5. БУЫН
5 .1 . Б У Ы Н Н Ы Ң
С И П А Т Ы
Буын - ауаның кілт үзілуінің не кедергіге
ұш ырауының нәтижесінде пайда болатын жеке
(дауысты) дыбыс, не дыбыстар (дауысты, дау-
ыссыз) тобы. Қ азақ тілінде буы нны ң маңызы
ерекше.
Буынға тән сипаттар:
1. Буын болу үшін оны ң құрамында дауыс-
ты дыбыс болуға тиіс және оны ң саны біреуден
арты қ болмауға тиіс. Сонда сөздің құрамында
қанш а дауысты ф онем а болса, сонш а буын бо-
лады деген сөз. Б алаларғадегенде, дұрысы, бір-
ақ дауысты фонема (а) бар. Бір фонема бірнеше
буынның құрамында қайталанып келе береді.
2.
Буында мағы на болм айды .
К ей б ір
сөздердің әрбір буыны лексикалық немесе ф ам -
матикалық мағынасы бар бөлшектерге (морфе-
маларға) тура келіп қалады. М әселен,
ат-ты-
л а р -ғ а д.етһі
төрт буынды сөздің 1-буыны (ат)
- түбір', 2-буыны (ты) - сын есім тудыратын
ж ұрнақ, 3-буыны (-лар) - көптік жалғау, ал 4-
буыны (-ға) - септік жалғау. Мұны кездейсоқ
сәйкестік деп түсіну керек. Буында м ағы на бо-
луы міндетті емес:
ба-ла-ла-ры-на, а-ты-ңа, ке-
лі-сі-м і-м із, жар-қы-рай-ды
т.б.
3. Тіліміздеғі байырғы создер бірыңғай не
жуан буынды
(м ә с е л е н ,
б а -ла-ла-ры -м ы з-ды ,
а-на-ла-ры-мыз-ға, қа-на-ғат-тан-дыр-май-ды),
не жіңішкебуынды
(
ж і-лін-шік-те-рі-не, бөл-ті-
рік-те-рін, кү-м і-сі-м із-ді, -сән-ден-ді-ріп, бе-ре-
ке-лі)§оі\ъ\п
келеді. Егер тілімізде аралас буын-
ды сөздер кездесетін болса, онда олар кірме сөз
болганы,
қабілет, қажет, педагог, мето-
д и к а , п а р а л л е л и п е д
т .б . Б у ы н н ы ң ж у а н ,
жіңішкелігі қазақ тілінде дауыстыларға байла-
нысты.
4. Тіліміздегі байырғы сөздер, сондай-ақбу-
Достарыңызбен бөлісу: |
