менің өз денем де өмір сүрмейді деп санасам,
онда «мен
күмәнданамын», немесе, баскаша айтқанда «мен ойлаймын» деген
түжырым ғана күдіксіз қалады. Өмір сүретін нәрсе ғана ойлана алады.
Яғни, мына нәрсе күмэнсіз, мен ойлаймын, демек, мен өмір сүремін. Тек
мен ойланғандықтан жэне мен эзірше ойлангандыктан, мен өмір
сүремін. Ойлауды токтатсам, мүмкін мен өмір сүруді де тоқта- тармын.
Яғни, Декарттың ойынша, «демек, мен тек ойланатын затпын, яғни рух
(esprit), немесе жан, немесе зерде (entendement), немесе акыл-оймын
(raison)... Мен адам денесі деп аталатын мүшелердің косындысы
емеспін».
Егер Р. Декарт акьш-оймен катар материяньщ да осындай
тэуелсіздігін мойындаса, идеалистік философияның ең көрнекті өкілдері
Г.В.Лейбниц пен Н.Мальбранштан (1638-1715) И.Г.Фихте (1762-1814),
Ф.В.И.Шеллинг (1775-1854) жэне Г.В.Ф.Гегельге дейін бүкіл нағыз
158
нактылык санаға, яғни ерекше материалдык емес бастау - «рухтың»
белсенді әрекеті ретінде карасхырылатын санаға тікелей бағынышты деп
есептеді. Бүл әрекет адамда, коғамда, табиғатта жүзеге асатын барлык
материалды үдерістерге шешуші, аныктаушы ыкпалын тигізді.
Табиғатгыд барлығына тэн бейнелену өз дамуы барысында бірнеше
кезеқцерден өтіп, мэні жағынан жаңа күбылыс - санага айналатын жаңа
сатысына көтеріледі. Санада жэне бейнеленудің өзге формаларында да
жалпы нәрсе, бір материалдык объектілердің екіншілеріне ыкпалы
соңғыларында
алғашкылары
бейнесін
туғызады.
Мүндағы
принципиалды
айырмашылык
сананың
идеалдылығымен,
ал
бейнеленудің басқа формаларының материалдьшығымен сипатталады.
Достарыңызбен бөлісу: |
