кормекшімін
деген үш қосы м ш алы
етістік сойлемде қандай бір сөз қызметін атқарса,
коре бергісі келіп еді
дегендегі үш көмекші етістік-
пен қолданылған
кору
етістігі де
(коре бергісі келіп
еді)
ж оғары дағы үш қосымшалы етістік сияқты
сөйлемде бір сөз қызметін атқарады.
7.6.2. Көмекші етістік
К өм екш і етістіктер - грамм атикалы қ даму-
дың нәтижесінде алғаш қы лексикалы қ м ағы на-
с ы н а н а й р ы л ы п , гр а м м а ти к а л ы қ қ ы зм е тк е
көш кен етістіктер. Көмекші етістіктердің саны да
аз емес, бірақ олардың тілдегі құрамы тұрақты.
Қазақ тілінде отыз көмекші етістік бар. О лар:ал,
бақ, бар, баста, бер, бол, біл, біт, жазда, жат
( = ы р ),
жонел, жүр, жібер, де, еді, екен, ем ес,
ет, кел, кор, қал, қой, қыл, отыр, от, сал, тас-
та, тұр, түс, шық.
Көмекш і етістіктер қазақ тілінің граммати-
калық құрылысынан кең орын алады. Етістіктің
г р а м м а ти к а л ы қ к а т е г о р и я л а р ы н ы ң к о б ін ің
көрсеткіші қызметін көмекші етістіктер атқарып,
категориялардың мағы насы н жасауға қатысады.
Атап айтқанда, нақ осы шақ (келе жатыр), қатыс-
ты қ өткен ш ақ (келіп еді), қалау рай (оқы ғы сы
келеді, оқы са екен, оқы са игі еді), бұйры қ рай
(айтушы болма, айта көрме), шартты рай жасай-
ды:
Ол бір сэт т ағы бір айналып келер болса,
бар өнерімді салар едім
(М ұқанов). Комекш і ет-
істіктер мүмкіндік модальдылықты (айта алады,
келе алмайды, сене біледі) және төл сөзді жасай-
ды (-Кет! - деді ол). Етістіктің болымдылық- бо-
лымсыздық категориясының көрсеткіші қызметін
де атқарады:
келген жоқ, келер емес.
Көмекші етістіктер қимылдың қалай жасал-
ғаны н нақтылы сипаттап, дәл көрсетуде ерекше
қы змет атқарады. М ысалы,
Достарыңызбен бөлісу: |
