Оқушылардың ұжымдық шығармашылық іс-әркетін жүзеге асырудың теориялық моделі

1.2 Оқушылардың ұжымдық шығармашылық іс-әркетін жүзеге асырудың теориялық моделі

Ұжымдық шығармашылық істер бір-бірінен, ең алдымен, ортақ практикалық жұмыстың сипаты бойынша ерекшеленеді, ол бірінші орынға шығады. Бірақ әр ұжымдық шығармашылық жұмыста көптеген педагогикалық міндеттер шешіледі, ұжымдық, демократиялық өмір негіздерінің, балалардың инициативалығының, өзін-өзі басқарудың, белсенді адамдарға және азаматтарға деген қарым-қатынас қалыптасады. Ұжымдық-шығармашылық жұмыс әрқайсысына ең жақсы адами көрсеткіштерді көрсетуге және жетілдіруге, адамгершілік және рухани тұрғыдан өсуге мүмкіндік береді.

Ұжымдық шығармашылық жұмысты ұйымдастыру мен жүргізу барысындағы педагогтың тәрбиелеу қызметінің міндеттері келесідей:

1. Түрлі эмоционалдық шығармашылық және қоғамдық мәнді оқушылардың сыныптағы қызметін жақсы болашақ өмірдің үлгісі ретінде қалыптастыру, соның барысында балалардың әлеуметтенуі мен жақсаруы жүреді.

2. Өзін-өзі жүзеге асыруға, өзін-өзі растауға, қайта қалпына келтіруге жағдайлар жасау.

3. Ұжымда жағымды эмоционалдық орта қалыптастыру, әр баланың қорғалуының жағдайларын жасау.

4. Эмоционалдық тәрбиелеу үшін оптимисттік әлемді қабылдауды қалыптастыру, өзіндік мысалмен әр сәтті қуанышпен өткізуге үйрету.

Педагогикалық міндеттерді табысты шешу үшін қандай жағдайлар жасау керек?

Бірінші шарт – ортақ қамқорлық. Тәрбиелеу – демек, тәрбиеленушілермен ортақ шығармашылық қамқорлықтың қызметкерлері ретінде әрекет ету дегенді білдіреді. Тек осындай қамқорлықта балаларда қоршаған ортаға – адамдарға, еңбекке, табиғатқа, мәдениетке ортақ қуаныш пен пайданың көзі ретіндегі азаматтық қарым-қатынас, өз-өздеріне деген жауапты қарым-қатынас пайда болады және бекітіледі.

Екінші жағдай – құрметтеу мен серіктестік талабының біріңғайлығы. Тәрбиелеуші кіші серіктесіне сынды тәрбиеленушісіне рухани және ішкі қарым-қатынасын көрсетуі қажет. Мұндай қарым-қатынас үшін серіктестік сыйластықтың және серіктестік талаптылықтың ортақтығы тән. Алғашқысы серіктестік сыйластық болып табылады: шығармашылық күшке сенімділік, адамның мүмкіндіктері барынша қабілетті және қызыққан қатысушы үшін қазіргіде және болашақта ортақ азаматтық қамқорлық болып табылады; адамның әлсіз және күшті жақтарын түсіну, ашуға ұмтылыс, ең жақсы жақтарын дамыту және кемшіліктерін, әлсіз тұстарын дамытуға ұмтылыс. Серіктестік құрметтеуден серіктестік талаптылық шығады: ортақ қуанышқа және пайдаға әсер ету, қоршаған өмірді жақсарту және бір уақытта басқалардың досы ретінде өзін жетілдіру. Осында тәрбиеленушілердің тәрбиелеушіге деген жауапты қарым-қатынасы пайда болады, ересектің нағыз авторитеті жасалынады және бекітіледі [5, б. 58].

Үшінші шарт – ойлардың және әрекеттердің, еркіндік пен сезімдердің ортақтығы. Өсіп келе жатқан адамның барлық үш жағын бірлікте дамытатындай әсер етуді үйрену керек: танымдық – әлемтанушылық, эмоционалдық-еріктік және әрекеттік; ғылыми білімдерді, көзқарастарды, қызығушылықтарды, ұстанымдарды қалыптастыру; жоғарғы сезімдерді, ұмтылыстарды, қызығушылықтарды, қажеттіліктерді қоздыру және бекіту; әр азаматқа қажетті қабілеттерді, дағдыларды, әдеттерді дамыту.

Төртінші шарт – жалғыз ұжым. Тәрбиелеушілердің тәрбиеленушілерге әсері тәрбиеленушілердің өз-өздеріне әсер етудің әдісі болатындай әсер еті, сондай-ақ оқушылардың өз-өздеріне әсер етуі. Онда тәрбиелеу процесі өзінің буындарының бірлігінде жүреді: тәрбиеленушілердің өзінің тәрбиешісімен тәрбиеленуі тәрбиеленушілердің өзін-өзі тәрбиелеуі – өзара және жеке, тәрбиелеушілердің өзін-өзі тәрбиелеуі, тәрбиеленушілердің тәрбиелеушілерді тәрбиелеуі. Онда әр тұлғаны ортақ тәрбиелеу ұжымы – жоғарғы және төменгі тәрбиелейді, ортақ өмірге әсер ете отырып, оны жақсартып, оның тәрбиелік нәтижелілігін қамтамасыз етеді.

Бесінші шарт – шаблон емес, шығармашылық. Тәрбиелік көрінбейтін және ашық, тура және жанама әсердің әр түрлерін қолданатындай әсер ету керек, тура шығармашылық қолдану керек.

Жоғарғы сауатты, мәдениетті, шығармашылық және әлеуметтік-белсенді тұлғаны тәрбиелей отырып, кереметтің әлеміне жетіп, өмірдің қуаныштары туралы ұмытпай, балалардың ойлау қабілетін эстетикалық, отанына, еңбекке, отбасына, өзіне деген сүйіспеншілігін қалыптастыру қажет, сұлулықтың заңдары бойынша өмірлік ұстанымдарды қалыптастыру қажет.

Мұндай әдіс түсіністіктен сұлулыұұа гармоникалық әдіске өтуді жүзеге асыруға мүмкіндік жасайды.

Ұжымдық әсерлесудің принциптері бар:

- гуманизмнің принципі: баланы тәрбиелеудің субъектісі деп қабылдау; баладағы позитивтілігіне сүйеніш; балаға түсіністік, жан ашу және көмек көрсету; бала өмір сүреді, өмірге дайындалмайды (бала – тұлға).

- табиғи бейнеліліктің принципі: психофизиологиялық және жастық ерекшеліктер.

- теңдік пен серіктестіктің принципі: ұжымның барлық мүшелері тең күйді ұстайды.

- мәдени бейнеліліктің принципі: жалпы адами құндылықтарға, ұлттық мәдениеттің нормаларына және аудандық дәстүрлерге негізделген.

- ашықтық пен қолжетімділіктің принципі: барлық қатысушылары өзін-өзі басқаруға қатыса алады;

- еркінділіктің принципі: баланың өз бетімен және дербес қызметтің түрін қабылдауы;

- әр бала үшін табыс жағдайын жасау принципі.

Ұжымдық шығармашылық әрекеттің негізгі түрлері:

Ұжымдық шығармашылық әрекеттің әрқайсысының күші жалпы ізденісті талап ететіндігінде, оған сілкініс жасайды және ол үшін кең өріс жаяды. Сондықтан осындай істердің әрқайсысында икемді форма және бай, түрлі мазмұн, стандартты емес нұсқалар.

Еңбектік ұжымдық шығармашылық әрекеттер. Мақсаты: қоршаған ортадағылар туралы білімдерді байыту, қуаныштың көзі ретінде еңбекке көзқарастарды жетілдіру, шынайылықты жақсартуға өзінің күшін салу ұмтылысын тәрбиелеу, сондай-ақ жақын және алыс адамдары туралы қабілеттерді дамыту, өз бетінше және шығармашылық пайдаға жұмыс істеу, көмекшілердің десанты, алыс туысқандарына сыйлықтар, пошта, «Қарлы ертегі», еңбек сюрпризі, фабрика, шеберхана [6, б. 93].

Танымдық шығармашылық әрекеттер. Мақсаты: танымға, қызыққандылыққа, тікелей көздерге қажеттіліктерді қалыптастыру. Танымдық ұжымдық шығармашылық әрекеттер оқушыларда танымағанды тануға ұмтылыс, мақсаттылық, тұрақтылық, қызығушылық, ақыл, бақылағыштық, серіктестік қамқорлық, рухани байлық сынды тұлғаның қасиеттерінің дамытылуы үшін бай мүмкіндіктеріне ие. Үлгілері – қызықты тапсырмаларды кеші, саясат кеші, шешілген және шешілмеген құпиялардың кеші, көңілді шеберлердің қаласы, фантастикалық жобаларды қорғау, эстафета-әңгіме, жиналыс-диспут, турнир-сұрақ-жауап, , ақылдылардың турнирі, ауызша журнал.

Шығармашылық ұжымдық шығармашылық әрекеттері. Мақсаты: балалар мен ересектердің көркем-эстетикалық әуестіктерін дамыту; рухани мәдениетке, өнерге және басқа адамдарға кереметтерді қажеттіліктерді, ұмтылысты бекіту; өзін шығармашылықта ұсыну тілегін ояту; қабылдаушылықты, жанның адамгершілігін тәрбиелеу; адамның ішкі дүниесін байыту. Үлгілері – әндер айту,«найзағай» концерт, қуыршақтық театр, әдеби-көркем байқаулар, поэзияның сүюшілердің сайысы, сүйікті сабақтардың жарысы.

Спорттық ұжымдық шығармашылық әрекеттер. Мақсаты: өмірдің спорттық-денсаулықты сақтау жақтарына, дене мәдениетіне, өзіне және қоғамның қатып қалған азаматтарына азаматтық қарым-қатынастарын дамыту; жеделдікті, икемділікті, еңбексүйгіштікті, шыдамдылықты, ерлікті, ұжымдылықты және тәрбиелілікті дамыту. Үлгілері – көңілді спартакиада, «Космонавттар мен метеорлар», халық ойындарының спартакиадасы, туристтік ойындардың сюитасы, «құпия», «із басу».

Қоғамдық шығармашылық әрекеттер. Мақсаты: өзінің отбасына, мектепке, үлкен және кіші отанына азаматтық қарым-қатынасты бекіту, өзінің мемлекеті туралы білімдерді кеңейту және тереңдету, өмірдің сұлулығын көруге үйрену және оны түсіну. Үлгілері – Білім күні, жаңа жылдық мереке, отанды қорғаушылардың күні, 8 наурыз, жеңіс күні.

Ұйымдастырушылық шығармашылық ұжымдық әрекеттер. Кез-келген практикалық іс ұжымдық және шығармашылық тек тірі ортақ-ұйымдастырушылық қызметте болады. Үлгілері – газет – «найзағай», ұжымның пайда болуының күні, «тірі газет», журнал-эстафета, ұжымдық жоспарлау, ортақ жинақ, істерді барлау, ұжымды жинау-туу , достықты қарау, достық сайысы.

Экологиялық шығармашылық ұжымдық әрекеттер. Табиғат – баланың ең жақсы оқытушысы. Табиғаттың әлеміне ену, табиғаттың тірі әлемі туралы экологиялық қамқорлықты енгізу – оқытушының міндеті. «Қайнар көз», «Құмырсқаның үйі», «Кіші өзен», «Көл», «Өріс» – экологиялық шығармашылық әрекеттер. Балаларды жерді көруге, туған табиғатына көмек беруге, оның мәнін түсінуге, туған өлкесінің сұлулығын сезінуге үйрету қажет [7, б. 73].

Қол бос уақыттағы шығармашылық ұжымдық әрекеттер. Ұжымдық шығармашылық әрекеттердің жоғарыда аталған көптеген формалары балалардың бос уақытына тура қатынасқа ие. Танымдық, еңбектік, спорттық және шығармашылық. Балалар өздерінің қызығушылықтары үшін өз еркімен жасайды. Сонда да ерекше ойындар, балалардың қуаныштары, ойлап тапқандары болады, олар ұжымдық шығармашылық істер болып табылады. Олардың мәні бағаланбайды. Олар – өзін-өзі бағалаудың нағыз саласы, себебі оларға қоятын барлық сыртқы талаптарын олар өздеріне-өздері қояды. Ұжымдық шығармашылық әрекеттер қуаныштың, күлкінің зарядына ие, бұл оларды педагогикалық құнды жасайды. Балалардың қолының бостығы қызметтің толыққанды түрі, басқалары бірдей түрі болуы қажет.

Әр ұжымдық шығармашылық іс бірнеше минуттардан бірнеше апталарға дейін мақсаттарына, сипатына және қатысушылардың құрамына қатысты өтуі мүмкін.

Әр шығармашылық ұжымдық әрекет – бұл ең алдымен, жалпы өмірді жақсарту туралы өмірлік-практикалық қамқорлықтың көрінісі. Бұл ортақ пайда мен қуанышқа белгілі бір әрекеттердің жиынтығы. Серіктестік тәрбиелеу қамқорлығында бағытталатын мұндай процесте адамгершілік, ақыл, дене, еңбек, эстетикалық тәрбиелеу жүреді, тұлғаның барлық тараптарының тығыз байланысты дамиды: танымдық – әлемді танушылық, эмоционалдық-еріктік, әрекеттік.

Әр шығармашылық істің күші оның жалпы ізденісті талап етеді, итеріс жасайды және ол үшін кең өрісті ашады. Сондықтан осындай істердің әрқайсысында – икемді форма, бай құрам, стандартсыз нұсқалар.

Ұжымдық шығармашылық қызмет оның девиздері келесідей болғанда табысты болады: «Бәрі - шығармашылық, әйтпесе ол не үшін қажет!»