сыйла, әндетт.б.
Есім
сөзге тіркесіп оған қимыл мағынасын қосып, одан
құранды етістік жасайтын көмекші етістіктердің
дәл осы қызметгі атқаратынын оларды салыстыр-
ғанда ан ы қ көрінеді. М ы салы ,
ж әрдем ет -
жәрдемдес, еңбек ет - еңбектен, жақсы бол - жак-
сылан, комек бер - көмектес
т.б.
Комекш і етістіктердің даму дәрежесі тілде
түрліше. Көмекші етістіктердің бір тобы алғаш қы
лексикалық мағынасынан ғана айрылып қоймай,
өзінің түпкі ды бы сты қ құрамынан да айрылған.
Қазіргі тіліміздегі
еді,
екен,
ем ес, ет
көмекш і
етістіктерінің түп негізі бір. Ал ол көне түркі
жазбалары тілінде
ер
түрінде көмекші етістік қыз-
метінде қолданы лған. Ол кейін соңғы
р
ды бы -
сының түсіп қалуы нэтижесінде
е
көмекші етістігі
болып, кейін оны ң түркі грамматикалық тұлға-
ларынан түрлі көмекші етістіктер жасалған. М ы-
салы, жедел откен ш ақ тұлғасы нан
еді,
есімше
тұлғасы нанекен, болымсыз есімше тұлғасы нан
емес,
өзгелік етіс тұлғасынан
ет
көмекші етістік-
тері қалыптасқан.
Көмекш і етістіктердің бұл түрлерінің грам-
матикалық даму дәрежесі оте жоғары, оның коне
түркі жазбаларындағы ер түрінің озі көмекш і
етістік болған, а л ер көмекш і етістігінің қандай
толы қ мағы налы сөзден көмекш ілікке көшкені
аны қ емес.
Көмекш і етістіктердің басым көпшілігі лек-
сикалық мағынасынан айрылғанымен, дыбыстық
құрамын толық сақтап қалған. Олар:
ал, бақ, бар,
баста, бер, бал, біл, біт, жат (ыр), жонел, жүр,
жібер,
де,
кел, кор, қом, қай, қыл, отыр, от, сал,
таста, тұр, түс, шық.
Сондықтан олардың жаса-
луына негіз болған лексикалық мағыналы етістік-
термен комекші етістікгердің дыбыстық құрамында
айырма ж оқ және бұл көмекші етістіктерге негіз
болған лексикалық мағыналы етістіктер тідде сақ-
талған. Олардың тілде бірі толы қ мағыналы соз
ретінде, екіншісі көмекші етістік ретінде қызмет
етеді. Тұлғасы бір, мағынасы басқа болғанды қ-
тан, олар омонимдік құбылысқа жатады.
Достарыңызбен бөлісу: |
