ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ДЫБЫСТАРЫ 35
Т ‘жіңіш ке езулік түрінің айырым белгілері
Жасалым белгілері: тіл ұшы, тоғы сы ң қы ,
ілгерінді, тербеліссіз (қатаң), езулік дауыссыз
дыбыс.
Айтылым белгілері: ны қ тоғы сы ң қы , ауыз
қуысты дауыссыз дыбыс.
Ехггілім белгілері: күшті лепті, қатаң (шуыл),
жіңіш ке, езу әуезді дауыссыз дыбыс.
Жалпы сипатгамасы: тіл ұшы, тоғы сы ңқы ,
қатаң, ілгерінді (жіңішке), езулікдауыссыздыбыс.
Жуан еріндіктүрі: ТҰЗ, ОТ т.б
.(17-3 -сурет) Жасалымы: тіл ұшы мен қызыл иек өзара
жымдаса тоғы сады (1 -1), жасалу орны на қарай
тіл ұшы; тіл ауыз қуысында кейін шегініп жатады
(8), тілдің ж аты сы н а қарай кей ін ді; дауыс
желбезегі тербелмейді (5-4), желбезек қатысына
қарай тер б ел іссіз (қ атаң ); ерін д ө ң гелен іп
(сүйірленіп) барып жасалады (1-2), ерін қатысына
қарай еріндік дыбыс болып табылады.
Айтылымы: тіл ұшы мен қызыл иек өзара
ны қ тоғы сады , тоғы сы м күш іне қарай ны қ
тоғы сы ңқы ; ауыз қуысы үлкейіп, көмей қуысы
кішірейеді, үстеме жасалым орнына қарай көмей
қуысты дыбыс болып табылады.
Е стіл ім і: тіл ұш ы м ен қ ы зы л и е к т ің
тоғы сы м ы күшті леппен аяқталады, тоғы сым
бітіміне қарай күшті лепті; дауы ссы з шуыл
дыбысталады, үн қатысына қарай қатаң; әуез
қаты сы на қарай жуан және ерін әуезді дыбыс
болып табылады.
Т° жуан еріндік түрінің айырым белгілері
Жасалым белгілері: тіл ұшы, тоғы сы ң қы ,
кейінді, тербеліссіз (қатаң), еріндік дауыссыз
дыбыс.
Айтылым белгілері: ны қ то ғ ы с ы ң қ ы ,
комей қуысты дауыссыз дыбыс.
Естілім белгілері: күшті л еп ті, қатаң
(шуыл), жуан, ерін әуезді дауыссыз дыбыс.
Жалпы сипаттамасы: тіл ұшы, тоғы сы ңқы ,
қатаң, кейінді (жуан), еріндік дауыссыз дыбыс.
Ж іңіш ке еріндік түрі: ТҮ С, ӨТ т.б.
(17-4- сурет) Жасалымы: тіл ұшы мен қызыл иек өзара
жымдаса тоғы сады (1-1), жасалу орны на қарай
тіл ұшы; тіл ауыз қуысында ілгері итініп жатады
(6), тілдің ж аты сы на қарай ілгерінді; дауыс
желбезегі тербелмейді (5-4), желбезек қатысына
қ арай тер б ел іссіз (қ а та ң ); ерін д ө ң гел ен іп
(сүйірленіп) барып жасалады (1-2), ерін қатысына
қарай еріндік дыбыс болып табылады.
Айтылымы: тіл ұшы мен қызыл иек өзара
н ы қ тоғы сады , тоғы сы м күш іне қарай н ы қ
тоғысыңқы; ауыз қуысы кішірейіп, көмей қуысы
үлкейеді, үстеме жасалым орнына қарай көмей
қуысты дыбыс болып табылады.
Е стіл ім і: тіл ұш ы м ен қ ы зы л и е к т ің
тоғы сы м ы күшті леппен аяқталады, тоғы сым
бітіміне қарай күшті лепті; дауы ссы з шуыл
дыбысталады, үн қаты сы на қарай қатаң; әуез
қатысына қарай жіңішке және ерін әуезді дыбыс
болып табылады.
