ОҚулық г • г ! Л иіі нитп І • 'эдь щ щ 0щ ш я09*Я0*ащ яц ілюршііи т. ~ • « 4 ш атмніу. Г»

Тасты  метеостанция  мәліметтері  бойынша  анықталған  энергиясы 
1000-нан 5000 кВт сағ/м2 тең.
Бұл  аймақта  Ащысайдың  жан-жағы  таулармен  көлеңкеленген 
аса  үлкен  емес  таулы  алқаптар  бар.  Оңтүстік  және  оңтүстік-батыс 
Қаратау  жотасында  туындайтын  кішігірім  желэнергетикалық 
ресурстары бар ауцандар кездеседі.
Бүл  жерлерде  жота  негізгі  Алатау  тауларымен  қосылады 
жэне  жоғары  биіктікке  ие.  Метеостанция  бүл  аудандарда 
көлеңкеленгендіктен  аса  үлкен  емес  энергияны  көрсетеді.  Ашык 
беткейлерде  жэне  жоталы  аймақгарда  жел  энергиясының  күрт
жоғарылауын күтуге болады.
Бесінші аймакка Оңтүстіктің сілемі болып табылатын Мүғаджар 
таулары,  Жетіқара, 
Шалқар,  Рудный,  Тереңқүдық,  Талдық, 
Комсомольск,  Аққұдық  елді  мекендерінің  аймақгары  жатады
энергиясы  1000-нан 4000 кВт сағ/м2 қүрайды.
Қазақстан  аумағын  аудандастыруының схемасы  осы  аудандарды 
қамтиды  ол  сол 
аймақтың  желэнергетикалық  ресурстарын 
сипаттайды.
Орындалған 
аудандастыру 
Республика 
аймағында 
жел 
энергетикалық  қондырғылардың  қолдану  болашағын  айқындауға
мүмкіндік береді.
Республиканың  жел  потенциалы  бағасын  энергияны  түтыну
көлемімен 
салыстырып, 
элекгрді 
Қазақстанға 
қажеттімен
салыстырғанда 20 есеге артық беретінін көруге болады [33,25,38].
13.1-кесте
Қазақстан аумағындағы жел энергиясының ресурсы
Аимақ
Шыгыс Қазақстан 
Оңтүстік-Шыгыс 
Оңтүстік Қазакстан 
Солгүстік Қазакстан
Орталық Қазакстан 
Батыс Қазакстан
Баплыгы
Қамтитын 
аумак, мың. 
км2
Әлеуметтік 
ресурстар, 
млрд.кВт сағ
КПД ЖЭҚ
әлеуметтік есеп- 
пен, млрд.кВт сағ
277,1
3000
30
223,2
3100
31
499,9
5600
56
237
2700
27
762,2
9100
91
7292
8800
87
2718,1
32200
322
183

Жел  электростансалардың  бірнеше  жобалары  дайындықтың 
2015  жылға  дейін  жел  стансаларының  бірлескен  куаттылығы 
250  МВт  жетуі  мүмкін,  ал  олардың  электр  энергиясын  шығаруы  -  
жылына 750-900 млн. кВт сағ жетеді деп жоспарлануда.
2030  жылға  қарай  бұл  көрсеткіштер  сәйкесінше  жылына  2000 
МВт жэне 5 млрд. кВт сағ. жетуі мүмкін.
Желдің орташа жылдамдығы  8-10 м/с болатын үлкен жел әлеуеті 
бар  10-нан астам аудан бар [1,2].
13.2-кесте
ЖЭС салу қүрылысына зерттелген аумақтар
№
Аумақтың атауы
Жел жылдамдығы,м/с 
(80 м жоғары)
ЖЭС Қуаты, мВт
1 Жоңғар қақпасы
10,1
50-250
2
Шелек қақпасы
8,01
50-300
і
Қордай
6,06
20
4
Жүзімдік-Шаян
7,61
50-350
5 Астана
7,25
20
6
Ерейментау
8,09
50-500
7
Қарқаралы
5,91
10
8
Арқалық
7,52
10-50
9
Атырау
7,88
50-100
10 Форт-Шевченко
8,43
50
13.2 Ж елдің пайда болу табиғаты
Жер  қабатының  беті  Күн  сәулесінің  энергиясынан  барлық 
жерлерінде  бірдей  қызбайды.  Өйткені  жердің  беті  біртекті  емес: 
құрғақ  жэне  сулы  кеңістіктер  бар  эрі  олар  бірдей  кеңдікте  емес, 
сондықган  таулы,  орманды,  шөлді  далалар  жэне  батпақты  жерлер 
эртүрлі температурада қызады. Күні бойы теңіз бен мұхитгың ауасы 
біршама  салқын  болады,  өйткені  күн  энергиясының  едәуір  бөлігі
судың  оулануына  шығындалады  немесе  оған  сщіршеді,  сондыктан 
су  бетінің  ауасының  температурасы  тэулік  бойы  өзгеріп  отырады. 
Үлкен  теңіз  бен  мұхиттың  жағалауларында  ауа  қозғалысы  тұрақты 
алмасымды  қозғалыста  болып  тұрады,  соның  салдарынан  бұл 
аймақтарда тұрақты жел тұрады (теңіз бризі деп атайды).
184

Құрғақ шөл  және  шөлейтті  жерлердің үстінде ауа катты  қызады, 
тығыздығы  төмендейді,  мүндай  аймақтарда  ауа  қозғалысы  жоғары 
болады. Осының бэрі желдің пайда болуына әкеледі.
Жер  атмосферасының  айналып  келулік  табиғаты  инерциялык 
күштің  нәтежиесінде  туындайды,  ол  жердің  өз  осінің  айналуынан 
пайда болады. Олар әртүрлі ауа ағындарының ауыткуын түзейді.
Желдің тұру бағыты жэне желдің жылдамдығы сол аймақтың жер 
беті биіктігіне байланысты эртүрлі бағытга өзғеруі мүмкін.
Экваторға  жақын  жер  бетінде  орналасқан  аймакта  жел 
жылдамдығы едәуір жоғары. Жер бетінің 1  жэне 4 км биіктіғінде, 30° 
аймақтың аралығында солтүстік жэне оңтүстік кендікте бірқалыпты 
эуе ағындары түзіледі, оны пассат деп атайды. Орташа жылдамдығы
7-9 м/с құрайды.
Тының аимақ
Желдің
қозгалысы
Желдің
қозгалысы
13.1-сурет. Желдің жер бетіндегі қозғалу динамикасы 
Желдің қайраттық мінездемесі
Жел  қуатты  қайраттық  көздің  бірі  болып  табылады,  оны 
бұрыннан  бері  адамдар  қолданып  келеді.  Қазіргі  кезде  әлемде  жел 
энергиясын  пайдалану  МИРЭК-ң  бағалауы  бойынша,  жыл  сайын
3  млрд.  тоннадай  шартты  отынды  үнемдейді.  Дамыған  елдерде 
жылына бір адам 0,6 т шартты отынды тұтынады, дамып келе жатқан
елдерде 3 есе аз [6, 8, 33].
185
;  "  :)•.  . 
..д  
; 
..  ’ 
І   \
 
,  '
иЯШшВГПГ 
.  I 
■,:•■ 
і \

13.2-сурет. 
Жел электр стансасы
Жел  қондырғыларының  қалақшалары  әдетте  жер  бетінен  50- 
70  м  биікте  жұмыс  істейді,  жаңа  қондырғыларда  100  метрге  дейін 
жетеді,  сондықтан көп  қызығушылық осы  қабатгағы  эуе  ағынының 
қозғалысының мінездемесі қажет.
Манызды мінездеме қайраттық желдің құндылығын анықтайтын, 
оның жылдамдығы болып табылады.
Желдің 
лездік 
жылдамдығы 
эрқашан 
ауа 
ағынының 
желқозғалтқышқа 
қозғалымдық 
әрекет 
етуін 
анықтайды. 
Қозғалымдық  ағынның  сипаттамасы  автоматты  реттеу  жүйесіне 
немесе  бағдарлау  жүмысына  әсер  етеді.  Жел  агрегатын  өндіре 
алатын  энергия  саны,  біріншіден,  жел  доңғалағымен  айналатын 
жэне  аудан  бетіне  тең  желдің  орташа  жылдамдығы  анықталған 
уақыт  аралығында  барлық  ағынның  қимасына  тәуелді.  Тап  осы 
жылдамдық,  сондай-ақ  қондырғының  жүмыс  тэртібін  анықтайды. 
Желдің орташа жылдамдығы 
V
 таңдалған уақыт аралығында 
Т=і2-і( 
өлшенген  лездік  жылдамдықтың 
V. 
қосындысы  өлшеу  санының 
п 
қатынасымен анықталады.
186

п
Ум
(
13
.
1
)
п
Орташа  тэуліктік  жылдамдық  V 
қосынды  24  орташа  уақыт 
жылдамдығымен  уо 
т,
  ал  орта  жылдық 
уж
  бір  жылдағы 
^тэуяік
қосынды  365-ке бөлуге тең [4,15,25,38].
Желдің  орташа  жылдамдығы  эр  тәулікте,  айда  немесе  мезғілде 
ауысып  тұрады.  Ауа  ағынының  алып  құрылымының  қарастыратын 
жэне 
оны 
анықтайтын 
мэні 
тэуліктік, 
айлық, 
мезгілдік 
жылдамдықтың  шамасымен  анықгайды.  Энергия  ауа  ағынының 
жалпы  жел  кұрылымы  ландшафты  немесе  рельефті  болуы  жел 
толқуынан байқалады.
13.3 Жұмыс тәртіптері бойынша жел генераторларын
классификациялау
Желқозғалтқышы бар жүйелер үш класқа бөлінеді.
Бірінш і  класына
 
желді 
дөңгелектері 
тік 
жазықтықта 
орналасатын  жел  қозғалтқышы  жатады;  осыған  байланысты 
айналу жазықтығы  жел  бағытына  перпендикуляр жэне жел  бағыты 
дөңгелектің  осі  ағынға  параллель.  Мүндай  желқозғалтқыштар
қанатты
 деп аталады (13.3-сурет).
Кейбір  қанатты  желқозғалтқыштарда  желді  дөңгелектің  осінде
горизонталь жазыктыкқа қатысты 6-дан 8° дейін иіні болады.
13.3-сурет. 
Қанатгы пішінді желқозғалтқышы
187

Қанатты  желқозғалтқыштар  желді  дөңгелектің  типіне  жэне 
жүрісіне байланысты үш топқа бөлінеді:
1-топ -  тезжүрісі 2 п< 2  бойынша көпкүрекшелі және жайжүрісті;
2-топ  -   тезжүрісі  2 п< 3  бойынша  азкүрекшелі,  жайжүрісті, 
қарапайым  ағашты-металды  конструкциялы,  сонымен  қатар  желді 
диірменді;
3-топ -   2 п>3, азкүрекшелі, тезжүрісті;
Екінш і класына
  желді  дөңгелектің  вертикальды  айналу  осі  бар 
желқозғалтқыш жүйесі  жатады.  Конструктивті  жүйе  бойынша  олар 
екі топқа бөлінеді:
-   жұмыс  істемейтін  күрекшелері  шымылдықпен  бүркеліп 
түратын  немесе  желге  қарсы  қырынан  орналасқан 
әткеншекті 
желқозғалтқыш;
-  Савониус жүйесіндегі роторлы желкозғалтқыш.
Үшінші  класына
  сулы  диірменді  дөңгелек  принципі  бойынша 
жұмыс  істейтін  дағы ралы   деп  аталатын  желқозғалтқыш  жатады. 
Бұл  желқозғалтқыштың  айналмалы  осі  жел  бағытына  горизонталь 
жэне перпендикуляр (13.4-сурет).
Әлі де өрістеу алмаған басқа да жүйелер бар.
Қолдану классификациясында желқозғалтқышта айналудағы жел
күшінщ негізгі жұмыс принципін қарастырамыз.
Желқондыргылары  екі  негізгі  белгілері  бойынша  бөлінеді
  -   жел 
доңғалағының  геометриясы  жэне  оның  желге  сәйкес  бағытга 
орнапасуы.
13.4-сурет. Дағыралы пішінді желқозғалтқышы
188

13.5-сурет. Желқозғалтқыштарының түрлері
Желэнергетикалық  кондырғылардың  негізгі  классификациялық 
белгілерін  төменде  келтірілген  аныктамадан  анықтауға  болады
[1, 2,4,41].
Әрі қарай бұл белгілер тереңірек қаралады.
1.  Жел  доңғалағынын  айналу  осі  жел  ағынына  перпендикуляр 
немесе  параллель.  Бірінші  жағдайда  қондырғы  тік-осьті,  ап  екінші
жағдайда көлденең-осьті болып келеді.
2.  Кедергі  күшін  (драг  машиналар)  қолданатын  қондырғылар,
әдеттегінше 
сызыкгық 
жылдамдыкпен 
айналады, 
бұлардың 
жылдамдығы аз болады, ал көтеру күшін паидаланатын қондырғыларда 
желкен  соңы  сызыктық  жылдамдығы  бар.  Бүл  жерде  желкенді 
қайықгағыдай жағдай болады, яғни желден жылдам қозғалады.
3.  Көптеген  қондырғыларда ол  қалақша санымен  анықталады. 
Желэнергетикалық қондырғылар  үлкен  геометриялық толысумен 
салыстырмалы  элсіз  желде  орасан  көп  күш  тудырады  және  ол 
кішірек дөңгелек  айналымында максималды  күш  тудырады.  Кіші 
толыста ЖЭҚ-лар үлкен күшке ие болады жэне осы режимде үзақ 
шығады.  Сондықтан  бірінші  қондырғылар  су  сорғыш  есебінде 
пайдаланылады,  ал  екіншісі -  электрөндіргіш  (электр  генератор) 
ретінде жүмыс жасайды.  Онда үлкен  жиіліктегі  айналым  қажет.
4.  Механикалық  жүмысты  дер  кезінде  атқаратын  қондырғылар 
жел диірмендері немесе турбина деп аталады, ал электр энергиясын

өндіретін  қондырғыларды,  яғни  турбина  немесе  электрөндіргіш 
арақатынасын  желэлектрогенераторы,  аэрогенератор,  сондай-ақ 
энергия айналдырушы қондырғьшар деп айтады.
5.  Мықты  энергожүйеге  қосылған  аэрогенераторда,  айналу 
жиілігі автосинхронизация эффектісі есебінен тұрақты болады, бірақ 
ауыспалы  айналу  жиілігімен  салыстырғанда,  мұндай  қондырғылар 
жел энергиясын аз пайдаланады.
6. 
Буфердің  бар 
болуы 
желдоңғалағының 
айналу 
жиі- 
лігінің  флуктуаңия  қасіретін  азайтады,  жел  энергиясы  мен 
электрогенератордың  күшін  жақсырақ  пайдалануға  жол  береді. 
Сонымен,  желдоңғалағының  қатты  емес  байланысынан  жел 
жылдамдығы  флуктуациясы  электрогенератордың  шығу  пара- 
метрлерін 
азайтады. 
Бұл 
әсерді, 
сондай-ақ 
қалқандардың
желдоңғалақ осі мен  мықты оаиланысы азаитады.
Желэлектргенераторлар  классификациясы  жоғарыда  көрсетілген 
белгілері  мен  оның  конструкциялық түрлері  бітпейді.  Бұл,  әсіресе, 
жел  ағыны  жылдамдығын  көбейткіш  арнайы  қондырғыларға 
қатысты. 
.  / 
(
Көлденең 
осьті  жел 
электр 
геиераторлар. 
Көлденең 
осьті  пропелерлік  желдоңғалағын  қарастырайық.  Бұл  типтің 
негізгі  айналдыру  күші  -   көтеру  күші  болып  саналады. 
Желдоңғалағы  жұмыс  жағдайында  желге  салыстырмалы  тіреу 
мұнарасының  алдында  немесе  оның  артында  орналасады. 
Алдында  орналасқан  жағдайда  желдоңғалағы  аэродинамикалық 
қалыптастырғыш  немесе  басқа  да  оны  жұмыс  жағдайында  ұстап 
тұратын  қондырғылардан  тұру  керек.  Артында  орналасқан 
жағдайда  мұнаралық  желдоңғалағын  жел  ағынын  құйыны 
арттырады.  Доңғалақтың  мұндай  жағдайында  жұмыс  жасауында 
айналмалы  (циклдік)  жүктеме  пайда  болады,  қатты  шуыл  жэне 
желдоңғалағының  флуктуациясы  болады.  Жел  бағыты тез өзгеруі 
мүмкін  жэне  желдоңғалағындағы  бұл  өзгерістерді  анық  түрде 
анықтап  отыру  керек.  Сондықтан  күші  50  кВт-тан  көп  ЖЭҚ-да 
осы  мақсат үшін  сервоқозғалтқыштарды  пайдаланады.
Жел электрогенераторларда екі жэне үш қалқанды желдоңғалағын 
пайдаланады, 
соңғысы 
дыбыссыз 
жүріспен 
ерекшеленеді. 
Электргенератор 
жэне 
редуктор 
(желдоңғалағын 
қосатын), 
негізінен  тіреу  мұнарасының  жоғары  жағында  айналмалы  баста
190

орналасқан. Оларды төменгі жағына орналастыру ыңғайлы, алайда
айналу моментінде болатын  қиыншылықтар әсерінен бұл тәсіл өз-
өзін  актамайды.  Әлсіз  желде  үлкен  айналу  моментін  тудыратын
көпқалқанды  доңғалақтар  суды  айдап  шығару үшін  жэне  басқа да
үлкен айналу жиілігін қажет етпейтін мақсаттарда пайдаланылады.
Тік 
осьті 
жел 
электр 
генераторлар. 
Тік 
осьті  жел
электрогенераторлар өзінің геометриясының арқасында әрқилы жел
бағытында  жұмыс  істейді.  Мүндай  схема  біліктің  (валдың)  ұзару
есебінен ондіргішті өзгерткіш (генераторлы редукторды) мұнараның
төменгі жағьша орнайастыруға мүмкіндік береді.
Мұндай қондырғьшардың жетіспеушілігіне мыналар жатады:
—  автотербеліс  үдерістері 
әсерінен  туындайтын  жоғары
бүлінушілігі;
-  айналу үдерісінің тоқымасынан (пульсациясынан) туындайтын 
өндіргіштің  көрсеткішінің  (генераторлар  параметрі)  шығысының
тоқымасы (пульсациясы).
Осы  себептерден  көптеген  жел  электр  генераторлар  көлденең
осьті  схемамен  жасалған,  алайда  тік  осьті  қондырғьшар  элі  де 
зерттелуде.
Көп  тараған  тік  осьті  қондырғылар.  Кесе  пішіндес  ротор 
(анемометр).  Осы  типтегі  жел  доңғалағы  кедергі  күші  әсерінен
айналады.
Савониус  роторы.  Бұл  дөңгелек  те  кедергі  күші  әсерінен 
айналады. Оның қалқандары жіңішке майыстырылған жапырақтан
ш
істелген,  ягни  арзан  және  қарапайымдылығымен  ерекшеленеді. 
Айналу  моменті  әртүрлі  кедергі  әсерінен  пайда  болады,  ол  ішке 
немесе  сыртқа  қарай  майыстырылған  қалқан  роторы.  Үлкен 
геометриялық  толу  әсерінен  бұл  желдоңғалақтары  үлкен  айналу 
моментіне  ие және суды  айдап  шығару үшін  пайдаланылады.
Дарье  роторы.  Айналу  моменті  көтеру  күшінен  туындайды,  ол 
аэродинамикалық  профилі  екі  немесе  үш  жіңішке  майыстырылған 
беттен  шығады.  Көтеру  күші  калқан  үлкен  жылдамдықпен  жел 
ағынын  киып  өткенде  максималды  болады.  Дарье  роторы  жел
электрогенераторларында 
пайдаланылады, 
бастапкыда 
ротор
өздігінен  айнала  алмайды,  сондықтан  осы  мақсатта  генераторды
пайдаланады  [15,25,38].

13.6-сурет. Көп тараған тік осьті жел кондырғылары
Масгрув 
роторы. 
Бұл 
желдоңғалақ  қалқандары  жұмыс 
жағдайында  тік  орналасқан,  ал  оны  тоқтатқанда  көлденең  оспен 
айналу  мүмкіндігіне  ие.  Масгрув  роторының  көптеген  түрлері  бар, 
бірақ олар қатты желде жүмыс істей алмайды.
Эванс  роторы.  Бүл  ротордың  қалқандары  апатты  жағдайда 
орналасқан жэне оны басқарғанда тік осі бойымен айналады.
Концентраторлар.  ЖЭҚ-ң  күші  жел  ағынын  пайдалы  жағынан 
қолданғанға  байланысты.  Оның  жүмысын  жақсарту  үшін  жел 
ағынын  үлкейтетін 
арнайы  концентраторлар  (күшейткіштер) 
пайдаланылады
Көлденең  осьті  жел  электрогенераторлар  үшін 
көптеген 
концентраторлар  жасалған  олар  диффузор  немесе  дефлектор 
конфузоры  болуы  мүмкін.  Алайда  концентраторлар  өндіріс 
қондырғыларында кең қолданыс таппаған.
13.4 Жел генераторларыныц жүмыс істеу тәртібі,
сипаттамалары, түрлері
Жел  генераторлары  жел  қозғалысының  энергиясын  электрлікке 
түрлендіруге  арналған.  Жел  генераторының  эрекет  принципі
192

келесідей:  жел  қысымымен  ток  генераторының  роторын  айнал- 
дырып, қалақшалар қозғалысқа түседі (әдетте үш фазалық).
Өндірілген  электр  энергнясы  контроллерге  жіберіледі.  Ол 
аккумуляторлар 
зарядына 
арналған 
кернеуді 
және 
токтың 
тиімді  күшін  қамтамасыз  етіп,  сондай-ақ  қатты  дауылда  жүйені 
сақгандырып,  басқару  функциясын  атқарады.  Контроллерден 
аккумуляторлар заряд алады.
Өнеркәсіптік  жел  жағдайында,  электр  желі  бойымен  басты 
станцияға жіберіледі. Үйдеғі жел генераторларында ток инвертормен 
электр желісіне пайдалану (220 В) үшін түрленеді де, түтынушыларға 
жіберіледі  [1,  15, 25].
Айнымалы токтың 
* шығысы
-  
Инвертор 
Контролпер
Желгенератор
13.7-сурет. Энергиямен қамтамасыздандырудың автономды жүйесі 
Жел генераторының компоненттері
Жел 
қондырғыларының 
негізгі 
компоненттеріне 
келесі
элементтер жатқызылады:
-  
Генератор
 айнымалы токты өндіретін қондырғы. Токтың күші
мен  генератор  кернеуі  желдің  жылдамдығы  мен  тұрақтылығына 
байланысты.  Генератор аккумуляторлы батареяларды зарядтау үшін
қажет;
-  
Қалақшалар
  желдің  кинетикалық  энергиясының  арқасында
генератордың білігін қозғалысқа келтіреді;
-  
Контроллер
  -   жел  қондырғыларының  көптеген  үдерістерін 
баскарады, мысалы, қалақшалардың бұрылысы, аккумуляторлардың
193

заряды,  қорғаныс  функциялары  және  т.б.  Ол  аккумуляторлы
токты ауыспалыға
түрлендіреді;
—Аккумуляторлы батареялар
 -  электр 
пайдалану үшін жинақгайды. Сондай-ақ, с 
кернеуді  түзетеді  жэне  тұрақтандырады
сағатга
і кедергісіз тұрақты кернеуді алатын 
қоректендіруі  аккумуляторлы  батар
жүзеге асырылады;
және  желді
'і
  —  қуаттылығы 
туралы деректер
жинауға жауап береді;
ітты  цосу  (РАҚ)  -
  қоректендіру  көзін  ав- 
томатты  ауыстырып-қосқыш.  0,5  секунд  аралығында  негізгі  қорек 
көзі болмаған кезде бірнеше электрмен қоректендіру көзі арасындағы 
автоматты  ауыстырып-қосуды  жүзеге  асырады.  Жел  қондырғысын, 
қоғамдық электр желісін, дизель-генераторды жэне қорекгендірудің 
басқа  да  көздерін  бірегей  автоматтандырылған  жүйеге  біріктіруге 
мүмкіндік береді.  Назар аударыңыз: 
РАҚ
 бір  нысананың желілеріне 
бір  мезетте  қоректендірудің  екі  түрлі  көзінен  жұмыс  істеуіне  жол
бермейді. 
|
-  
Инвертор
 -  аккумуляторлы батареяларда жинақгалатын токты
тұрақтыдан  көптеген  электр  құралдары  тұтынатын  ауыспалыға
түрлендіреді.
Қанатты
Ауаның  ағыны  қалақша-қанаттардың  айналу  жазьпстығына 
перпендикуляр эрекеті кезінде ең үлкен тиімділігіне жетепн қанатты 
жел қозғалтқыштары үшін айналым осін автоматты бұру құрылғысы 
қажет. Осы мақсатта тұрақтандырғыш-канатты қолданады.
Әткеншекті  жел  қозғалтқыштарының  желдің  кез  келген 
бағытында,  өзінің  орнын  өзгертпестен,  жұмыс  істей  алатын 
артықшылығы  бар.  Жел  энергиясын  пайдалану  коэффициенті 
қанатты  жел  қозғалтқыштарында  эткеншекті  түріне  карағанда 
элдеқайда жоғары.  Сонымен  қатар,  әткеншекті түрлерінде  айналым 
моменті  элдеқайда  жоғары.  Ол  әткеншекті  қалақшалы  агрегаттар 
үшін  желдің  нөлдік  салыстырмалы  жылдамдығында,  максималды
болады [1,2, 25,41].
Қанатты  жел  агрегаттарының  таралуы  олардың  айналым
1
194

жылдамдығының  шамасымен  түсіндіріледі.  Олар  электр  тогының 
генераторымен мультипликаторсыз тікелей жалғана алады. Қанатты 
жел  қозғалтқыштарының  айналу  жылдамдығы  -   қанаттар  санына 
кері  пропорционал,  сондықган  қалақшалар  саны  үштен  асатын 
агрегаттар мүлдем қолданылмайды десе де болады.
13.8-сурет. Жел генераторының негізгі элементтері
дткеншекті
Аэродинамикасы  әртүрлі  әткеншекті  қондьфғыларға  дәстүрлі 
жел  қондырғыларымен  салыстырғанда,  артықшылығы  бар.  Жел 
жылдамдығы  артқанда,  олар тартылым  күшін  тез ұлғайтады,  содан 
кейін айналым жылдамдығы тұрақтанады.
Әткеншекті  жел  қозғалтқыштары  -   жүрістері  тыныш  және 
бұл  қарапайым  электрлік  сұлбаларды,  мысалы,  желдің  кездейсоқ 
ұйытқуында  апатқа  ұшырау  қаупінсіз  асинхронды  генераторды 
пайдалан>та  мүмкіндік  береді.  Тыныш  жүрісі  шектейтін  — шағын 
айналымдарды  жұмыс  істейтін  полюсті  генераторды  пайдалану
талабын қояды.
Әткеншекті  қалақшалы  жел  қозғалтқыштары  пайдалану  да  өте 
қарапайым.  Оның  конструкциясы  жел  қозғалтқышын  іске  қосқанда 
максималды  моментгі  қамтамасыз  етеді  және  жұмыс  барысында 
максималды  жылдамдықты  автоматты  түрде  өздігінен  реттейді. 
Жүктеменің  артуымен,  айналу  жылдамдығы  азаяды  да,  толық 
тоқтағанға дейін айналым моменті ұлғаяды.
195
Багытта 
жетегі
  I
Генератордыц
роторы
Генеоатопдып
старторы
Ш
£аскарү* 
жүйесі
ШҒЖел қалақшасы
\

Ортогоналды
агрегаттарының
ортогоналды
конструкцияның  желге  табынушылары  алдында  белгілі  бір
)  туындаған.  ( 
Ортогоналды
профилі
Каруселъді Ж ЭС
Тіке-есті Ж ЭС
Желкенді ЖЭС
Қалақшалы ЖЭС
13.9-сурет. Жел қондырғысының түрлері

жүктеу/скачать 14,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: