8. Н егізгі сөздер мен комекші создердің
тіркесі: үйгөғарай (үйге қарай), үйдүңғасында
(үйдің қасында), сеңғана (сен ғана), эріғарай (эрі
қарай), мағаңғарай (маған қарай), сенембүрүн (се-
нен бүрын), бүдамбүрүн (бүдан бүрын), бүдаңгейін
(бүдан кейін), сенімембірге (сенімен бірге), сонү-
м еңғат ар (сонымен қатар), келгеннембері (кел-
геннен бері), бармастамбүрын (бармастан бүрын),
м еңғой (мен ғой), бүгүңғана (бүгін ғана), содаң-
гейін (содан кейін), содамбері (содан бері).
Оқшау
сөздер тобын құрайтын одағайлар да кейде (өлең-
де) өзінен кейінгі сөзбен ы рғақты қ топ құрап
айтыдады:
ейғалқам (ей, қалқам), эғүдай (э, қүдай),
ож алған (о, ж алған), оғүдай (о, қүдай), эйғара-
ғым (эй, қарағым).
Осы күнгі
апыр-ай (а, пір-ай), ойпыр-ай, япыр-
ай, эупірім-ай, эттеген-ай,
ш & ш сияқты туынды
одағайдар о баста бунақ құрап айты лған жеке
сөздер екені айқын.
9. Түрақты тіркестер: жүрөгжүтқан (жүрек
жүтқан), ташіиүрок (тас жүрек), таспауүр (тас-
бауыр), күңгөрдү (күн көрді), ботагөз (бота көз),
қүралайгөз (қүралай көз), қаңғүйлү (қан қүйлы),
қаңғызып (қан қызыл), қанығара (қаны қара), кога-
ламылж ың (көк ала мылжың), қаспеңгоздің ара-
сында (қас пен коздің арасында), айдыңгөл (ай-
дын көл).
Сөйлеу кезінде жоғарыда көрсетілген бунақ-
тар бір-бірімен өзара қатынасқа түсіп айтылады
да, синтаксистікталдау кезінде сөйлем мүшелері
түрінде көрінеді. Сонда бастауыш пен баяндау-
ыш , анықтауыш пен анықталатын сөз, толықтау-
ыш пен толы қталатын сөз, пысықтауыш пен
пысы қталатын сөз бір ы рғақпен айтылады да,
ы р ғақты қ топ құрайды. С оны ң өзінде олар
міндетті түрде іргелес, көрші тұруға тиіс, арала-
рына кобірек сөз енген сайын олар тұтасты ғы -
нан айрылып, ажырап кетеді. Мысалы
:Асанкелді.
Асан өткен жылы оқуын бітіріп келді.
Алдыңғы
сөйлемде бастауыш пен баяндауыш қатар тұрып
бір бунақ (
Асаңгелді)
құрайды да, екінші сөйлем-
де аралары алш ақтап, ырғағы ж ағы нан мүлде
қабыспайды.
Достарыңызбен бөлісу: |
