Бабамыз Жүсіп өзіне тэн мысқылмен, адам өледі, егер дәрі өлімнен
қугкаратьш болса, онда дэрігерлер мэңгі өмір сүрген болар еді ғой деді.
Ата-бабаларымыз адамның ішкі дүниесіне зер сала актара карай отырып,
оның элеуметтік ортадағы салмағын аныктай білген. Соңында, өздерінің
көз жеткізген ой кортындыларын жасаған. Олар адамға үлкен моральдык
талаптар коя отырып, зор сенім, үлкен үміт артады. Дәстүр-салтымызда,
инабаттылық пен иманжүзділікті калыптастыру максатында тақырыпты
халық даналығымен байланыстырудың маңызы зор. Қазак даналарының
тұжырымдауынша, акыл-парасаттылык мынадай 10 нэрседен тұрады:
268
біріншіден, адамдарға кішіпейіл жэне нэзік сезімталдыкпен караудан,
екіншіден, өзінің ісінің бұрыс екенін біліп, соған орай әрекет жасаудан;
үшіншіден,
халкына
кызмет
етіп,
олардың
тілек-армандарын
орындаудан; төртіншіден, өз сырларын баскаға білдіру-білдірмеуді білу;
бесіншіден, өзінің жэне баскалардың сырын сактаудан; алтыншыдан, эр
жағдайда сак бола білуден; жетіншіден, тілге ие болып, артык
сөйлемеуден; сегізіншіден, мэжілістерде тыныш, үндемей отырудан,
эдеп сактап, білмейтін нәрсені айтпаудан және өкіндіретін сөздердің
тілге ілігуінен сактанудан; тоғызыншы, катеңці бірден мойындап,
кешірім сұраудан; оныншы, біреудің ісіне, өзі сұрамаса, араласпаудан,
кұлақка жағымсыз сөзді айтпаудан.
Халыктық дүниетанымда адамның тэндік бастаулары да акталып
шығады. Қазактың эдеп жүйесінде аскетгік мұраттар терең ұяланбаған.
Тэн жеке даралық, өзімшілдік сипатта емес, керісінше, жалпы әлемдік,
ғарыштык, халыкгык турғыдан карастырғанда толассыз жаңғыртулар мен
Достарыңызбен бөлісу: |
