ҚАЗАҚ ТІЛІНІЦ ДЫБЫСТАРЫ 33
Жасалымы: қос ерін өзара жымдаса тоғы -
сады (1), жасалу орны на қарай ерін-ерінді; тіл
ауыз қуысында ілгері итініп жатады (6), тіл жа-
ты сы на қарай ілгерінді; дауыс желбезегі тер-
белмейді (5-4), желбезек қаты сы на қарай тер-
беліссіз (қатаң); ерін жазылып (езу тартып) ба-
рып (1-3) жасалады; ерін қатысына қарай езулік
дыбыс болып табылады.
Айтылымы: қос ерін өзара н ы қ тоғы са-
ды, тоғы сы м күшіне қарай ны қ тоғы сы ңқы ;
ауыз қуысы мен көмей қуысы қосылып кетеді,
үстеме жасалым орны на қарай ауыз қуысты
дыбыс болып табылады.
Естілімі: қос еріннің тоғы сы м ы күшті
леппен аяқталады, тоғысым бітіміне қарай күшті
лепті; дауыссыз шуыл дыбысталады, үн қаты -
сына қарай қатаң; әуез қатысына қарай жіңішке
және езу әуенді дыбыс болып табылады.
П' жіңіш ке езулік түрінің айырым белгі-
лері
Жасалым белгілері: ерін (ерін-ерінді),
тоғы сыңқы , ілгерінді, тербеліссіз (қатаң), езулік
дауыссыз дыбыс.
Айтылым белгілері: н ы қ то ғы с ы ң қ ы ,
тұтас қуысты дауыссыз дыбыс.
Естілім белгілері: күш ті леп ті, қатаң
(шуыл), жіңіш ке, езу әуезді дауыссыз дыбыс.
Жалпы сипаттамасы: ерін (ерін-ерінді),
тоғы сы ңқы , қатаң, ілгерінді (жіңіш ке) езулік
дауыссыз дыбыс.
1 6 - 2 - с у р е т . П , Б , М ж іңіш ке езулік і үн десім дауы ссы здары ны ң м оделі (үлгісі) ’ Ж уан ер ін д ік түрі: П Ұ Л , П О Ш Т А т.б.
( 16-3-сурет) Жасалымы: қос ерін өзара жымдаса тоғы -
сады (1), жасалу орнына қарай ерін-ерінді; тіл
ауыз қуысында кейін шегініп жатады (8), тілдің
ж а ты с ы н а қ ар ай кей ін д і; дауы с ж елбезегі
тербелмейді (5-4), желбезек қатысына қарай тер-
беліссіз (қатаң); ерін дөңгеленіп (сүйірленіп) ба-
рып (1-2) жасалады; ерін қатысына қарай еріндік
дыбыс болып табылады.
Айтылымы: қос ерін өзара нық тоғысады,
тоғы сы м күш іне қарай ны қ тоғы сы ңқы ; ауыз
қуысы мен көмей қуысы қосылып кетеді, үсте-
ме жасалым орнына қарай көмей қуысты дыбыс
болып табылады.
Естілімі: қос еріннің тоғы сы м ы леппен
аяқталады, тоғысым бітіміне қарай күшті лепті;
дауыссыз шуыл дыбысталады, үн қатысына қарай
қатаң; әуез қатысына қарай жуан және ерін әуезді
дыбыс болып табылады.
П° жуан еріндік түрінің айырым белгілері
