда,  Жапонияда,  Австрияда  модульдік 
КЭС-лары  салынған.  АҚШ-та  қуаты  20  МВт дүниежүзіндегі  ең  ірі
147

11.6-сурет. Параболоид түріндегі модульді КЭС
11.7-сурет. Модульді иінді айналар жүйесімен жинақталған КЭС
модульдік  түрдегі  КЭС-тың  салынуы  аяқталып  жатыр.  Белсенді 
түрде  ірі  модульдік  КЭС  салу  бағытында  көптеген  жүмыстар 
жүргізілуде. 
г ’
Кырым күн электр стансасы — КЭС-5 (қуаты 5 МВт)
Кырым  күн  электр  стансасы  КЭС-5,  күн  радиациясынан  электр 
энергияны  өндіретін  тэжірибелік  электр  станса  ретінде  Қырымда 
Щелкино ауылының маңында салынған  11.
8
-сурет.
Станса Г.  М.  Кржижановский  атындағы  энергетикалық ғылыми- 
зерттеу  институтының  ғылыми-техникалық  жобасымен  салынды. 
1985  жылдан бастап станса комплексі жүмыс істей бастады.
КЭС-5  максималды электрлік қуаты 5МВт-қа тең.
148

бу крзаны
Гетіостат
Гетостат аймагы
Баспрру блогы
 
> 
- П Г і
— \ЭЕМ
 
$
Соптустік
Мұнара
Аккумулятор
Ү - 
Шыгыс
11.8-сурет. Мұнаралы Қырым күн электр стансасы -  5МВт
Стансаның негізп қүрылымы:
-  мұнара;
-  оргалық күн бу казаны;
-  оптикалық жүйе-гелиостат;
-  бу турбогенераторы;
-  жылу аккумуляторы;
-  электр өндіргіш (электогенератор);
-  автоматтандырылған ЭЕМ басқару жүйе.
а) КЭС-5-тің оптикапъщ жүйесі
КЭС-5-тің  оптикалық  жүйесі,  ішкі  жэне  сыртқы  радиустары, 
сәйкесінше  79  және  227  м-ге  тең  дөңгелек  гелиостат  алқабын 
күрайды.  Шеңберлі  алқапта  ауданы  40  мың  м
2
  1600  гелиостат 
орналасқан.  Көршілес  қагардағы  гелиостаттардың  орналасуы  шах- 
мат  түрінде.  Әрбір,  гелиостат  азимутты  және  зенитгі  бағытгағы 
адымды  қозғалтқыштар  аркылы  айналатын  бағанада  орналасқан, 
жақгау өлшемі 5x5 м-гетең, дэнекерлік конструкция болыптабылады.
149

Гелиостат жақтауында 45 жазық айна (фацеттері) орнатылған. Әрбір 
ғелиостаттың  алдында  бетонды  бағанада  оптикалық  бақылағыш- 
сезгі  орнатылған.  Гелиостат  алқабы  20  топқа  бөлінген,  эрбір  топта 
80 гелиостат орналасқан.
б) Гелиостат алқабын автоматикальщ басқару жүйесі
Күн  бу  генераторы нда  күн  радиациясы ны ң  қаж етті 
ш оғы рлану 
дэреж есін 
қамтамасыз 
ету 
үшін 
гелиостат 
қозғалысын  автоматты  түрде  басқарады.  Басқару  әдісіне 
байланысты алқап екіге бөлінеді.  Әрбір бөлік 800 гелиостаттың 
басқаруын  бақылап  отыру  қажет.  Автоматикалық  қүрылғысы 
арнайы 
математикалық  тезділікті 
қамтамасыз 
ету  үшін 
негізінен  келесі  функцияларды  орындайды:
— таңертең  гелиостатты  орнататын  кезде  шағьшған  күн  сәулесі 
оптикалық сезгінің қамту бүрышында орналасу керек;
—  гелиостаттарды  қабылдағышқа  қарай  тоғыстыру,  яғни  күн 
бугенераторлы  қабылдағыш  бетінен  шоғырланған  күн  сәулесінің
ағыньш орналастыру;
— минималды жел жүктемесін  қамтамасыз ету үшін гелиостатты
горизонталь орналастьфу.
КЭС-5  автоматты  қүрылғыны  барлық  режимдері  оператордың
бүйрығымен автоматты түрде жүмыс істейді.
Күн  бугенераторы
  —  биіктігі  70  м  мүнара  гелиостат 
алқабының  ортасында  орналасқан.  Күн  бугенераторында  28т/ 
сағ қаныққан буды өндіреді, қысымы 4М Па жэне температурасы 
250°С  тең.  Күн  бугенераторы  16  жақ  түрінде  жасалған.  Оның 
ішінде  ш еңбердің  диаметрі  7176  мм,  қыздырылатын  бөліктің 
биіктігі  7000  мм-ге  тең.  Бұл  өлшемдер  бойынша  күн  радиация 
агынының  тығыздығы  бугенераторға,  ал  есептеулер  бойынша, 
кем дегенде гелиостатқа келіп түсетін радиация ағынының 98%- 
ды  маусым  айының  түс  кезіндегі  135  кВт/м2,  ал  максималды 
225кВ т/м2 құрайды.  Сонымен  қатар  максималды  түсетін  ағын 
бугенераторының  сызығынан  элдеқайда  биік,  күнге  қарама- 
қарсы  жақта  орналасады.  Бу  генераторының  қыздыру  беті 
периметрінің ж ақтарында орналасқан вертикалды түтікті түгел 
дәнекерленген  тақтадан  құралады.  16  түтікті  тақтаны ң  ішінде 
екеуі  экономайзерлар,  ал  қалған  он  төрті  буландырғыш  болып
келеді  [ 1, 5,   11,  24].
150

11.2 Күн фотоэлектр стансасы
Қазіргі  заманғы  күн  фотоэлектрлік  стансаларында  күннің 
энергиясы  жартылай  өткізгішті  күн  элементгерінің  көмегімен 
тікелей  электрлікке  түрленеді 
(фотоэлектрлік  элементтер).
  Олар 
өз  кезегінде  фотоэлементтерді  бір-бірімен  модульдерге  жалғап,  ірі 
фотоэлектр станцияларын салуға болады.
Фотоэлектрлік элементтің жэне модульдің сипаттамасы 
Фотоэлектрлік эпементтер -
 жарықтық немесе күн энергиясын 
электр энергияға тікелей түрлендіретін қондырғы.
И^-қуат
Фотоэтент 
ІІ-кернеу, В 
ІІ-кернеу, В
11.7-сурет.  КФЭ вольтамперлік көрсеткіштері
Жартылай  өткізгіштен  жасалған,  фотоэлемент  күн  сәулесін 
тікелей  электр  энергиясына  түрлендіруі  күн  радиациясы  деңгейіне
байланысты өзгереді.
Фотоэлектрлік модульдер (ФМ)
ФМ 
жүйесі 
жүмыс 
істеу 
тәртібіне 
сэйкес 
ондағы 
фотоэлементтер 
белгі  тэсілде  жинастырылған  тізбектермен 
жалғастыралады  (тізбекті,  параллельді  қосьшыс).  Элементтері, 
жүйелікпен  қосылатын  жэне  шыңдалған  қорғаныс  шынысынан, 
текстолиттен 
немесе 
алюминийден 
жасалған 
тағандағы 
ламинация  арқылы  герметизацияланады.  Фотоэлемент  бүл  кезде 
герметизациялайтын  пленкалардың  қос  қабатының  арасында,
151

ауаның  саңылауынсыз  орналасады.  Бұған  вакуумды  ламинациялау 
технологиясын пайдалану арқылы қол жеткізіледі.
ФМ-діц  электрлік 
параметрлері
  стандартты  жағдайлардагы 
вольтамперлі  қисық  сызық  түріндегі  жеке  күн  элементі  ретінде  де 
көрінеді, яғнн күн радиациясында  1000 Вт/м2, температурада - 25°С 
жэне 45°(АМ1,5) ендіктегі күн спектріңде [1,5,33].
Қисық  сызықтың  кернеу  осімен  қиылысу  нүктесі  бос  жүріс 
кернеуі  — 
11
  деп  аталады,  токтар  осімен  қиылысу  нүктесі  -   қыска
X X
4 4
түиықталу  нүктесі  Іқг  деп  аталады.  Максималды  қуаттылыққа
сэикес келепн кернеу -  максималды қуаттылық кернеуі деп аталады 
(жүмыстық  кернеуі  -  Щ )|  ал  сэйкес  тоқ  -   максималды  қуаттылық 
тоғы деп аталады (жүмыстық тоғымен — I  ).
фотомодульдер
11.8-сурет. ФМ-дің электрлік сипаттамасы
Фотоэпектрпік  жүйе  арқылы 
энергиямен  жабдықтау 
жүйелері
1.  Автономды  фотоэлектрлік  жүйелер  (орталықтандырылған 
электр жабдықтау желісі жоқ жерлерде қолданылады);
2.  Қүрамалы  жүйелер  электр  энергиясын  өндіретін  әртүрлі 
жүйлерден  түрады:  фотоэлектрлік  станса,  жел  стансасы  немесе 
дизель  майы,  табиғи  газ  отындарын  пайдаланатын  электр 
қондырғылары;
3. Жалпы электр желісімен жалғанған электр стансалар жүйесі.
1  І-ток, А
Кернеу, В
152

I
11.9-сурет. 
Автономды фотоэлектрлік жүйелер (орталъщтандырылган
электржабдықтау желісі жоқ жерлерде қолданылады)
й
11.10-сурет. 
Құрамалы: күн жэне 
жел фотоэлектрлік жүйелер
Ж«Л
Штирпюр
Ксмшгн*
т^тынушылср
»
Аһххч-ятор

жүктеу/скачать 14,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: