х,х z  z x   =  х '   +- -dt  У и

Из  приведенных формул легко  видеть,  что  если  скорость 
«  
С, 
При этом 
условии записанные  формулы  переходят в  формулы  классической механики,  что 
подтверждает соответствие теорий.
В  классической  механике  изучаемые  объекты  делятся  на  два  вида: 
частицы, волны.  Каждый из таких объектов подчиняется своим законам.  Частицы 
подчиняются  законам  Ньютона,  волны  -   особым  волновым  законам.  Квантовая 
механика  начинается  с  гипотезы  де  Бройля,  которая  утверждает  наличие 
волновых  свойств  у  частиц.  Частицы,  обладающие  волновыми  свойствами,  не 
могут  подчиняться  законам  классической  механики  Галилея-Ньютона.  Их 
основной  характеристикой  является  длина  волны  де  Бройля.  М еханика,  которая 
учитывает наличие волновых свойств у частиц, называется квантовой механикой. 
При  определенных условиях  длиной  волны  де  Бройля  можно  пренебречь.  Тогда 
частица будет классической.
Следовательно, 
можно 
сделать  вывод,  что 
принцип  соответствия 
существует между обеими указанными парами.
П ри м еч ан и е.  При  анализе  рассмотренной  задачи  целесообразно  обратить 
внимание  учащихся  на  то,  что  в  условиях  электрона  в  атоме  длиной  волны  де 
Бройля  пренебрегать  нельзя.  Следовательно,  к  атому  классическая  механика  не 
применима.  Однако  скорость  электрона  в  атоме  хотя  и  высока,  но  значительно 
отличается  от  скорости  света.  Поэтому  в  некоторых  задачах,  связанных  с 
электроном в  атоме релятивистскими эффектами можно пренебрегать.
Рассмотрим  несколько  задач,  предлагаемых  Национальным  центром 
тестирования РК  [7],  анализ  которых также  способствует не только  закреплению 
знаний  физики,  но  и развитию  физического  мышления,  формированию  научного 
мировоззрения.
Задани е  9.  Радиус  некоторой  планеты  в  9 раза   больше радиуса  Земли,  а 
ускорения  свободного падения на них одинаковы.  Отношение первой космической 
скорости на этой планете и к первой космической скорости на Земле равно 
А)  1 
В) 2 
С) 
D) 3 
Е) 4
Задани е  10. Радиус Солнца примерно в  110 р а з болъш ерадиуса Земли.  Если 
средняя  плотность  Солнца  относится  к  средней  плотности  Земли  как  1:4,  то 
ускорение свободного падения у  поверхности Солнца равно
А)  =   270 м/  В
) 120  м / С ) 1 2 0 0   M/ D
) 2 7 0 0   м/  Е
) 37  м/
При  реш ении  этих  двух  заданий  важно  обратить  внимание  на 
универсальный характер законов  и формул,  используемых при реш ении задач, на 
возможность их применения к небесным телам.
Выделим  цикл  заданий,  относящихся  к  опытам  Резерфорда  по  рассеянию
ff — ч а с т и ц   , результатом которых стала  известная планетарная модель атома.
Задани е  11. Ядерную модель строения атома предлож ил
А)  Э.Резерфорд  В) А.БеккерельС) H.BopD) Д.Томсон Е) В.Гейзенберг
Задани е  12.  Какие  опыты  послуж или  Резерфорду  основанием  для 
создания ядерной модели атома?
A) Ядерные реакции
B)  О п ы т ы  по рассеяни ю  ал ь ф а-ч ас ти ц  м е тал л и ч еск и м и  ф о л ьгам и
C)  Наблюдения за спектрами излучения атомов
D)  Опыты  по  исследованию  вольтамперных  характеристик  разряда  через 
пары ртути с использованием метода задерживающего потенциала
E) Химические реакции

Задани е  13. После опытов Резерфорда поняли,  что
A)  атом  не  может  быть  разделен  на  отрицательный  электрон  и 
положительный ион
B)  в  центре  атома  находятся  электрон,  а  положительный  заряд  -   на 
расстоянии  iu  
м от центра электрона
C)  легкая  положительная  частица  находится  в  центре  атома,  но  его 
окружает нейтральное массивное вещество с вкрапленными электронами
D)  в  ц ен тре  ато м а  н аходится  м а л е н ь к о е  м асси вное  п олож ительн ое 
ядро,  а  н а   огром ном   рассто ян и и   от  него  н ах од ятся  м а л е н ь к и е  л егк и е 
э л е к тр о н ы
E)  в  атоме  электроны  погружены  в  массивный  положительно  заряженный 
«кисель»
Опыты  Резерфорда внесли  принципиальный вклад в  понимание  структуры 
материи.  Учащиеся,  как правило,  запоминают,  что  опыты  Резерфорда  привели  к 
модели  атома,  согласно  которой  положительная  часть  атома  и  почти  вся  его 
масса  сосредоточены  в  маленьком  ядре,  вокруг  которого  двигаются  электроны. 
Но  в  опытах  Резерфорда  особого  внимания  заслуживает  метод  познания,  анализ
того,  как  по  характеру  распределения  рассеянных  а  ~  ч а с т и ц   можно  сделать 
вывод  о  соответствующей  модели  атома.  Понимание  логики  вывода  из 
эксперимента требует  обращения  к законам  взаимодействия  заряженных частиц.
В  опытах  Резерфорда  небольшая  доля  а  ~  ч а с т и ц   отклонялась  почти  на  130° 
Такое  отклонение  в  соответствие  с  законом  Кулона  требует  сближения  зарядов 
на  очень  малое  расстояние.  А  это  возможно,  если  размеры  зарядов  малы.  В 
условиях Резерфорда они должны быть значительно меньше размеров  атома.
В  теоретическом  анализе  опытов  Резерфорда используется  закон Кулона в 
модели  точечных  зарядов.  Соответствие  теоретических расчетов  с  результатами 
эксперимента  позволяет  сделать  вывод,  что  этот  закон  применим,  по  крайней
мере,  до масштабов  І 0   15 м (размер ядра).
Результаты 
опытов 
Резерфорда 
поставили 
вопрос 
о 
границах 
применимости 
классической 
механики 
Ньютона 
и 
классической 
электродинамики  Максвелла,  что  явилось  одним  из  оснований  зарождения 
современной  физики,  определяющее  современное  научное  мировоззрение.  К 
проблеме  границ  применимости  физических  теорий  относятся  следующие 
задачи.
З адани е  14.  Какое  полож ение  не  объясняется  классической  моделью 
атома Резерфорда?
A) У стой чи вость  атом а
B) Нейтральность атома
C)  Малые размеры положительно заряженного ядра
D)  Сосредоточение почти всей массы атома в ядре
E)  Среди предложенных ответов нет правильного
З адани е  15.  Какие  из  приведенных  ниже  утверж дений  были  бы 
справедливы,  если  бы  движение  электронов  в  атоме  подчинялось  законам 
классической  электродинамики:  1)  при  движении  вокруг ядра  электрон  должен 
непрерывно  излучать электромагнитные  волны;  2)  через  некоторое  время  после 
начала  обращения  электрон  долж ен  упасть  на  атомное  ядро;  3)  частота 
электромагнитных  волн,  испускаемых  атомом,  долж на  быть  равна  частоте 
обращения электрона вокруг ядра?
А)  1, 2 и 3 
В)  1 
С) 2 
D) 3 
Е)  1  и 3

Предложенная  Резерфордом  модель  атома  оказалась  в  противоречии  с 
законами  классической  электродинамики,  которая  к  тому  времени  была 
общепринятой и нашла широкое практическое применение.  Проблема состояла в 
том,  что  в  соответствии  с  этой  теорией  заряженный  электрон,  движущийся 
внутри  атома по  криволинейной траектории  (с  нормальным ускорением)  должен 
излучать  с  частотой  равной  частоте  вращения.  Излучение  сопровождается 
потерей  энергии,  электрон  приближается  к  ядру,  и  атом  прекратит  свое 
существование.  А  это  противоречит  устойчивости  атома.  В  связи  с  этим 
выдвигались  возражения  против  предлагаемой  модели  атома.  Выход  из 
затруднения  оказался  связанным  с  необходимостью  учета  границ применимости 
электродинамики Максвелла, к ее неприменимости в масштабах атома.
Первым  «спасением»  планетарной  модели  атома  Резерфорда  были 
известные школьникам постулаты Бора.
Задани е  16. К  постулатам Бора мож но отнести утверж дение
A)  при  движении  электрона  вокруг  ядра  происходит  непрерывное 
излучение электромагнитных волн.
B) с увеличением радиуса орбиты энергия электронов  в  атоме возрастает.
C)  спектр излучения атомов является линейчатым.
D) излучающий атом создает непрерывный спектр.
E) 
и злучен и е 
и 
п оглощ ен ие 
ато м ам и  
эн ерги и  
в 
виде 
э л е к тр о м а гн и тн ы х   в о л н   происходит  п р и   переходах  э л ек тр о н о в   с  одной 
стац и он арн ой  орб иты  н а  другую .
Дальнейшее  развитие  модель  атома  получила  в  современной  квантовой 
механике Шредингера.
«Физика и астрономия»  как интегрированный предмет изучается в  школе в 
течение  пяти  лет.  За  этот  период  учащиеся,  изучая  различные  разделы  физики, 
приобретают  достаточно  большой  объем  знаний  о  развитии  физической  науки, 
фундаментальных  физических  теориях,  их  практическом  применении.  В  целях 
формирования  научного  мировоззрения  на  завершающем  этапе  изучения  этого 
предмета  и  при  подготовке  к  Государственному  контролю  целесообразно 
обратить  внимание  не  только  на  знание  отдельных  понятий,  законов,  формул, 
теорий,  но  и  глубокое  понимание  их  роли  и  единства  в  физической  картине 
мира.  В  статье  рассмотрены  некоторые  элементы  содержания  проблемы. 
Отдельного  внимания  заслуживает  анализ  роли  эксперимента,  его  постановки  и 
обработки полученных результатов.
Л и тер ату р а :
1.  Физика  и  астрономия:  Учебная  программа 
для  7-9  классов 
общеобразовательной ш колы/ Казахбаева Д.М.,  Токбергенова У.К.,  Башарулы Р., 
Кронгарт  Б.А./  утверждено  Приказом 
М инистра 
образования 
и  науки 
Республики Казахстан от 09.07.10 г. №367.  - Астана, 2010 г.
2.  Концепция 
развития 
образования 
РК 
до 
2015 
года/ 
одобрена 
Правительством Республики Казахстан 24 февраля 2004 года.  - Астана, 2004 г.
3.  ГОСО  СОШ  РК/  утверждено  Постановлением  правительства  РК  от 
23.08.2012  №1080.
4.  М ощанский 
В.Н. 
Формирование 
мировоззрения  учащихся 
при 
изучении физики.  - Москва, «Просвещение»,  1989 г.
5.  Физика: 
У чебник 
для 
10 
классов 
общественно-гуманитарного 
направления 
общеобразовательных 
школ/ 
Р.Башарулы, 
Г.Байжасарова, 
У.Токбергенова.  -  Алматы:  «Мектеп», 2006 г.

6.  ЕГЭ 
2011, 
2014. 
Физика: 
сборник 
заданий/Н.К.Ханнанов, 
Г.Г.Никифоров, В.А.Орлов.  -  М.:  Эксмо, 2010 г.
7. 
Физика: 
Учебно-методическое 
пособие/Национальный 
центр 
тестирования.  -  2012, 2013  г.г.
Кузьмичева А.Е.,  Сулейманова А.К.
Физиканы жалпылама қайталау процесінде оқушылардың дүниеге 
ғылыми көзқарасын қалыптастыру
Мақалада  физиканы  оқытудыц  қорытынды  кезеңінде  есептерді  шыгаруда  дүниеге 
ғылыми көзқарасты қалыптастыру мүмкіндігі қарастырылады.
Түйін  сөз:  дүниеге  көзқарас,  қалыптастыру,  физика,  таным  эдістері,  элемнің 
физикалық көрінісі, сэйкестілік, теория, эксперимент.
A.Kuzmicheva, A.Suleimanova 
Formation of the scientific outlook of students in the process 
Of generalizing  repetition of physics
The article considers the possibility of the formation of the scientific outlook solution of tasks 
at the final stage of studying of physics.
Keywords:  outlook,  the  formation,  physics,  methods  of cognition,  a physical  picture  of the 
world, compliance, theory, experiment
У Д К   781.6:780.16
Б а б е н к о   O .A .,  к.п.  н.,  доцент ЗК ГУ  им.  М .У тем исова 
Р е б е н о к  М .Н ., м агистрант ЗК ГУ  им.  М .У тем исова 
E -m a il: pianistochka777@ m ail.ru
К О М П Л Е К С   С П О С О Б Н О С Т Е Й , У М Е Н И Й  И  Н А В Ы К О В , 
Н Е О Б Х О Д И М Ы Х  Д Л Я  П Р О Ф Е С С И О Н А Л Ь Н О Й  Д Е Я Т Е Л Ь Н О С Т И  
К О Н Ц Е Р Т М Е Й С Т Е Р А
Аннотация.  В  данной  статье  рассматривается  ряд  вопросов,  а  именно:  творческие  и 
педагогические  аспекты  деятельности концертмейстера,  а так же  специфические  особенности 
работы  пианиста-концертмейстера.  Исходя  из  анализа  научных  исследований  различных 
авторов,  собственного  опыта,  делается  вывод,  что  полноценная  профессиональная 
деятельность концертмейстера зависит от комплекса способностей, умений и навыков.
Ключевые 
слова: пианист, 
концертмейстер, 
ансамбль, 
техника 
исполнения, 
исполнительское мастерство.
Концертмейстер 
-  
«пианист, 
помогающий 
вокалистам, 
инструменталистам,  артистам  балета разучивать  партии и  аккомпанирующий им 
на репетициях и в концертах»  [1,  С.  270].  Деятельность аккомпаниатора-пианиста 
подразумевает 
обычно 
лиш ь 
концертную 
работу, 
тогда 
как 
понятие 
концертмейстер  включает  в  себя  нечто  большее:  разучивание  с  солистами  их 
партий, 
умение 
контролировать 
качество 
их 
исполнения, 
знание 
их 
исполнительской  специфики и  причин  возникновения трудностей  в  исполнении, 
умение  подсказать  правильный  путь  к  исправлению  тех  или  иных  недостатков. 
Таким  образом,  в  деятельности  концертмейстера  объединяются  творческие, 
педагогические и психологические функции и их трудно отделить друг от друга в 
учебных, концертных и конкурсных ситуациях.
М ногие  десятилетия  понятие  «концертмейстер»  обозначало  музыканта, 
руководившего 
оркестром, 
затем 
группой 
инструментов 
в 
оркестре.

Концертмейстерство  как  отдельный  вид  исполнительства  появился  во  второй 
половине  XIX  века,  когда  большое  количество  романтической  камерной 
инструментальной  и  песенно-романсовой  лирики  потребовало  особого  умения 
аккомпанировать  солисту.  Этому  также  способствовало  расширение  количества 
концертных залов,  оперных театров,  музыкальных учебных заведений.  В  то  время 
концертмейстеры,  как правило,  были «широкого профиля»  и умели делать многое: 
играли с листа хоровые и  симфонические партитуры, читали в  различных ключах, 
транспонировали фортепианные партии на любые интервалы и т.  д.
Со  временем  эта  универсальность  была  утрачена.  Это  было  связано  с  все 
большей  дифференциацией  всех  музыкальных  специальностей,  усложнением  и 
увеличением  количества  произведений, 
написанных  в 
каждой  из  них. 
Концертмейстеры также  стали специализироваться для работы  с  определенными 
исполнителями.В  настоящее  время термин «концертмейстер»  чаще  используется 
в  контексте  фортепианной  методической  литературы  [2,  С.  48].  Так  В.  Чачава  в 
предисловии  к  книге  о  Дж.  Муре  пишет:  «Обычно  аккомпаниатор  является  и 
концертмейстером  в  строгом  смысле  этого  слова  -   он  не  только  исполняет 
произведение  с  певцом,  но  и  работает  с  солистом  на  предварительных 
репетициях»  [3,  С.  3].
Искусству  аккомпанемента  и  вопросам  концертмейстерской  деятельности 
специально  посвящены  исследования  Н.  Крючкова  «Искусство  аккомпанемента 
как 
предмет 
обучения» 
[4], 
А. 
Люблинского 
«Теория 
и 
практика 
аккомпанемента»  [5]  и Е .  Ш ендеровича «В  концертмейстерском  классе»  [6].  Эти 
авторы,  в  частности,  подробно  освещ ают  важные  для  аккомпаниатора 
методические аспекты работы над чтением с листа и транспонированием.  Немало 
ценного  материала,  в  том  числе  практических  советов  концертмейстерам, 
содержится в книге Дж.М ура «Певец и аккомпаниатор»  [3].
М ногие  музыканты  относятся  к  концертмейстерству  свысока:  игра  «под 
солистом»  и  по  нотам,  якобы,  не  требует  большого  мастерства.  Это  глубоко 
ошибочно.  Солист  и  пианист  (аккомпаниатор)  в  художественном  смысле 
являются  членами  единого,  целостного  музыкального  организма.  Более  того, 
концертмейстерское  искусство  доступно  далеко  не  всем  пианистам.  Оно требует 
высокого  музыкального  мастерства,  художественной  культуры  и  особого 
призвания.
Какими же  качествами  и навыками  должен  обладать  пианист,  чтобы  быть 
хорошим  концертмейстером?  Прежде  всего,  он должен хорошо  владеть роялем  -  
как  в  техническом,  так  и  в  музыкальном  плане,  усвоить  законы  ансамблевых 
соотношений,  развить  в  себе  чуткость  к  партнеру,  ощутить  неразрывность  и 
взаимодействие  между  партией  солиста  и  партией  аккомпанемента,  а  так  же 
обладать  общей  музыкальной  одаренностью,  хорошим  музыкальным  слухом, 
воображением,  умением  охватить  образную  сущность  и  форму  произведения, 
артистизмом,  способностью  образно,  вдохновенно  воплотить  замысел  автора  в 
концертном  исполнении.  Концертмейстер  должен  научиться  быстро  осваивать 
музыкальный  текст,  охватывая  комплексно  трехстрочную  и  многострочную 
партитуру и сразу отличая существенное от менее важного  [7,  С.  90].
Специфика  работы  концертмейстера  состоит  в  том,  ему  приходится 
сотрудничать  с  представителями  разных  специальностей,  и  в  этом  смысле  он 
должен  быть  «универсальным»  музыкантом,  аналогично  тому,  как  это  было  в 
позапрошлом  веке.  Знания  и  навыки, необходимые  концертмейстеру  для 
профессиональной деятельности:

- читать с листа фортепианную  партию любой сложности,  понимать смысл 
воплощаемых  в 
нотах  звуков, 
их  роли  в 
построении  целого, 
играя 
аккомпанемент,  видеть  и  ясно  представлять  партию  солиста,  заранее  улавливая 
индивидуальное 
своеобразие 
его  трактовки  и  всеми  исполнительскими 
средствами содействовать наиболее яркому его выражению;
-  владеть навыками игры в ансамбле;
-  уметь  транспонировать  в  пределах  кварты  текст  средней  трудности,  что 
необходимо  при  игре  с  духовыми  инструментами,  а  также  для  работы  с 
вокалистами;
-  знать  правила  оркестровки;  особенности  игры  на  инструментах 
симфонического  и  народного  оркестра,  знать  ключи  «До»  -  для  того,  чтобы 
правильно  соотносить  звучание  фортепиано  с  различными  штрихам  и  тембрами 
этих  инструментов;  уметь  играть  клавиры  (концертов,  опер,  кантат)  различных 
композиторов  в  соответствии  с  требованиями  инструментовки  каждой  эпохи  и 
каждого  стиля;  уметь  перекладывать  неудобные  эпизоды  в  фортепианной 
фактуре в клавирах, не нарушая замысла композитора;
-знать основные дирижерские жесты и приемы;
-знать  основы  вокала: 
постановки  голоса, 
дыхания, 
артикуляции, 
нюансировки;  быть  особенно  чутким,  чтобы  уметь  быстро  подсказать  солисту 
слова,  компенсировать,  где  это  необходимо,  темп,  настроение,  характер,  а  в 
случае надобности -  незаметно подыграть мелодию;
-  знать  основы  хореографии  и  сценического  движения,  чтобы  верно 
организовать  музыкальное  сопровождение  танцорам;  быть  осведомленным  об 
основных движениях классического  балета,  бальных и русских народных танцев; 
знать  основы  поведения  актеров  на  сцене;  уметь  одновременно  играть  и  видеть 
танцующих; 
уметь 
вести 
за 
собой 
целый  ансамбль 
танцоров; 
уметь 
импровизировать  (подбирать)  вступления,  отыгрыши,  заключения,  необходимые 
в учебном процессе на занятиях хореографии;
- уметь  «на ходу»  подобрать мелодию  и аккомпанемент;  импровизировать, 
то  есть  уметь  играть  простейшие  стилизации  на  темы  известных  композиторов, 
без  подготовки  фактурно  разрабатывать  заданную  тему,  подбирать  по  слуху 
гармонии к заданной теме в простой фактуре.
-  знать  историю  музыкальной  культуры,  изобразительного  искусства  и 
литературы, чтобы верно отразить стиль и образный строй произведений.
Специфика  игры  концертмейстера  состоит  из  того,  что  он  должен  найти 
смысл  и  удовольствие  в  том,  чтобы  быть  не  солистом,  а  одним  из  участников 
музыкального  действия,  причем,  участником  второго  плана.  Пианисту-солисту 
предоставлена  полная  свобода  выявления  творческой  индивидуальности. 
Концертмейстеру  же  приходится  приспосабливать  свое  видение  музыки  к 
исполнительской  манере  солиста.  Еще  труднее,  но  необходимо  при  этом 
сохранить свой индивидуальный облик.
При  всей  многогранности  деятельности  концертмейстера  на  первом  плане 
находятся  творческие  аспекты.  Творчество  -   это  созидание,  открытие  нового, 
источник  материальных  и  духовных  ценностей.  Творчество  -   активный  поиск 
еще не  известного,  углубляющий наше познание,  дающий человеку возможность 
по  новому  воспринимать  окружающий  мир  и  самого  себя.  Необходимым 
условием творческого процесса концертмейстера является наличие замысла и его 
воплощение.  Реализация  замысла  органично  связана  с  активным  поиском, 
который  выражается  в  раскрытии,  корректировке  и уточнении  художественного 
образа произведения,  заложенного в  нотном тексте и внутреннем представлении.

Для  постановки  интересных  задач  в  музыкально-творческой  деятельности 
концертмейстеру  обычно  бывает  недостаточно  знаний  только  по  своему 
предмету. 
Необходимы  глубокие  познания  в  дисциплинах  музыкально­
теоретического цикла (гармонии,  анализа форм,  полифонии).  Разносторонность и 
гибкость  мышления,  способность  изучать  предмет  в  различных  связях,  широкая 
осведомленность 
в 
смежных 
областях 
знаний 
- 
все 
это 
помогает 
концертмейстеру творчески переработать имеющийся материал  [8,  С.  43].
Концертмейстер должен обладать рядом положительных  психологических 
качеств.  Например,  внимание  концертмейстера  -   это  внимание  совершенно 
особого  рода.  Оно  многоплоскостное:  его  надо  распределять  не  только  между 
двумя собственными руками,  но и относить к солисту -  главному действующему 
лицу.  В  каждый  момент  важно,  что  и  как  делают  пальцы,  как  используется 
педаль,  слуховое  внимание  занято  звуковым  балансом  (которое  представляет 
основу 
основ 
ансамблевого 
музицирования), 
звуковедением  у 
солиста; 
ансамблевое  внимание  следит  за  воплощением  единства  художественного 
замысла.  Такое  напряжение  внимания  требует  огромной  затраты  физических  и 
душевных сил.
Важным  моментом  в  воспитании концертмейстера является  формирование 
профессиональной  мобильности.  Пианист-солист  выносит  на  сцену  прочно 
выученные  произведения.  Концертмейстер  же,  в  силу  специфики  своей 
деятельности,  иногда  не  имеет  достаточно  времени  на  детальную  работу,  порой 
выходит  на  концертную  эстраду,  читая  с  листа  незнакомое  произведение.  Он 
обязан  в  случае,  если  солист  на  концерте  или  экзамене  перепутал  музыкальный 
текст  (что  часто  бывает  в  детском  исполнении),  не  переставая  играть,  вовремя 
подхватить  солиста  и  благополучно  довести  произведение  до  конца.  Опытный 
аккомпаниатор  всегда  может  снять  неконтролируемое  волнение  и  нервное 
напряжение  солиста  перед эстрадным выступлением.  Лучшее  средство  для этого
-   сама  музыка:  особо  выразительная  игра  аккомпанемента,  повышенный  тонус 
исполнения.  Творческое  вдохновение  передается  партнеру  и  помогает  ему 
обрести  уверенность,  психологическую,  а  за  ней  и  мышечную  свободу.  Воля  и 
самообладание  -   качества  необходимые  концертмейстеру.  При  возникновении 
каких-либо музыкальных неполадок,  происшедших на эстраде,  он должен твердо 
помнить,  что  ни  останавливаться,  ни  поправлять  свои  ошибки  недопустимо,  как 
и выражать свою досаду на ошибку мимикой или жестом.
Функции концертмейстера, работающего в учебном заведении с  солистами 
(с  детским  контингентом  в  особенности),  носят  в  значительной  мере 
педагогический  характер,  поскольку  они  заключаются,  главным  образом,  в 
разучивании  с  солистами  нового  учебного  репертуара.  Эта  педагогическая 
сторона 
концертмейстерской 
работы 
требует 
от 
пианиста, 
помимо 
аккомпаниаторского  опыта,  ряда  специфических  навыков  и  знаний  из  области 
смежных исполнительских искусств,  а также педагогического чутья и такта.
Концертмейстер  должен  питать  особую,  бескорыстную  любовь  к  своей 
специальности, которая (за редким исключением) не приносит внешнего успеха -  
аплодисментов,  цветов,  почестей  и  званий.  Он  всегда  остается  «в  тени»,  его 
работа  растворяется  в  общем  труде  всего  коллектива.  Концертмейстер  -   это 
призвание  педагога,  и  труд  его  по  своему  предназначению  сродни  труду 
преподавателя.

Л и тер ату р а :
1.  М узыкальный энциклопедический словарь / Ред.  Г.В.  Келдыш.  -  Изд.  2­
е.  - М.:  «Большая Российская Энциклопедия»,  1998.  -2 7 0  с.
2. 
Кубанцева 
Е.И. 
Концертмейстерство 
-  
музыкально-творческая 
деятельность // М узыка в школе.  -  2001.  - № 2.  -  С.  38-40.
3.  Мур.  Дж.  Певец и аккомпаниатор:  Воспоминания.  Размышления о музыке.  / 
Перевод с англ. Предисловие В.И. Чачавы. -  М.: «Радуга»,  1987. - 432 с.
4.  Крючков  Н.  Искусство  аккомпанемента  как  предмет  обучения.  -  М.: 
Музыка,  1961.
5. 
Люблинский 
А.П. 
Теория 
и 
практика 
аккомпанемента: 
М етодологические основы.  - Л.:  Музыка,  1972.  -  81  с.
6. 
Ш ендерович  Е.М.  В  концертмейстерском  классе:  Размышления 
педагога.  -  М.:  Музыка,  1996. -  207 с.
7.  Подольская  В.В.  Развитие  навыков  аккомпанемента  с  листа  //  О  работе 
концертмейстера / Ред-сост. М.  Смирнов. -  М.:  Музыка,  1974. -  С.  88-110.
8.  Ш атковский  Г.И.  Развитие  музыкального  слуха  и  навыков  творческого 
музицирования:  М етодическая  разработка  для  преподавателей  ДМ Ш   и  ДШИ.  -  
М.:  Изд-во НМ К по учеб.заведениям культуры и искусств,  1986.  -  92 с.
Бабенко.О.А, Ребенок М.Н.
Концертмейстердің кәсібі іс-әрекетіне қажетті қабілеттілік, 
білгірлік пен тәжірибе кешені.
Бүл  мақалада  бірқатар  сүрақтар  қаралады,  айтар  болсақ:  концертмейстердің  іс- 
эрекетінің  шығармашылық  жэне  педагогикалық  аспектілері,  сондай-ақ  пианист- 
концертмейстердің  жүмысының  өзіне  тэн  ерекшеліктері.  Кейбір  авторлардың  ғылыми 
зерттеулерінің сараптамасынан,  өз тэжірибелінен алғанда концертмейстердің толық кэсіби 
іс-эрекеті  қабілеттілік,  білгірлік  пер  тэжірибеліліктің  кешеніне  байланысты  деген 
қорытынды шығады.
Түйін сөз:  пианист, концертмейстер, ансамбль, орындау техникасы,орындау шеберлігі.
Babenko O.A., Rebenok M.N.
Complex of abilities,  skills and habits needed for professional activities of the accompanist.
This  article  discusses  a  number  of issues,  namely  creative  and  pedagogical  aspects  of the 
activity of an accompanist and specific features of work pianist-accompanist.  On the basis of analysis 
of  scientific  researches  of  different  authors,  own  experience,  it  is  concluded  that  a  full-fledged 
professional activities concertmaster depends on the complex of abilities and skills.
Key words:  pianist, accompanist, ensemble, thetechniqueofperformancemastery.
Ә О Ж   81373.15-053.5
А .Г .  М у х а н б е т ч и н а  - п.ғ.к.,  М .Ө темісов  аты ндагы  БҚ М У   доценті; 
А .К .  Н у р м а н о в а  - М .Ө тем ісов  аты ндагы  БҚ М У   м агистрант
E -m a il: nurm anova-asel@ m ail.ru.
Б А С Т А У Ы Ш  М Е К Т Е П  О К У Ш Ы Л А Р Ы Н Ы Ң  О Қ У  М О Т И В А Ц И Я С Ы Н  
Ш Е Т   Т ІЛ І  С А Б А Ғ Ы Н Д А  О Й Ы Н І С - Ә Р Е К Е Т І А Р Қ Ы Л Ы  
Қ А Л Ы П Т А С Т Ы Р У
Аннотация.  Мақалада  бастауыш  сынып  оқушыларының  оқу  мотивациясын  шет  тілі 
сабағында 
ойын 
іс-эрекеті 
арқылы 
қалыптастыру 
мэселелері, 
ойын 
эрекетінің 
функциялары,бірлескен іс-эрекетте ойын формаларын қолдану мүмкіндіктері назарға алынған. 
Түйін  сөз:  Бастауыш саты,ойын,  оқу мотивациясы, іс-эрекет, шет тілі сабағы,бірлескен
әрекет.

Қазіргі  Қазақстандық  қоғам  көпүлттық,  көптілділік  жэне  көпмэдинеттілік 
жағдайда.  Сондықтан  осы  қоғамға  бейімделген  көп  тілді  меңгерген  мэдениетті 
түлға  қалыптастыру  -   өзекті  мәселелердің  бірі.  Еліміздің  Президенті  Н.  Ә. 
Назарбаев  Қазақстан  халықтары  Ассамблеясының  XII  сессиясында  сөйлеген 
сөзінде:  «Біз  алдағы уақытта  осы  алған  бағытымыздан  таймай  элемдік  биіктерді 
бағындыра  беретін  боламыз.  Сондай  биік белестердің  бірі -  Қазақстанның дүние 
жүзіндегі  бэсекеге  қабілетті  50  елдің  қатарына  кіруі.  Ол  мақсатқа  жету  үшін,  ең 
алдымен,  эрбір  қазақстандық  бэсекеге  қабілетті  болу  керек»  деген  болатын.  Осы 
мақсатқа  жету  жолдарымен  де  нақты  таныстырып  өтгі.  Тіл  мэселесін  сөзге  тиек 
ете  отырып,  Елбасы  Н.Э.Назарбаев  қазақстандықтардың  жаңа  үрпағы  ең  кем 
дегенде  үш  тілді  біліп,  қазақ,  орыс  жэне  ағылшын  тілдерін  еркін  білу  тиіс 
екендігін  айтты.  Сонымен  қатар  ағылшын  тілін  кеңінен  білмейінше,  үлттың 
бэсекеге  шынайы қабілеттілігі туралы  айту қиын болатындыгын ескерте  отырып, 
барлық ата-  аналарды балаларын үш тілде оқытуга шақырды  [1].
Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы»  Заңында  оқыту  формасын, 
эдістерін,  технологияларын  таңдауда  көп  нүсқалық  қагидасы  бекітілген.  Бүл 
білім  мекемелерінің  мүгалімдеріне,  педагогтарына  өзіне  оңтайлы  нүсқаны 
қолдануга мүмкіндік береді  [2].
Қазақстан  Республикасының  мемлекетгік  жалпы  міндетгі  білім  беру 
стандартында  бастауыш  мектептегі  оқыту  жэне  тэрбиелеудің  мазмүнында  баланың 
жеке  басын үйлесімді  дамытуға,  оның мүдделерін қанагатгандыру мен қабілетгерін 
дамыіута,  баланың  қогамдық-элеуметгік,  табиғи  ортада  өмір  сүруі  мен  жемісті  іс- 
эрекеттенуіне  мүмкіндік  беретін  жеке  түлганың  элеуметіік-рухани  қасиетгерін 
қалыптастыруга, 
коммуникативтік, 
танымдьщ, 
ойындьщ 
жэне 
басқа 
да 
белсенділіктерді 
ынталандыру, 
білім 
алудагы 
қажеітілікті 
қалыптастырута, 
бастамашылдьщты,  білуге  қүштарлықты,  өзін-өзі  шыгармашылық  түргысынан 
көрсетуге  деген  қабілетііліктерін  дамытуға,  эрбір  баланың  сезімталдық  саулыгын 
қамтамасыз етуге, оның өзін-өзі жақсы сезінуін дамыіуга багытгалган [3].
Бастауыш  саты  -   оқушыда,  оның  интеллектісі  дамуының  іргетасы  -   оқу 
эрекеті  қалыптасуының  қуатты  жүретін  кезеңі.Оқу  эрекетінің  мазмүны  оқу 
тапсырмалары  түрінде  қүрылады.  Осы  тапсырма  түрлерін  меңгеру  оқушы 
ойындық тэртіппен  белгілі  бір  багытта жүйелі арнамен жүруін қамтамасыз  етеді, 
жеке  түлғаның  негізгі  психикалық  үрдістері  қалыптасып,  ырықты  зейін, 
рефлексия,  өзін-өзі  бақылау,  эрекет-амалдың  ішкі  жоспары  сияқты  жаңа 
түзілімдер  пайда  болады.  Оқушы  эртүрлі  оқу  тапсырмаларын  өздігінен  шешіп 
орындаудың  ортақ  тэсілдерін,  өз  эрекетін  бақылап  -   бағалауды,  нэтижесін 
эталонмен салыстыруды меңгереді.
Бастауыш  мектепте  оқыту  процесінде  дидактикалық  ойындар  эрі  оқу,  эрі 
ойын  қызметін  қатар  атқарумен  ерекше  орын  алады.  Ойын -   балалар  эрекетінің 
негізгі бір түрі  болып табылады.
Бастауыш  мектеп  оқушыларының  оқу  процесінің  нэтижелілігі  мүгалімнің 
оқушының  оқу  қызметі  мотивациясын  арттыруга,  оның  қызығушылыгын 
жоғарылату  үш ін  таңдаган  стимулдарына  байланысты  болып  келеді.  Мүндай 
стимул -  бірлескен ойын іс-эрекеті болып табылады.
Бала  психологиясының  дамуында  ойынның  алатын  орны  ерекше  -   ойын 
кезінде  ең қарапайым психикалық процестерден ең күрделіге дейінгі психикалық 
процестер қарқынды дамиды жэне қайта қүрылады.
Сондай-ақ ойын үжымды қалыптастыруга жэне оның ныгаюына мүмкіндік 
береді.  Ойын  -   бүл  мінез-қүлық  пен  өзін-өзі  басқаруды  қалыптастырып, 
жетілдіретін  қогамдық  тэжірибені  қайта  қүруға  жэне  игеруге  бағытгалған 
қызметтің  бір  түрі.  Ж алпы  адамзат  тэжірибесінде  ойын  эрекеті  келесідей 
функцияларды орындайды:
-цызыгушылыцты ояту:  ойын-сауық, ойын-драмалық;

-коммуникативтгк: 
қарым-қатынас 
диалектикасын 
игеру; 
адамзат 
тәжірибесін игеру секілді ойындагы өзін-өзі қалыптастыруды;
-терапевтік  ойын:  өмірдің  басқа  салаларында  туындайтын  эр  алуан 
қиындықтарды жеңу;
-диагностикалыц:  нормативті  мінез-қүлықтан  ауытқуды  айқындау,  ойын 
процесінде өзін-өзі тану;
-түзету  функциясын:  түлгалық  көрсеткіштер  қүрылымына  позитивті 
өзгерістер енгізу;
-үлтаралыц  коммуникациялыц:  барлық  адамдарга  ортақ  бір  элеуметтік- 
мэдени қүндылықтарды игеру;
-әлеуметтгк:  жүйеге  қоғамдық  қатынастарды  қосу,  адамзат  қарым- 
қатынасының нормаларын игеру.
Қазіргі  таңда  түлгалық  -  түлгааралық  байланыстар:  «мүгалім  жэне  топ», 
«мүгалім  жэне  оқушы»,  «оқушы  жэне  оқушы»  арасындагы  үжымдық  қызметтің 
қарым-қатынасы  ретінде  қалыптасады.  Әсіресе  бүл  шет  тілін  оқытудың 
қажеттілігінде айырықша айқындала түсуде.
Отандық 
жэне 
шетелдік 
психолог 
галымдар 
(Л.С. 
Выготский, 
А.А. 
Леонтьев, 
Д.Б. 
Эльконин, 
Е.И. 
Негневицкая, 
З.Я. 
Футерман, 
Я.Л.  Коломинский  және  т.б.)  гылыми  еңбектерінде  ойын  мәселесін,  оның 
маңыздылыгын өзіндік  қүндылыгынтанытады[4].
Мәселен  көрнекті  психолог  Л.С.Выготский  «Ойын-  іс-әрекеттің  жетекші 
жэне  басым  түрі.  Ойынның  дамуга  қатынасы  -   бүл  оқудың  дамуга  қатынасы. 
Ойын  эсерінен  қажеттіліктердің  жэне  жалпы  сананың  өзгерісі  жүзеге  асады. 
Ойын-дамып 
жетілудің 
қайнар 
көзі 
жэне 
ол 
жақын 
даму 
зонасын 
қалыптастырады»,  -деп атап көрсеткен[5].
Кез-келген іс-эрекеттің нэтижелі  болуы,  оган деген мотивацияның жогары 
болуы нақты мақсат қоюмен тікелей байланысты екендігі белгілі.  Сол сияқты оқу 
іс-эрекетінде  де  мақсат  қоюдың  орны  ерекше.  Бүл  жөнінде  Т.А.  Ильина  былай 
деп.  жазады: 
«Мотивтендіру  мақсаттың  пайда  болуына  байланысты.  Адамды 
эрекетке итермелеуге тек мақсат қою  арқылы талаптандыруга болады»  [6].
A.M.  Ш ахнарович,  И.Л.Ш олпо,  Е.А.Степанова  жэне  т.б.пайымдауы 
бойынша,  эсіресе  бастауыш  мектеп  оқушыларымен  оқу  эрекетін үйымдастыруда 
ойын  формаларын  тиімді  қолдану,  оқытуда  сэтті  жагдайлар  тудыру,  бірлескен 
шыгармашылық  эрекетке  үмтылдыру  осының  барлыгы  оқушылардың  оқуга 
деген жагымды қатынасын тудырады.
Сонымен қатар  сабақты жақсы  оқуга,  магыналы  есте  сақтауга  барлық  бала 
бірдей  қабілетті  болып  келмейді.  М эселен  М .К.Кабардова  өз  зерттеулерінде 
оқушыларды  екі  типке  бөліп  қарастырады:  олар  коммуникативтік  жэне 
коммуникативтік  емес.  Бірінші  типке  жататын  балалар  магыналы  есте  сақтауда 
да,  магыналы  емес  есте  сақтауда  да  бірдей  жақсы  есте  сақтаса,  ал  екінші  типке 
жататындар  балалар  тек  магыналы  есте  сақтауды  багдарлау  барысында  жэне 
сөздік  материалды  көрнекілікпен  бекіткенде  гана  жақсы  нэтиже  корсете  алады 
екен.  Сонда  оқушылардың  оқу,  білімді  игеруде  тек  еліктеушілік  қасиет  емес, 
сонымен  қатар  білімді  саналы  игеру,  оларды  ынталандыру  дүрыс  жолга 
қойылганда  гана  өз  нэтижесін  береді.  Бірлескен  іс-эрекетте  ойын  формаларын 
қолдану келесідей мүмкіндіктерді береді:
1. 
Оқушының  барлық  коммуникативтік  проблемаларын  туган  тілінде 
шеше  алатын  кезінде,  балага  мүгаліммен  немесе  қүрдастарымен  топта 
агылшынша қарым-қат^інас жасауды талап етудің негізсіз екенін айқындау;

2.  Қарапайым 
моделдермен 
қүрылған 
фразаларды 
бала 
үшін 
коммуникативтік маңызды ету;
3.  Бірмәндес  тілдік моделдер  мен  стандартты  диалогтардың  қайталануын 
психологиялық жағынан нақтылап оларды эмоциянальды түрде тартымды ету;
4.  Сабақты  ойын  формасында  өткізу  бастауыш  мектеп  оқушыларының 
шет  тілін  үйренуге  деген  қызығушылығын  тудырып,  оқу  мотивациясын 
ынталандырады[7].
Осылайша,  оқыту  ойыны  -іс-эрекет,  балаға  арналған  әрекет  мотивінің 
қызықты  педагогикалық  мақсатпен  алмастырылуы.  Ойынның  маңыздылығы  сол 
баланың психологиялық дамуына эсер  етеді.  Ойында бала қарапайымнан  бастап 
күрделіге  жетеді,  психикалық  процесстері  белсенді  қалыптасады  жэне  қайта 
қүрылады.  Оқу ойынын -  шет тілі  пэнінің нақты  материалын  барынша терең,  эрі 
талдап  үйретуге  мүмкіндік  беретін,  үйымдасқан  жаттығу  ретінде  қарастыруға 
болады.  Көптеген  жағдайларда  оқу  ойындары  оқыту  үдерісіне  оқушылардың 
болашақтағы  шығармашылық  қызметін  болжайтын  қойылым  арқылы  енгізіледі, 
яғни  оқу  ойыны  шет  тілі  қүралдары  арқылы  оқушылардың  зияткерлік 
қабілеттерінің қалыптасуы мен дамуына себепші болады.
Қазіргі  танда  тілді  үйретуге  арналған  ойындар  жинағы  көптеп  кездеседі, 
алайда Е.И.  Негневицкойдьщ ескертуі  бойынша,  олардың көпшілігінің екі кемшілігі 
бар  екенін  айтуға  болады.  Біріншіден,  үсынылған  ойындардың  барлығы  жоғарыда 
түжырымдалған  талаптарға  жауап  бере  алмайды:  олардың  көпшілігі  немесе 
өздерінің дидактикалық қүндылығы балалардьщ қызығушылығын оятпайды  немесе 
балаларға  қызықты  болғанмен  оларға  тілді  меңгеруде  ештеңе  бере  алмайды. 
Екіншіден, 
эдебиеттерде 
көрсетілген 
ойындар 
эдістемелік 
жүйемен 
қалыптаспағандығы байқалады [8].
Ережеліойындарды  меңгеруге  бағытталған  іс-эрекет  өзінің  мазмүны 
бойынша толыққанды оқу қызметіне ж ақы н ж эне  іштей мотивацияланған болып 
келеді.  М ұндай  оқу  мотивациясы  бастауыш  мектеп  оқушыларының  жеке 
сұраныстарына жауап беретін тэуелсіз  іс-эрекет ретінде  қабылданады.  Бала үшін 
жаңа  нэрсені  қабылдау  «өзінен  өзі  қызықты»  бола  түседі.  Осы  кезде  пайда 
болатын  психикалық үрдістер  келесідей тізбекте  түрінде  көрінуі  мүмкін:  ойын -  
мотив  -   жағымды  эмоциялар  -   мақсат  қою  -   белсенді  ой  қызметі  -   оқу 
материалын түсіну (жадында сақтау) -  оқу (білім) н эти ж елері.
Бастауыш  мектеп жасындағы  балалар  сауатты жазу мен оқи  білудімеңгеру 
үшін,  олар  қарым-қатынас  маңыздылығын  түсінуге,  адамдардың  айтылған 
сөздерін  қабылдауға  жэне  оны  игеруге  үйрену  керек.  Әсіресе,  бүл  жағдайда 
бірлескен  ойын  формалары  маңыздылық  танытады,  себебі  ойын  жай  ғана 
қолданылып  қана  қоймай,  балаларының  сөйлеу  тілінің  жэне  сөздік  қорларының 
кеңейуіне жол ашады.
Сонымен  қатар,  бастауыш  мектеп  оқушыларының  ойындары  олардың 
қозғалыс  қабілеттері  мен  элеуметтік  қарым-қатынастарын  дамытады.  Ш ет  тілі 
сабағындағы  бастауыш  мектеп  оқушыларының  бірлескен  іс-эрекетін  ойын 
арқылы  үйымдастыру  балалардың  ойынға  деген  қызығушылық  мотивтерін 
арттыра  түседі.  Ойында  өзара 
бірлескен  іс-эрекеттер  балалардың  білімін 
толықтыру мен қатар қарым-қатынас дағдыларын қалыптастырады.  М эселен шет 
тілін  оқытудың  ажырамас  бір  бөлшегі  рөлдік  ойындар  болып  табылады. 
Ш ығармашылық рөлдік ойынға  бастауыш  мектеп оқушылары таңдап қызығатын 
болады,  яғни  қатаң  ережесі  мен  нэтижелік  сипаты  бар  ойындарға  оқушылар 
қызыға кіріседі.

Ш ет  тілі  сабағында  рөлдік  ойындарды  қолдану  оқу  үдерісін  белсенді 
жүргізуге зор мүмкіндіктер береді:
- рөлдік  ойын  қатысушылардың  шынайы  практикалық  іс-эрекетті  шартты 
көрсетуінен тұрады,  ол  шынайы  қарым-қатынас жағдайын тудырады.  Бұл жерде 
оқытудың  нэтижелілігі  бірінші  кезекте  мотивацияның  түзілуіне,  пэнге  деген 
қызығушылықтың өсуіне байланысты;
- ойын  балалардың  басқа  адамдармен  жэне  мүғаліммен  байланыс  жасауға 
талпынуын  жандандырады,  тілдік  қарым-қатынастағы  тепе-теңдікті  тудырып, 
мүғалім мен оқушы арасындағы дәстүрлі кедергінің бүзылуына себепші болады;
- ойын  жасқаншақ,  өз-өзіне  сенімсіз  оқушылардың  өз  ойын  айтуға, 
сонымен қатар сенімсіздік кедергісін жеңуге мүмкіндік береді;
- ойын  кезінде  кіші  жастағы  оқушылар  эңгіме  бастай  білу,  эңгімені  қолдай 
білу,  эңгімелесушінің  эңгімесін  үзу,  керек  уақытга  оның  пікірмен  келісу  немесе 
келіспеу секілді түлғааралық қарым-қатынас элементгерін меңгереді;
- рөлдік  ойын  кезінде  үнемі  сөздік  тэжірибеге  көңіл  бөлінеді,  тек  қана 
сөйлейтін  ғана  емес,  сонымен  қатар  тыңдаушылар  да  серіктесінің  қаратпа 
сөздерін  түсініп,  есіне  сақтауы,  оны  жағдайға  сэйкестендіріп,  оған  дүрыс  жауап 
береді;
- рөлдік  ойын  оқыту  үдерісін  мотивациялайды  яғни  мотив  (неге?)  жэне 
мақсаттың (не үшін?) сүрақтарына ж ауап береді, ягни бір сөз  болса да айту қажет 
болады.  Бүл түста эңгіме мазмүны негізгі назар  аудартатын орталыққа айналады;
- ойындар  оқушылардьщ  танымдық  қызыгушылықтарының  қалыптасуына 
жағымды эсер етеді, шет тілін саналы түрде үйренуге итермелейді;
-өз 
бетіндік, 
бастамашылдық 
қасиеттерінің 
дамуына 
эсер 
етіп, 
ұжымшылдық  сезіміне  тэрбиелейді.  Оқушылар  зейінділікпен 
белсенді  түрде 
жүмыс  жасайды,  бір-біріне  көмектесіп,  жолдастарын  мүқият  тыңдайды,  мүгалім 
болса тек оқу іс-эрекетін басқарып отырады;
- рөлдік 
ойын 
оқушылардың 
жас 
ерекшеліктері 
мен 
олардың 
қызыгушылықтарын  ескеруге  мүмкіндік  беріп,  шет  тілдік  диалогтық  қарым- 
қатынас тудыратын нэтижелі құрал қызметін атқарып,  пэнге қызыгушылығы мен 
сұранысы  артқан  оқушы  басты  назарда  болган  кезде  шет  тілін  оқытудагы 
қызметтік ықпалды жүзеге асырады.
Оқушылардың  пэнге  деген  тұрақты  қызыіуш ылыгы  пайда  болганга  дейін 
мұгалім  де  оны  қалыптастыруга тырысады,  ойын эрекеттері  мүгалімге  бірлескен 
іс-эрекетті үйымдастыруга көмектеседі.
Сонымен,  шет  тілі  сабагында  бірлескен  ойын  формаларын  қолдану  ойын 
жагдаятын  тудыру  кезіндегі  міндет  ,  мақсаттарды  біріктіруге,  оқушыларды 
грамматикалық  қүрылымдарды  меңгеруге  жэне  оларды  ауызша  сөйлеуде 
қолдануга,  пэнге  деген  ішкі  қызыгушылықты  арттыруга,  шет  тілі  сабагына 
қатысуга ниеттенугежол ашады.
Ә д еб и еттер
1.  Тілдерді  дам ы ту  мен  қолдануды ң  2010-2020  ж ы лдарға  арналған 
м ем лекеттік багдарлам асы .  - А стана,  2009.
2.  Қ азақстан  Республикасы ны ң  «Білім  туралы »  Заңы   //  Егемен 
Қ азақстан № 520-522  (26914),29.10.  2011ж.
3.  Қ азақстан  Р еспубликасы ны ң  ж алп ы ға  м індетті  м ем лекеттік  білім 
беру стандарты .  - А стана,  2002.

4.  Д ухавнева А .В.,  С толяренко  Л.Д.  И стория зарубеж ной педагогики и 
философия  образования.  - Ростов  н а д о н у :  «Ф еникс»,  2000.  -  С.  161-171.
5.  В ы готский Л.С.  В опросы  д етской психологии.- СПб.,  1997.- 220  с.
6.  И льин а Т.А.  П едагогика.  К урс  лекций.  Учеб.  пособие для  студентов 
пед.ин-тов.  - М.:  П росвещ ение,  1984.  -  496  с.
7.  К абардов  М .К .  Роль  и ндивидуальны х  различий  в  успеш ности 
овладения иностранны м  языкам:  Д ис.К анд.Ф илол.Н аук.  - М .,1983.  -  С.  67.
8.  Н егневицкая Е.И .,  Ш ахнарович А.М .  Я зы к и дети.  -  М.:  Н аука,1981.
-  С.  65;  С.  87
Муханбетчина А.Г., Нурманова А.К.
Значение совместной игровой деятельности с детьми  младшего школьного  возраста на
уроках иностранного языка.
В  данной  статье  рассматривается  актуальные  проблемы  применениясовместной 
игровой  деятельность  с  детьми  младшего  школьного  возраста  на  уроках  иностранного 
языка.Выявлены их дидактические возможности для учащихся начальных классов.
Ключевые слова:  Младший школьный возраст,учебная мотивация, урок иностранного 
языка, совместный деятельность.
MukhanbetchinaA.G., Nurmanova A.K.
Significance of joint gaming activities with children of prim ary school age 
in foreign language lessons.
This article reviews actual problems of application significance of joint gaming activities with 
children of primary school age in foreign language lessons.
Key  words:  elementary  school,  academic  motive,  foreign  language  lessons,  jointgaming 
activities.
Ә О Ж   №   372.851
Ж ұ м а ғ а л и е в а  A .E .,  ф.-м.г.к.,  доцент,  М .Ө темісов  аты ндагы  БҚМ У, 
А ш е к е н о в а  А .А ., М .Ө темісов  аты ндагы  БҚ М У  магистранты
E -m a il:  aliusha-3314609@ m ail.ru
К Ө П   Т ІЛ Д І  Т О П Т А Р Д А  М А Т Е М А Т И К А Д А Н  К Ә С ІБ И  
Т Е Р М И Н О Л О Г И Я Н Ы  Қ А Л Ы П Т А С Т Ы Р У
Аннотация.  Мақалада  жогары  мекгепте  математиканы  көптілді  оқытудың  маңызды 
мәселелерінің бірі -  математикалық кэсіби терминологияны қалыптастыру қарастырылган.  Әр 
түрлі  курстың  студенттеріне  арналган  терминологиялық  глоссарийдың  құрастырылуының 
үлгілері мен оган қойылатын талаптар, жазылу барысы келтірілген.
Түйін  сөз:  көп  тілді  оқыту,  академиялық  ұгқырлық,  өзіндік  жұмыс,  кэсіби  шет  тілі, 
глоссарий, терминологиялық глоссарий.
«Қазақстан әлемде жогары білімді, 
халқы үш тілді де:  қазақ тілін -  
мемлекеттік тіл ретінде,  орыс тілін -  
үлтаралық қатынас тілі ретінде 
жэне агылшын тілін - жаһандық 
экономикага нэтижелі өтудің көмекші 
тілі ретінде еркін меңгерген ел болып 
танылуы керек».
Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» 
атты Қазақстан халңына Жолдауынан

Елбасы  Нүрсүлтан  Назарбаев  көптілді  білімді  дамытуға  жіті  назар 
аударып:  «Еліміздің  маңызды  қүндылықтарының  бірі  жэне  басты  артықшылығы
-   көпүлттылық  пен  көптілділік»,  -  деп  атап  көрсеткені  белгілі  [1].  Президент 
жүктеген  тапсырмаларға  сэйкес,  Тілдерді  қолдану  мен  дамытудың  2011-2012 
жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасы  мен  «Тілдердің  үштүғырлығы» 
мэдени  бағдарламасында,  Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың 
2011-2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасында,  2020  жылға  қарай 
«...  барша  қазақстандықтар  қазақ  тілін,  орыс  тілін  -  95%  және  25%  -   ағылшын 
тілін меңгеруі тиіс» делінген  [2].
Көптілді  оқыту  білім  берудің  қоршаған  элемде  болып  жатқан  үдемелі 
өзгерістерге  бейімделгіштігін  күшейтетін  лингвистикалық  біліктілігі  жоғары 
дамыған, 
бэсекеге  қабілетті  жастардың  қалыптасуына  септігін  тигізетін 
түжырымдамалық түрғыдан жаңа үлгісін  қүруды  көздейді.  Осы  орайда үш  тілде 
(қазақ, 
орыс, 
ағылшын) 
бірдей 
оқытуды 
білдіретін 
көптілді 
оқыту 
бағдарламасының бірегейлігін атап өту керек.
Көптілді  білім  берудің  қажеттілігін  түйсіну  Еуроодақтың  тіл  саясатының 
қарым-қатынас  дағдыларын  қалыптастырып,  болашақ  кэсіби  салада  тиісті 
лингвистикалық  біліктілікті  қамтамасыз  ету  үш ін  жоғары  оқу  орындарында, 
ішінара  шет  тілінде  оқуды  қолдайтын  қағидаларынан  да  көрініс  тапты. 
Еурокомиссия  Еуроодаққа  мүше  елдердің  білім  беру  жүйелеріне  «ана  тілімен 
қоса  екі  шет  тілі»  қағидасының  енгізілгенін  жариялағаны  белгілі.  Осы  орайда 
қазіргі  таңда  еліміздегі  бірқатар  Ж ОО-да  көп тілде  білім  беру  мәселесі  бойынша 
дөңгелек  үстелдер,  бейнеконференциялар  өткізіліп,  нэтижесінде  көп  тілде  білім 
беру  бағдарламалары  жасақтала  бастады.  Көптілді  білім  берудің  нормативті- 
қүқықтық  базасын  қалыптастыру  үш ін  университеттерде  көптілді  білім  беруді 
дамытудың  түжырымдамасы  жасалып,  нақты  іс-шаралар  жоспары  бекітілді. 
Сонымен  қатар  көптілді  білім  беруді  үйлестіретін  орталық  қүрылып,  оның 
ережесі дайындалды.
Қазақстанның  Болон  үрдісіне  қосылып,  білім  беру  жүйесінде  көп  тілде 
оқытуға  бағыт  бүруы 
Қазақстан  жоғарғы  оқу  орындарының  студенттеріне 
төмендегідей ж аңа межедегі  мүмкіндіктер береді:
1)  оқытушылар  мен  студенттердің  академиялық  үтқырлығын  қамтамасыз
етуге;
2) 
Қазақстан 
Ж ОО-лары 
студенттеріне 
шетел 
университеттерінде 
кредиттерді қайта тапсыруға жэне керісінше;
3)  бірлескен білім беру бағдарламаларын таратуға;
4)  жоғары  білім  жөніндегі  қазақстандық  дипломдардың  еуропалық 
аймақтарда  жарамдылығын  қамтамасыз  етуге  жағдай  жасауға  және  кез-келген 
елде түлектердің жүмысқа орналасуына;
5)  үш  деңгейлі  білім  беру  бағдарламасының  ғылыми компоненті  ғылыми- 
зерттеу  (эксперименталды-зерттеу)  жүмыстарының  халықаралық  стандартқа  сай 
жүргізілуіне, 
ғылыми 
жарияланымдарды, 
магистерлік, 
докторлық 
диссертацияларды  жазуына.
Ж ОО-да 
білім 
алатындардың 
академиялық 
үтқырлығы 
түжырым- 
дамасында  аталып  көрсетілгендей,  бакалавр  мамандардың,  магистранттар  мен 
докторанттардың  көпшілігі  шетел  тілін  қажетті  деңгейде  меңгермеген,  бүл 
мэселе  олар  үш ін  алдыңғы  қатарлы  ғылыми  негіздерге  қол  жеткізуге  кедергі 
жасайды,  олардың халықаралық  деңгейдегі  тиімділігін төмендетеді  [3,  2-6.].  Сол 
себепті  қазіргі  таңда шет тілін,  соның ішінде  ауызекі тілді  емес,  кэсіби шет тілін 
меңгеру жэне оны Ж ОО-да меңгерту мэселесі өзекті.

Көп  тілде  білім  беру  білім  беруді  үйымдастырушы-оқытушы  мен  білім 
алушы-студенттерден  жаңашылдық,  ізденімпаздық,  шығармашылықты  жэне  де 
білім  беру  үрдісінде  олардың  өзіндік  жүмыстарын  күшейтуді  талап  етеді. 
Кредиттік  оқыту  жүйесінің  Қазақстанға  ендірудегі  алғашқы  тәжірибелер  оқу 
үрдісінде  студенттің  өзіндік  жүмысын  белсендірудің  қажет  екендігін  көрсетті. 
Аудиториялық  сағаттардың  қысқарып,  енді  білімді  игертуде  негізгі  салмақтың 
өзіндік  жүмысқа  түсуі  студенттерде  өз  бетімен  білім  алу,  өзін-өзі  дамыту 
қабілеттерін қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Жоғары  оқу  орындарында  білім  берудің  кредиттік  жүйеге  көшуімен 
байланысты  студенттердің  шығармашылық  эрекетін,  білімді  өздігінен  ізденіс 
арқылы  табудың  жолын,  жалпы  педагогикалық  қағидаларды  басшылыққа  алу 
біліктіліктерін  көтеру  мэселесі  қойылып  отырғандьщтан,  оқытушы  мен 
студенттер  арасындағы  қарым-қатынас  дәрежесі  мүлдем  басқаша  жаңа  деңгейге 
көтерілді.  Осының  негізінде  оқыту  эдістері  мен  оқу  эрекеттері  түрленіп,  өзіндік 
жүмыстың  қүрылымы  да,  мазмүны  да,  оны  үйымдастырудың  педагогикалық- 
психологиялық мақсаты да  кешенді түрде өзгеріске үшырады.
Студенттің  өзіндік  ж ұмысы  -   болашақ  мамандарды  даярлаудың  жэне 
білім  сапасын  арттырудың  ең  басты  резервтерінің  бірі  [4,  10-6.].  Студенттің 
математикадан өзіндік жүмысы -  бүл студенттің берілген тапсырмаларды өзінше 
орындауға,  күрделі  есептерді,  соның  ішінде  стандартты  емес  есептерді  шешуге, 
теоремаларды  дэлелдеудегі  дербестігін  танытуға,  математиканың  практикалық 
жағынан  іскерліктері  мен  машықтарының  қалыптасуына  жэне  қолданбалы 
математикадан  білім жинақтауына бағытталған студенттің оқу әрекетінің ерекше 
түрі.  Студенттің  математикадан  өзіндік  жүмысы  логикалық  ойлауды  дамытуды, 
шығармашылық  белсенділікті,  оқу  материалы  негізінде  зерттеушілік  ықпалды 
қамтамасыз  ететін  практикалық  есептерді,  тапсырмаларды  жүзеге  асырумен 
байланысты.
Өзіндік  жүмысты  орындау  барысында  жаңа  технологияларды  қолдана 
білуінде  де  көп  мән  бар.  Әсіресе,  студенттер  жүмысты  орындау  барысында 
олардың  өзінің  мамандығы  бойынша  көзқарастары,  дүниетанымы,  жүмыс 
атқарудағы  дербестігі  (мақсатын  өзі  анықтау,  атқаратын  әрекетті  таңдау, 
уақытты  дүрыс  пайдалана  білу,  өзін-өзі  тексеру т.б.)  оларды  шығармашылықпен 
жүмыс  істеуге  жетелейді.  Бүл  түста  студенттің  белсенділігі  басым  орын  алуға 
тиісті.
Оқытудың  тиімділігін  арттыратын  технологиялар,  әдіс-тәсілдер  сан  алуан 
болғанымен,  солардың  ішінен  математика  сияқты  нақты  ғылымға  кірістірілетін, 
оның  мақсаты  мен  міндеттерінің  орындалуына  септесетін  формасын  табу  оңай 
емес.  М атематика  сабақтарында  оқытушы  білім  алушыға  есептерді  шығару 
іскерлігін  дамытып  қана  қоймай,  алынған  білімнің  терең  меңгерілуіне  жағдай 
жасауы  тиіс.  Сонда  болашақ  маман  практикалық  жағынан  білімі  жеткілікті 
болғанымен,  мысалы,  есептерді  жогары  дэрежеде  немесе  эр  түрлі  тэсілдермен 
шығара  білгенімен, 
оның  алған  білімін  алдағы  уақытта  өзінің  оқушыларына 
жеткізе  білу шеберлігін жетілдіруі керек.  Көп тілді  білім  беру кезінде  студенттің 
педагогикалық шеберлігі шыңдалуы тиіс.  Жоғары мектепте  көптеген  пэндерден 
курстың  немесе  дэрістер  кешенінің  негізгі  терминдері  бойынша  глоссарий 
дайындалады,  бүл, эсіресе, жаратылыстану ғылымдарына тэн.  Дэстүрлі түрғыдан 
алғанда математикадан  бүл  сирек кездеседі.  Ал  қазіргі  таңда көп тілді  білім  беру 
үрдісі  барысында  математикадан терминологиялық  глоссариий  жазу  студент үшін 
міндетгі  компонентке  айналары  сөзсіз.  Білім  алушы  студент  сабақтың  қай 
формасына  (дэріс,  семинар,  практикалық  сабақ,  СӨЖ,  СОӨЖ)  дайындалса  да,

алдын-ала оқьпушымен берілген тақырып бойынша глоссарий дайындауы тиіс.  Бүл 
жүмыс  оқытушымен  берілетін  материалдың  үгынылуына,  терең  меңгерілуіне 
септеседі.  Студент  шет  тілін  қаншалықты  жетік  меңгерсе  де,  кэсіби  шет  тілін, 
математикалық терминологияны, кэсіби қолданылуын,  формулалар мен өрнектердің 
оқылуын толық білмеуі мүмкін, сол сияқты жоғары оқу орнындагы топтарда эр түрлі 
гимназия,  лицей,  қала  жэне  ауыл  мектептерінің  түлектері  білім  алуына  орай  шет 
тілін  меңгеру  деңгейінде  айырмашылық  болады.  Осы  олқылықтарды  жоюга  жиі 
кездесетін  терминдер  бойынша  глоссарийді  жазу,  қүрастыру  үлкен  көмегін  береді. 
Егер көптілді  білім  беру  багдарламасы  1  курстардан бастап енгізілсе,  онда алдымен 
қарапайым 
терминология, 
яғни 
қарапайым 
математикалық 
өрнектердің, 
терминдердің,  қысқартулардың  жазылуы  мен  оқылуы,  мектеп  курсында  жиі 
кездесетін  формулалардың  аталуы  мен  шет  тіліндегі  баламалары  берілуі  тиіс. 
Алгашқы  сабақтарда  оқьпушы  алдымен  аударма  сөздікті  қамтитын  глоссарийдің 
үлгісін 
бергені  жөн. 
Мысалы, 
1 
курс 
студенттеріне 
глоссарий  жазуды 
дагдыландыруды қалыптастыруды мынадайтүрде беруге болады [5, 5-17-6.6.]:
Т ақ ы ры п
Белгіленуі
Қ азақ
тіліндегі
оқы луы
О ры с тіліндегі 
оқы луы
Ш ет тіліне 
аудармасы
1
2
3
4
5
Кез 
келген
формулада
кездесетін
қарапайым
өрнектер
+
1.  плюс
2.  қосу
1.  плюс
2.  прибавить
1. plus
2.  add
-
1.  минус
2.  азайту
1.  минус
2.  отнять
1.  minus
2.  subtract
±
плюс минус
плюс минус
plus or minus
X
көбейту
умножить
multiply 
( 
2-re 
көбейту 
— 
multiply 
by 
two)
бөлу
разделить
divide
(делить  на  2 
—  divide  by 
two)
=
тең
равно
is equal to
ф
тең емес
не равно
(is)  not  equal 
to
к
шамамен тең
приблизительно
равно
approximately
equal
үқсас
подобный
similar to
>
<
артық
кем
больше
меньше
is greater than 
is 
smaller 
than
Л
І 
V
I
артық 
немесе 
тең
кем немесе тең
больше 
или 
равно
меньше 
или 
равно
equal 
or 
greater than 
equal  or  less 
than
00
шексіздік
бесконечность
infinity
[ ]
тік жақша
квадратные
скобки
brackets,
square
brackets
•  
61

( )
жай жақша
круглые скобки
parentheses,
round
brackets
{  }
фигуралы
жақша
фигурные
скобки
braces
І Р
Қ 0С Ы Н Д Ы
сумма
sum/sumation
II
параллель
параллельно
parallel to
Бөлшек сандар
4,62
төрт 
бүтін 
жүзден  алпыс 
екі
четыре 
целых 
шестьдесять 
две сотых
four 
point 
sixty two
жазбада
бүгін 
жэне
бөлшек
бөліктері
нүктемен
бөлінеді,
нүкте 
шет
тіліне
аударганда
point
бестен екі
две пятых
two fifth
ЛГ
түбір
корень
square root 
немесе root
Квадрат түбір
V2S
түбір  астында 
25
корень из 25
square  root  of 
25
л / х
х-тің 
п-ші 
дэрежелі түбірі
корень 
п-ой 
степени из x
n-th root of x
Дэреже үгымы
екінің 
х 
дэрежесі
два в степени х
two 
to 
the 
power x
екінің кубы
два в кубе
two cube
екінің
квадраты
два в квадрате
two squared
log
логарифм
логарифм
logarithm
(log)
і д
ондық
логарифм
десятичный
логарифм
common
logarithm
ln
натурал
логарифм
натуральный
логарифм
logarithm
natural
Логарифм 
жэне
I
интеграл
интеграл
integral
интеграл
J f O O d x
f(x)
функциясының 
dx 
бойынша 
интегралы
интеграл 
от 
функции f(x)  по 
dx
integral  of  a 
function  of  x
over dx
Г
«п»-нан  «т»-га
дейінгі
интеграл
интеграл 
в 
пределах  от  «п» 
до «т»
integral 
between 
limits «п»  and
«т»
62

Мысалдар
l o g b
й-дан
логарифм
логарифм от b
logarithm of b
Логарифм 
жэне 
интеграл 
тақырыбына 
мысалдар
/ С е )
x-тан 
f  
функциясы
функция от X
function of x
J
..
"
интегралдың 
жогаргы шегі
верхний предел
upper limit
J
■ D
интегралдың 
төменгі шегі
нижний предел
lower limit
sin,  sin x
синус X
синус X
sine,  sine of x
Тригонометриялық
функциялар
cos,  cos x
косинус X
косинус X
cosine, 
cosine of x
tg
тангенс
тангенс
tangent
ctg
котангенс
котангенс
cotangent
arcsin
арксинус
арксинус
arc/inverse
sine
Сол  сияқты  курс  жоғарылаған  сайын  глоссарийдің  жазылу  формасын, 
кестесін  жетілдіру 
керек. 
Себебі, 
2-3 
курстардан 
бастап  студенттерде 
зерттеушілік  бағытындағы  талабы  күшейе  түседі.  Олар  тек  белгілі  бір  тақырып 
аясындағы оқытушы үсынган эдебиеттермен ғана емес, эр түрлі басылымдардағы 
өз  кэсібі  саласындағы  мақалалармен,  интернет  желісі  үсынатын  ақпараттармен 
ізденушілік  бағытында  жүмыстанады.  Оларға  шолу,  талдау  жасайды.  Сонымен 
бірге  бүл  курс  студенттері  академиялық  үтқырлық  бойынша  шетелдік  серіктес 
университеттерде білім  алуға ат салысуына болады.  Басты шарт,  эрине,  шет тілін 
еркін  меңгеруі,  кэсіби  тілде  өз  ойын  айта  білуі,  пікіралмасуға  қатыса  алуы,  т.б., 
яғни  білім  алу  барысында  тілдік  кедергілер 
болмауы  тиіс. 
2-3 
курс 
студенттерімен  дэрістің  немесе  берілетін  материалдың  тірек  сөздері  бойынша 
дайындалатын  терминологиялық  глоссарий  мазмүнды  болуы  керек.  Осындай 
глоссарийдің бір үлгісі:
«М атем атикалы қ анализ» пэні  бойы нш а 
Т Е Р М И Н О Л О Г И Я Л Ы Қ  Г Л О С С А РИ Й
тақырыбы
термин
шет тіліне 
аудармасы
өрнектелуі (егер 
келтіруге мүмкін 
болса)
авторы, эдебиет 
көзі
2
3
4
5
&

жүктеу/скачать 10,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: