Бір түйір жас козімнен ыршып кетті. Аш есікті, сен ол қызды жасырып алмайсың (Ж үнісов).
Осы мысалдардағы грамматикалық мағына-
лы
козімнен, ыршып кетті, есікті, қызды, жа- сыра алмайсың деген түрлі ф ам м атикалы қ ф ор-
мадағы сөздерді алып қарайық:
козімнендегенде ж астың ш ы ққан ж ерін
-нен ш ы ғы с септік жал-
ғауы білдіріп тұр, онда грамматикалық м ағы на
қосымш а арқылы берілген;
ыршып кетті дегенде
ыршу қим ы лы ны ң тез жасалуын
-ып көсемшесі
арқылы тіркескен
кет көмекш і етістігі білдіреді,
есікті, қызды дегенде қимылдың объектісі мағы-
насын табыс септік жалғауы білдіреді,
жасыра алмайсың дегенде қимылды жасау мүмкіндігінің
ж оқ екені етістікке
-а ж ұрнағы арқылы тіркес-
кен
алма көмекш і етістігі арқылы білдірілген.
Сөйтіп
козімнен, есікті, қызды создеріндегі ф ам -
матикалық мағыналар қосымшалар арқылы беріл-
ген. Ол қосымш алар тілдегі түрлі категориялар-
дың қосымшалары, сондықтан сөздегі қосымша-
лар қай категорияның қосымшасы болса, сол ка-
тегориялардың ф ормасы ндағы сөздер болып са-
налады. Категориялардың грамматикалық ма-
ғынасы қосымшалар арқылы берілгендіктен, олар
синтетикалық сөз ф ормасына жатады.
Алыршып кетті, жасыра алма сөздеріндегі грамматикалық
мағы на көмекші етістік арқылы берілгендіктен,
олар - аналитикалы қ ф ормадағы етістік болып
табылады.
Көмекші етістіктер негізінен етістіктің түрлі
категорияларының мағынасын білдіретін көрсет-
кіштер қызметін атқарады. Көмекш і етістіктер
қатыспайтын ф ам м атикалы қ категориялар етіс-
тікте өте-сирек кездеседі. Етістіктің көпшілік ка-
тегорияларының мағынасы комекші етістіктерге
қатысты. С онды қтан ол тілде сирек кездесетін
құбы лы сқа жатпайды. Бұл жағдай тілде анали-
тикалы қ сөз ф орм асы ны ң кең орын алатынын
көрсетеді.
/ А налитикалы қ ф орма қазақ тілінің ф ам м а-
тикалы қ құры лы сы нан мол орын алады. Ол әлі
толық зерттеліп, анықталмай отыр. Есім сөздердің
аналитикалық формасы жөнінде толық мағлұмат
жоқ. Алайда, есім сөздерге де аналитикалық форма
жат емес екені белгілі. Олардан сын есімнің шы-
рай категориясы ны ң аналитикалы қ формасы
күмән туғызбайды. М ысалы,оте
