д Г
Ғ
үнді
М
н
ң
ж
жа-
қатан
ш
V
йы -
ҮЯҢ
ж Г
Ғ
Ы
л ы ң қ ы
үнді
й
с
ж и-
қ атаң
с ы
н а-
ү я ң
3
ң
қы
Ү(\ү)
қ
діріл
үнді
р
ы
жанама
л жабы-
қатан
сы ң-
ү я ң
Д Ж
қ ы
үнді
5 - к е с т е . Д а у ы с с ы з ды бы стар ды ң толы қ ж а с а л ы м ж ік т е л ім і Енді бірте-бірте вариант дыбыстарды ш ы ға-
рып тастап, дауыссы здардың “ф он ети кал ы қ”
құрамын ған а қалдыру керек. Алдымен Ж дау-
ыссызы ның сөз басы нда ғана кездесетін орны -
ғым варианты (позиционны й вариант) жабы-
сы ңқы “Д Ж ” ды бы сы , Ғ-Г дауы ссы зы ны ң соз
ортасындағы жуысыңқы орнығым варианты мен
Қ, Ғ дауы ссы здары ны ң бұл жерде басы арты қ
жіңіш ке үндесім варианттары К, Г дыбыстары
алынып тасталады (олар төмендегі үндесім тал-
дауда басқа дауыссы здардың жіңіш ке вариант-
тарымен қатар ескеріледі). Сойтіп қазақ тілі да-
уыссыз ды бы стары ны ң 17 дыбыстан тұратын
құрамы ш ықты (6-кесте).
Дауыссыз дыбыстардың жасалым кестесін әрі
қарай таратып әкетуге болады. Дауыссыздар әр
жасалым белгілеріне орай топтап талданады.
1. Дауыс қаты сы на қарай:
а) қатаң дауыссыз дыбыстар жасалғанда да-
уыс желбезегі тербелмей, бейтарап қалады: П,
Т, Қ -К , С, Ш;
ә) ұяң дауыссыз дыбыстар жасалғанда дауыс
желбезегі жартылай тербеледі: Б, Д, Ғ-Г, 3, Ж;
б) үнді дауыссыз дыбыстар жасалғанда^дау-
ыс желбезегі мол тербеледі: М, Н, Ң, Р, Л, И, У.
Жасалу
тосілі
дауыс
қатысы
Ж асалу орны
ерін
тш
үшы
тш ор-
тасы
тш
арты
тш -
ш ік
тоғы сы цқы
қ атаң
П
Т
К
