П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
- Бұл бет үшін навигация:
- Айтылым белгілері: ауыз қуысты, емеурін шығысты дауысты дыбыс. Естілімі
- Естілім белгілері
| Жасалым белгілері:
емеурін, тіл ортасы, құранды (дифтонг) дауысты дыбыс. Айтылымы: 1. Тілдің орта тұсы қатты таңдайға қарай ж оғары котеріліп (дөңес тартып), ауыз қуысын екіге бөледі. Көмей қуысы ауыз қуысынан үлкен болады . Тіл ж аты сы н а қарай ауыз қуы сты дауысты дыбыс болып табылады. 2. Ерін емеурін тарты лы п, ауа екпіндей ш ы ға д ы . Е р ін н ің қ а л п ы н а қ а р а й ем еурін ш ығысты дауысты дыбыс болып табылады. Айтылым белгілері: ауыз қуысты, емеурін шығысты дауысты дыбыс. Естілімі: 1. Е ды бы сы ж ің іш к е үндесім әуезбен ды бысталады. Үндесім ды бы сталуы на қарай жіңішке әуезді дауысты дыбыс болып табылады. 2. Е д ы б ы с ы і - е з у ж а с а л ы м ә у е зб е н дыбысталады. Ж асалы м д ы б ы стал у ы н а қарай І-езу әуезді дауысты дыбыс болып табылады. Естілім белгілері: ж ің іш к е, і-е зу әуезді дауысты дыбыс. Соны мен, қазақ тілі дауысты дыбыстары- ның жинақ жіктелім кестесін (1-кесте) әрі қарай таратыгі әкетуге болады. Дауыстылар әр жаса- лым белгілеріне орай тогітап талданады. 2 0 ФОНЕТИКА 1. Құрамына қарай: а) ж алаң дауысты ды бы стар б астан -ая қ біры ңғай дыбысталады - А, Ә, Ы, I, ¥ , Ү; ә) Құранды дауысты дыбыстар бір дыбыс- тан басталып, екінш і ды бы спен аяқталады - О, Ө, Е. 2. Ж ақ қаты сы на қарай: а) аш ы қ дауысты ды бы стар ж ақты ң кең аш ылып, тілдің төмен қалпы арқы лы жасалады - А, Ә; ә) қы саң дауысты ды бы стар ж ақты ң тар аш ылып, тілдің ж оғары қалпы арқы лы жасала- ды - Ы, I, Ұ, Ү. б) құранды дауысты дыбыстарды екінші ба- сым сы ңары ны ң жасалым белгілеріне лайы қ, ш артты түрде, қы саңдар қатары н а жатқы зуға болады. Ш артты болу себебі құранды дауысты- ның бірінші бағы ны ш ты сы ңары ны ң жасалуы- на да ж ақтың өзінш е қатысы бар. 3. Еріннің қаты сы на қарай: а) еріндік дауысты дыбыстар еріннің дөңге- ленуі арқылы жасалады - Ұ, Ү, О, Ө (ерін до- ғал дөңгеленіп жасалса, доғал ерін - Ұ, Ү, сүйір дөңгеленіп ж асалса, сүйір ерін дауыстылар -О, Ө болып іштей екіге бөлінеді); ә) езу дауысты дыбыстар еріннің бейтарап қалпы арқылы жасалады - А, Ә, Ы, I, Е (езумен жасалса, езу - А, Ә, Ы, I, емеурінмен жасалса, емеурін дауысты - Е болып іштей екіге бөлінеді). 4. Жасалу орнына қарай: а) тіл ортасы дауысты дыбыстар тілдің орта тұсы арқылы жасалады - Ә, I, Ү; ә) тіл арты дауысты дыбыстар тілдің артқы тұсы арқылы жасалады - А, Ы, Ұ; б) құранды дауысты дыбыстар екінш і ба- сым сыңарының жасалым белгісіне лайық, шарт- ты түрде, тіл ортасы - Е, Ө, тіл арты - О болып жіктеледі. Мұның да шартты болу себебі: құранды дауыстының бірінші бағыныш ты сыңарының өз жасалу орны бар. Ж аса- Тіл алды Тіл ортасы Тіл арты Құрамы лымы Езу Ерін Езу Ерін Езу Ерін Ж алаң Қысаң I Ү Ы Ұ А ш ы қ Ә А Қүранды Е Ө 0 жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|