Оқушыларды ұжымдық шығармашылық іс-әрекетке дайындауды практикалық тұрғыдан ұйымдастыру

2 Оқушыларды ұжымдық шығармашылық іс-әрекетке дайындауды практикалық тұрғыдан ұйымдастыру

2.1 Оқушылардың ұжымдық шығармашылық іс-әрекетін ұйымдастыру жолдары

Сыныптың тұрмысын жасау және меңгеру, кеңістіктің коммуникативтілігін дамыту тәрбиелеудің субъектілерінің, ең бірінші кезекте – тәрбиеленушілердің өздерінің әрекеттесуінсіз мүмкін емес. Олардың әсерлесуі сыныптың өзара араласуының процесінде жүреді, ол көптеген салалардан тұрады: қарым-қатынас, таным, пәндік-практикалық, рухани-практикалық қызмет, спорт, қол бос уақыт, ойын. Осы салалардың әрқайсысы қандай да бір дәрежеде оқушыға оның өзінің төрт «менін» жүзеге асыруға жағдайлар жасайды, олар сыныптастардың дамытылуымен бекітіледі, олар белсенді әсерлесуімен негізділген.

Сыныптағы әсерлесу – бұл ересектердің, оқушылардың және шағын топтардың әрекеттерін ұйымдастыру, олар ортақ жұмысты орындалуына бағытталған.

Жоғарыда аталған өмір қызметінің салалары, өз алдына, бір-бірімен әрекеттеседі: араласу кез-келген сыныптастардың ортақ қызметінде міндетті түрде болады, таным ойын процесінде жүзеге асырыла алады, пәндік-практикалық қызмет кейде бір уақытта құндылықтық-бағытталғандық болып табылады.

Бірақ осы салалардың қиылысуы олардың әрқайсысының меніне негізделеді немесе ортақ біздің белсенділігімен байланысты болады.

Алайда өз бетінше бұл байланыс пайда болмауы мүмкін: бұл үшін арнайы педагогикалық әрекеттер қажет. Мұндай шарттар сынып жетекшісіне және оның тәрбиеленушілеріне ұжымдық шығармашылық тәрбиелеуді ұсынады, оның технологиялық ядросы ұжымдық шығармашылық іс болып табылады.

Көп жылдық тәжірибе көрсеткендей, И.П.Ивановпен өткен ғасырдың 50-ші жылдарында жасалған жасалған ұжымдық шығармашылық тәрбиелеудің әдісі мектеп сыныбындағы әлеуметтік тәрбиелеудің керемет құралы бола алады.

Әрине, педагогтарға ұжымдық шығармашылық істің идеяларын жүзеге асыру оңай, онда барлық мектеп осы әдіс бойынша жұмыс істейді. Бірақ толық сеніммен ол сынып жетекшісіне және оның тәрбиеленушілеріне сынып үшін ортақ істерді табысты шешуге, балалардың әлеуметтенуі үшін ұжымды жағымды жағдайлар жасауға, бірінші кезекте – дамытушы өзара әсерлесуге көмектеседі деп айтуға болады [8, б. 105].

Ал енді шығармашылық ұжымдық әрекеттердің технологиясымен жақынырақ танысайық, оны кез-келген ортақ қызметті ұйымдастыру үшін қолданады. Ескеретін жайтымыз, ұжымдық шығармашылық тәрбиелеудің әдісін кейде ұжымға қатты бағытталғандыққа кінәлайды, бұл оқушылардың тек әлеуметтік бейімделуі үшін жағдайлар жасайды, бірақ олардың позитивті даралануы үшін жағдайлар жасайды. Осы кінәні ұжымдық шығармашылық тәрбиелеу технологиясын сипаттауда шешу үшін «менді» дамытуы үшін оның мүмкіндіктеріне арнайы назарды аударатын боламыз. Төменде жеке бағытталған ұжымдық шығармашылық істің сипаттамасын ұсынамыз.

Ұжымдық шығармашылық қызмет жалпы технологиясы өзара әсерлесудің кейінгі сатыларынан тұрады:

- ұжымдық мақсатты тұжырымдау,

- ұжымдық жоспарлау,

- ұжымдық дайындық,

- ұжымдық жүргізу,

- ұжымдық талдау және одан кейінгі әрекет.

Ұжымдық мақсатты тұжырымдау.

Мақсаты: кейінгі ортақ қызметте оқушылардың қажеттіліктерін өзектендіру, өзін-өзі анықтау жағдайын жасау.

Сатының басты сәттері.

Қызығушылықтардың, қажеттіліктердің және тәрбиеленушілердің мүмкіндіктерінің деңгейлерін диагностикалау.

Сынып жетекшісімен тәрбие мүмкіншіліктерінің қызметін, мазмұнын және формаларын ойластыру.

Балалардың ортақ қызметінің жалпы мақсаттарын ұсыну, қабылдау, ол өзіне тұлғалық мүдделерді және қажеттіліктерді таңдайды және сынып ұжымының дамытылуына, қуанышына және пайдасына жұмыс істейді.

Жеке, топтық және ұжымдық қызығушылықтардың және идеяларды ұстанушылардың сынып жетекшісінің икемді ұстанымының сол мақсаттарына алып келеді. Егер сынып ұжымының дамытылуының деңгейі жеткілікті түрде жоғары, бұл қызметті балалардың өздері жасайды.

Осы жағдайларға сүйене отырып, сынып жетекшісі өзінің сыныбына өзін-өзі анықтаудың ұжымдық және жеке тәжірибесін қалыптастыруға, көзқарастар мен құндылықтардың сәйкестендірілуіне қалыптасады [9, б. 83].

II. Ұжымдық жоспарлау

Егер бірінші сатысы барынша табысты өтсе, яғни ортақ мақсатты алдына шығару мен қабылдау жүрсе, онда оның логикалық жалғасы өзара әсерлесудің ұжымдық жоспарлау болып табылады.

Мақсаты: шығарылған мақсаттар мен міндеттердің ортақ жолдарын жасау, яғни нені және қалай істеу керектігін анықтау.

Сатының басты жақтары

1. Басты талап – ақылдылық, шынайылық және құрылатын жоспардың анықтылығы. Жоспарланатын қызметтің мазмұнына тәуелсіз сынып жетекшісіне балалармен бірге келесілерді анықтау қажет:

- жалпы іс қандай сатылардан, логикалық компоненттерден тұратындығын анықтау;

- осы компоненттерге сәйкес қандай тапсырмаларды орындау қажет;

- осы тапсырмаларды кімге ұсынған дұрыс және кім оларға қызығушылық танытады;

- кімге істі жетекшілікке тапсырған дұрыс – сыныптың белсенді ресми баласына ма, әлде уақытша істің кеңесіне немесе шағын тобына ма;

- дайындықтың кезінде не және қашан жасалынуы қажет;

- бұл іс қайда, қашан және қалай жүреді;

- көмекшілер, қонақтар және т.б. ретінде біз кімді қызықтырғымыз келеді.

2. Егер де қандай да бір мереке, жағдай жоспарланатын болса, она дайындық жоспарынан басқа осы істің шығармашылық қойылымын жасау қажет. Шығармашылық – өйткені дайын сценарийді репродуктивті қолдану, біреудің бағдарламасын ұжымдық шығармашылық істе қолдануға рұқсат етілмейді.

3. Мұнымен қоса, сынып жетекшісі бай идеялардың, түрлер мен формалардың қорына ие болуы қажет.

Ұжымдық жоспарлауды ұйымдастырудың мүмкін формалары мен әдістері:

- «идеялардың банкі» (қызықты ұсыныстардың жинағы – жеке және топтық);

- «жобаларды қорғау» МиГами;

- «істерді барлау» (МиГами іздеу немесе жеке балалармен қызықты және пайдалы ақпараттарды берілген кеңестер бойынша бағыттарда іздеу: істі дайындаушы үшін нені және қайдан алуға болады, кімге көрсету керек және т.б.);

- «ми шабуылы»;

- «МИГи ұсынады» және «Мен ұсынамын» және т.б. айдарлары бар «экспресс-газет».

Айта кететін жайт, ұжымдық мақсатты жоспарлаудың және ұжымдық жоспарлаудың сатылары тығыз байланысты және бір-бірінен соң жүргізіле алынады, уақыт интервалысыз. Сондықтан осы сатылардың формалары мен әдістері қиылысады және бір-бірін толықтырады [10, б. 65].

III. Ұжымдық дайындық

Мақсаты: жоспарланған тапсырмаларды шешуге және ортақ шығармашылық тапсырмаларды орындауға бағытталған сыныптағы өзара әрекеттесуді ұйымдастыру.

Ұжымдық дайындықтың негізгі сатылары

1. Істі дайындаудың тиімді уақытын анықтау.

Осы сатының уақыттық шектері қозғалмалы: минималдылан (бірнеше минут) максималды (бірнеше апта) уақыт кесіндісіне дейін.

Дайындықтың тиімді уақыты – бірнеше күн: бұл мерзім балаларға жағдайдың басталуына дейін құрылымдық өзара әрекеттесуге кірісуге және сол уақытта шаршағандықтан немесе үйренгендіктен оған деген қызығушылықты жоғалтпауға көмектеседі. Бірақ кез-келген жағдайда сынып жетекшісі дайындық уақытын максималды әлеуметтік тәрбиелеу үшін қолдануға мүмкіндік береді: табиғи-мәдениден бастап әлеуметтік-психологиялыққа дейін.

2. Алдыңғы ортақ қызметке балалардың эмоционалдық күйін ұстау.

Мерекені күту кейде болған мерекеге қарағанда үлкен эмоционалдық көтерілісті шақырады. Бұл психологиялық заңдылықты ұжымдық шығармашылық істі дайындау кезінде ескеру қажет. Ертеңгі күннің қуаныш атмосферасын жасауға сынып бұрышындағы ауыспалы күнтізбе, дайындықтың барысы туралы жедел бесминуттықтар, алдын ала дайындалған сынып бөлмесі әсер етеді.

3. Істі дайындау процесіндегі сыныпқа көмек дәрежесін анықтау.

Осы сатыдағы педагогтың позициясы ұжымның дамуына және сыныптастардың әсерлесу тәжірибесіне байланысты әр түрлі бола алады. Егер осындай ұйымдастырушылық, интегративтілік және еріктік тұрақтылық сынды топтық қасиеттері сыныпта белгілі бір дәрежеде көрінсе, педагог іс кеңесінің мүшесі және тіпті шығармашылық шағын топтардың қатарлы қатысушысы ретінде қатыса алады. Егер де сыныптың даму деңгейі жеткіліксіз болса, онда сынып жетекшісінің басқарушы және ұйымдастырушының позициясын алғаны дұрыс. Алайда ешқандай жағдайда бәрін өзіне алуға болмайды: бұл балаларды қажеттілік, мұқтаждық көңіл-күйді тудыратындықтан емес, сонымен қатар бұл олардың өзара әрекеттесуінің тәжірибесін баяулататындықтан.

4. Ұжымдық жоспарлау сатысындағы шығармашылық тапсырыстарды тарату балалардың тілегі бойынша ерікті орындалуы қажет. Дәл сондықтан егер сыныптың микроортасы жеткіліксіз түрде тұрақты және жағымды болмаса, сыныптастардың арасында таңдаудың жағдайын жасау міндетті емес, ал тұрақты микротоптардың арасында жасау керек (ресми және ресми емес) – бұл әр қатысушының қорғалғандығы мен белсенділігін жоғарылатады.

Уақытша аралас шығармашылық топтар («БАҚ», «Сюрприз», «Сыртқы байланыстар», «Рәсімдеу» және т.б.) жеткілікті түрде дамыған ұжымда тиімді жұмыс істейді, мұнда сыныптастардың өзара әсерлесуі олардағы тұрақты микротоптардың шектерін ашады және сыныптың коммуникативті шегін кеңейтеді.

5. Шығармашылық тапсырыстарды орындағандағы микротоптардың және жеке оқушылардың өзара әсерлесуін координациялау.

Сынып жетекшісінің шеберлігі мұнда шығармашылық тапсырмалармен қаншалықты көп балаларды қызықтыруда, оларға өздерін анықтауда, өздерінің күшін анықтауда көмектеседі [11, б. 85].

Егер әлдекім бір шығармашылық топтарға қатысқысы келмесе және ортақ іске ешқандай қызығушылық танытпайтын болса, мұндай индифферентіліктің себебін анықтау қажет: оқушы өзінің ұялшақтығының немесе сыныптағы төменгі статусынан өзіне сенімсіз болуы мүмкін. Бұл жағдайда оған сүйеніш нүктесі қажет, яғни оның сыныпқа қажеттілік немесе жеке сынып жетекшісіне қажеттілік сезімінің қолдауы және бекітілуі қажет: «Маған сенің көмегің қажет. Өтінемін, өзіңді таймердің рөліне ал – маған және сыныпқа қашан және нені істеу қажеттілігін айт. Мен білемін, сен пунктуалды адамсың, сенің қолыңнан келеді». Немесе: «Рәсімдеушілердің жұмысы қиын. Балалар сен жаман емес сурет саласың деп айтқан, сен бізге көмектесе аласың ба?»

Бұдан да жақсысы, егер осындай сұраныспен ұялшақ сыныптасына оның құрбылары қаралатын болса, тек оларға осы қадамды жасау керектігін айту керек немесе олармен құпия келісімге отыру қажет: «Бәріміз біріге отырып, өзіміздің досымыздың өзін-өзі жеңуіне көмектесейік». Бірақ егер тәрбиеленуші расында да ұжымдық дайындыққа қатысқысы келмесе, оны жайына қалдыру керек.

6. Ұжымдық шығармашылық істі дайындау кезіндегі өзара әсерлесудің түрі мен әдісін таңдаудағы тәрбиеленушілерге жеке көмек.

Істердің кеңесінің және шығармашылық топтардың құрамы ұзақ уақыт аралығында тұрақты болмауы қажет.

Сынып жетекшісі әр оқушыға өзін идеялардың өндірушісі, ұйымдастырушы және шығармашылық орындаушы, мерекенің басты орындаушысы ретінде көрудің пайдалы екендігін есінде ұстауы қажет. бұл рөлдер оның әр түрлі өзара әсерлесуінің тәжірибесін қалыптастырады, оның «Мен бейнесін» байытады және оны кейде мүмкін күтпеген жерінен ашады. Осы сәттерді шешу дайындық сатысының тәрбиелеу мүмкіндіктерін арттырады және өзін-өзі анықтау, ортақ іске және кооперативті өзара серіктестікке жауапкершілік тәжірибесінің қалыптасуына ықпал етеді,.

Ұжымдық дайындықты ұйымдастырудың мүмкін формалары мен әдістері:

- «құпия операция» (егер іс мерекенің тұлғалары үшін сюрприздің түрі ретінде дайындалса),

- «шығармашылық десант» (егер дайындыққа уақыт қатаң шектелген болса), шығармашылық топтарының дайындықтың барысы туралы ағымдағы есептері, сынып бұрышында соның белгіленуі,

- «шығармашылық тапсырмалармен алмастыру», пассивті балаларға арналған «арнайы тапсырмалар».

IV. Ұжымдық шығармашылық істерді орындау

Мақсаты: жоспарланған қызметті жүзеге асыру.

Ұжымдық шығармашылық істерді жүргізудің негізгі сәттері: алдыңғы сатылардағыдай мұнда ортақ істің шарықтау сәтіне келесідей талаптарды орындау қажет:

- Қатысушылардың еріктілігі мен қызығушылығы.

- Өзін-өзі жүзеге асырудағы таңдаудың мүмкіндігі.

- Дайындық пен импровизациялық сәттерді үйлестіру.

- Балаларға қуаныш пен пайдаға қызмет («жұмыс-қамқорлық»).

- Балалардың бір-бірімен және ересектермен бірлестігі.

- Мажор атмосферасын жасау.

Қызметтің өзіндегі сыныптағы белсенді әсерлесуді қалайша ұйымдастыруға болады?

«Саяхат»: әсерлесудің бұл түрі белгілі станциялардың болуын білдіреді, олар бойынша микротоптар қозғалады, біртіндеп ортақ тақырыппен байланысқан шығармашылық тапсырмаларды орындайды.

Саяхаттардың түрлері: «Көңілді поезд», «күлкі әлеміне саяхат», «Оқы қаласы», «тәжірибе саяхат», «Құпия құбылыстардың университеті» және т.б.

«Қорғаныс»: мұнда белгілі бір тақырып бойынша барлық сынып үшін ортақ тапсырмаларды микротоптардың дайындау және өзінің шығармашылығының нәтижелерін презентацияларын әрі қарай ұсыну барысында жүреді.

«Қорғаныс» жеке бола алады, онда әсерлесу тек жүргізу сатысында жүзеге асырылып, өзара таным мен өзара қолдау ретінде көрінеді.

«Қорғаныстардың» үлгілері: «Болашақтың мектебі», «Менің арманымның сабағы», «Интернеттегі сайт – «Біздің сыныбымыз»», «Ұрпақтарға жолдау», «Сүйікті кітап», «Сүйікті сабақтардың эстафетасы» және т.б.

«Эстафета»: сыныптастрдың әсерлесуі ортақ-ретті қызметтің барысында жүреді, онда әр шағын топ немесе әр оқушы ортақ жұмыстың, ортақ тапсырманың нақты өзінің бөлігін орындайды.

Ұжымдық шығармашылық істердің бұл формасында топтармен немесе жеке балалармен кезекпен-кезек орындалатын ортақ тапсырмалардың фрагменттері қиылысқаны, яғни бір-бірін жалғастырғаны маңызды. Осылайша, өзара әсерлесу тек шағын топтардың ішінде ғана болып қоймай, сондай-ақ толерантты қарым-қатынастарды және біреудің еңбегіне сыйластықты қалыптастырады [12, б. 55].

«Лотерея»: мұнда шығармашылық тапсырмалар бір-бірін жалғастырмайды және міндетті түрде тақырыппен байланысты болмауы қажет; әр МИГ немесе оқушы ерікті түрде өздерінің тапсырмаларын алып, оларды басқаларға тәуелсіз түрде орындайды (ортақ-жеке қызмет).

Лотереялардың үлгілері: «Түймедақ концерті», «Мини-театр», «Ералаш», «SOS» және т.б.

«Рольдік ойындар»: ұжымдық шығармашылық қызметтің осы формасында өзара әсерлесу қандай да бір сюжетті жүзеге асыру және қатысушылардың белгілі бір рөлдерді орындау барысында жүреді.

Мұнда әсерлесудің мақсатына қол жеткізу мен оның ойындық жағының арасында ортаны табуға болады, бұл балалардың қатты ойынға кіріп кетпеуі үшін қажет (алайда актерлік, қойылымдық тәжірибені алу да маңызды).

Сыныптағы рөлдік ойындардың түрлері: «Шығармашылық соты», «Телекөпір», «Менеджердің мектебі», «Ғарыштық пресс-конференция», «Доцент-студенттер», «Телекомментаторлардың сайысы», «Отырыстар» және т.б.

Ұжымдық шығармашылық істерде әсерлесу: бұл ұжымдық шығармашылық істердің ерекше формасы, онда басымдылық өзара әсерлесудің коммуникативті жағына беріледі, яғни іскерлік және іскерлік емес қарым-қатынастарға беріледі.

Мысалдарға талқылаулар, «Таныстықтардың шеңбері», «От», «Кеш», «Жапалақ» және т.б. жатады.

«Соғыс»: тақырыбының атының өзі бұл форманың қатысушылардың – тұлғааралық немесе топаралық жарысына негізделгенін айтады. Соңғы жағдайда белсенді өзара әсерлесу жүреді, бірақ ауыртпалы серіктестікпен жүрмеуі керек және қарама-қайшылықтарға және олардың арасындағы агрессивті қарым-қатынастарға әкелмеуі тиіс.

Соғыстардың мысалдары: «Түрлі соғыстар», «КВН», «Не?Қайда?Қашан?», «Аукцион», «Көңілді старттар», «Зияткерлік хоккей» және т.б.

Ұжымдық шығармашылық жұмыс формалары қиылыса және комбинациялана алады.

V. Ұжымдық анализ

Ортақ қызметтің осы сатысы ұжымдық мақсатты жоспарлау мен жоспарлау сынды тек қандай да бір нақты іске қатысты болып қоймай, сыныптың өмір қызметіне де қолданыла алынады. Бұл жағдайда ұжымдық анализ аптаның, тоқсанның, жылдың соңында жүреді және ортақ жолдың ұжымдық рефлекциясына бағытталған. Ұжымдық анализдің мазмұны мен мақсаттары өзгергенінде сыныптың қызметінің ережелері, оны жүргізудің әдістері нақты істі талдағандай бола алады. Сондықтан соңғысына толығырақ тоқталып өтейік.

Өте жиі сынып жетекшілері ұжымдық өзара әсерлесудің осы сатысының мәнін бағаламайды: ең бастысы, олардың көзқарасымен, – істі табысты ұйымдастыру мен жүргізу, ал кейінгілерінің мәні жоқ. Алайда бұл олай емес.

Ұжымдық анализдің қабілеттері оқушыларға тек ортақ істі жақсы ұйымдастыруға мүмкіндік беріп қоймай, сондай-ақ олардың рефлексивті тәжірибесін қалыптастырады, олардың өзін-өзі талдау қабілетін дамытады. Осы көзқараспен алғанда ұжымдық анализдің сатысы ұжымдық шығармашылық істің технологиялық тізбесінде ол ең маңызды және мәнді болып табылады.

Көп жағдайда сынып жетекшісінің бәрі өте жақсы өтту деген сенімі балалардың өздерінің көзқарастарымен сәйкес келе бермейді және керісінше қандай да бір педагогпен қателік деп саналатын ұйымдастырушылық кемшіліктер сыныппен мүлдем байқалмай қалуы мүмкін.

Міне сондықтан, ұжымдық анализ қандай формада жүрмесе де, сынып жетекшісі өзінің көзқарасын соңында айтуы керек, бұл балалардың өздерінің көзқарасын білдіруге мүмкіндік береді. Селсоқ асыққандық немесе педагогтың авторитетті позициясы ұжымдық анализ сатысында тәрбиеленушілердің инициативалығы мен ашықтылығын басады: ортақ анализ ресми міндеттілікке немесе екі жүзділіктің мектебіне айналады.

Ұжымдық анализ сатысындағы өзара әсерлесудің табыстылығы көбінесе оны жүргізу уақытына байланысты болады. Егер мәселе нақты іс туралы айтылатын болса, онда әрине анализді минималды үзіліспен балалардың ойлары жаңа және өткен жағдайға қызығушылығы төмендемегенше жүргізген дұрыс.

Ұжымдық анализдің формасын таңдау да үлкен мәнге ие, ол сол сатының уақытына ғана тәуелді емес, сондай-ақ істің өзгешелігіне және балалардың жастық және жеке ерекшеліктеріне байланысты.

Ұжымдық анализ сатысындағы өзара әсерлесудің мүмкін формалары мен әдістері.

1. «Бүткіттік шеңбер» – бұл дәстүрлі атау басқаларымен ауыстырыла алынады: «Достардың ортасы», «Кеш», «Шеңбер бойынша әңгіме» және т.б.

Берілген форманың артықшылығы, «Шеңбер» талқылауға әркімді ендіреді, балалардың бір-бірін таңдау қабілетін дамытады, аргументті түрде өз ойын жеткізуге, басқаларды талқылауға жетелейді.

Оные шектеуі мынада: ұжымдық анализдің формасы жеткілік уақытты және сыныптың іскерлік қабілетін талап ететіндігінде.

2. «Шеңбер бойынша әңгіме» – оқытушы үшін ең күрделі ұжымдық анализдің түрі: сондықтан ол соңынан өз ойын білдіруі қажет (ал бұл көптеген ересектер үшін қиын), сондықтан оған балаларды ашықтыққа және қаталдылыққа итермелейтін жағдайды жасау қиын. Әр оқушы әдетсіз біреудің ойларын қайталамай, өзінің ойын білдіруге мәжбүрлей алмайды. Мүмкін, балалардың барлық сұрақтарға емес, таңдау бойынша жауап беруі стимул болады:

Маған бүгінгі іс ұнады, бірақ…

Маған ол ұнамады, бірақ…

Мен өзгертуші едім (қосушы, алып тастаушы едім)…

Біз бүгін кімге қуаныш пен пайда әкелдік?

Мен өзімнің қатысқанымды қалайша бағалаймын?

Мен бүгін қандай жаңалыққа ие болдым? Нені білдім, неге үйрендім?

Кім мен үшін немесе біреу үшін қандай да бір жақсылық жасады?

Мен кімге қуаныш пен пайда әкелдім?

Мен кімге рақмет айтушы едім және не үшін?

Мен бүгін өзімде не аштым өзімнің сыныптастарымда Ч?

Әрине, осы сұрақтардың мазмұны мен формасы балалардың жасы мен тәжірибесіне байланысты өзгеріп отырады.

Педагогикалық әдістер: қандай да бір талисман затты шеңбер бойынша тарату; орнатылған регламент; сыныпта қабылданған ойларды жеткізуге және ережелерді талдауға тыйым салу; ұялшақ және пассивті балаларға арналған арнайы рөлдер («ережелерді ұстаушылар», «таймерлер», «фиксаторлар» және т.б.).

3. «Шуға арналған уақыт». Берілген форманың артықшылығы оның талқылауды жедел жүргізуге мүмкіндік беретіндігінде және ол балалардың үлкен қорғанысына жағдайлар жасайды, өйткені олардың негізгі өзара әсерлесуі микротоптардың ішінде жүреді.

Бұл форманың шектелуі мында: балалардың барлығына өзіндік позициясын ұсынуға мүмкіндік берілмеді, МиГтердің ішінде инициативаны ең белсенділері алады, өйткені шуға арналған уақыт бірнеше минуттармен шектелген. Осы белсенділер көбінесе өздерінің топтарының ішінен өздеріне спикерлердің рөлін алады, ол сыныпқа жалпы МиГтің көзқарасын айту кезінде туындайды.

4. «Экспресс-газет» – бұл форма кем дегенде екі түрленуге ие.

«Газет-жел»: барлық қалаушылар өздерінің жауаптары мен көзқарастарын алдында дайындалған қағазға жазып алады. Мұндай газеттің ең басты артықшылығы, оның іспен бірге толтырылатындығында және қандай да бір ұйымдастыруды талап етпейтіндігінде. Тұлға еркінділігі мен өзін-өзі жеткізу максималды, бірақ ол сыныптастардың әрекеттесуіне шектеулерді қояды.

«Газет-мозаика» –«шуға арналған уақыт» формасының түрі: Әр МИГ әдемі қағазды алады, онда ол топтың көзқарасын білдіру керек болады. Кейін бұл фрагменттер ортақ мозаикаға алдын ала дыбыстаусыз жабыстырылады – басқа сыныптастары не ойлайтынын әркім оқи алады. Бұл жағдайда газетте жеке көзқарастарға орын бөлу керек: «Өзгеше ойлайтындардың бұрышы», «Ерекше көзқарас» және т.б.

5. «Түрлі-түсті жазба». Егер сынып жетекшісінің көрнекілігінің жинағында түрлі-түсті спектр болса жаман емес: оны тақтада әр істен соң әркім өзінің көңіл-күйінің түсін белгілейтіндей ілуге болады.

Бұл форманың артықшылығы оның жеделдігінде және көрнекілігінде, ал шектеулері – беткейінде (қызметке деген балалардың тек эмоционалдық қарым-қатынастары беріледі) және өзара араласудың болмауында.

6. «Тұлғалар». Ұжымдық анализдің бұл формасы алдыңғысымен ұқсас, тек спектр түсі үшін балалар өздерінің көңіл-күйлерін қандай да бір көңіл-күйді суреттейтін суреттердің көмегімен беріледі.

Біз тек тәжірибеде танымал сыныптағы ұжымдық талдаудың формаларын қарастырдық. Олардың негізінде басқа формаларды ойлап табуға және қолдануға болады, амал тактикалық деңгейде және стратегиялық деңгейде өмір қызметін көрсетуде беріледі.

Сол және басқа жағдайларында ұжымдық анализ жоғарыда аталған мақсаттардан және міндеттерден басқа сынып жетекшісі үшін пайдалы тағы бір қызметті атқарады: ол педагогтың сыныппен өзара әсерлесуіндегі кері байланыстың рөлін атқарады және әлеуметтік тәрбиелеуді диагностикалаудың маңызды аспектілерінің бірі болып табылады.

VI. «Болашаққа көпір» (әрекеттен кейінгі саты)

Мақсаты: сыныптағы тәрбиелеу жұмысын бекіту (ортақ істер бөлек істер ретінде көрінбеуі тиіс), және жақын және алыс перспективаларды орнату. Балалар жүргізілген істің бей-жай еместігін, оның жүзеге асырудағы мәнін түсінуі қажет: ол бүгінгі өзара әсерлесудің рефлексивті және мазмұндық жағын тереңдетеді және байытады және ертеңгі араласуға эмоционалдық күйді жасайды.

Осылайша, болашаққа көпір ұжымдық мақсатты жоспарлаудың рөлін атқарады, ол сонымен ұжымдық шығармашылық істің шеңберін бекітеді. Бұған ұжымдық анализге енгізілген келесідей сұрақтар ықпал етеді:

1. Біздің бүгінгі ойлап тапқанымыз, жасағанымыз не береді және қайсысын әрі қарай қолдануға мүмкіндік береді?

2. Ол кім үшін қызықты және пайдалы бола алады?

3. Біз қандай жетістіктерді сыныпта дамытқымыз және бекіткіміз келді? Біз қайсысын өзіміздің дәстүрлерімізге айналдырғымыз келді?

4. Біздің өзара қатынасымыздың кезінде пайда болған қандай проблемалар кейінен шешуді талап етеді? Бұл үшін не істеу керек?

Ұжымдық шығармашылық әрекеттің технологиялық тізбесі проблемаларды шешу барысында және сыныптың өмірінде үнемі пайда болатын проблемаларды шешу барысында жұмыс істейді: бұл шығармашылық және қаржы мәселелері, тәртіптік сәттер және т.б.

Әрине, шығармашылық ұжымдық әрекеттер сыныптағы өзара әсерлесуді ұйымдастырудың жалғыз әдісі ғана емес. Біз оған соншалықты толық тоқталған себебіміз, оқушылардың ортақ қызметін ұйымдастыру әдістерінің ішінде бұл технология барынша теориялық негізделген және практикалық апробацияланған.