П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| Үйелмелі-сүйел-
м елі екі қыз екен (Сонда). - м а / / - м е . Сөзжасамдық бұл -м а форманты түркі тілдерінде -л^д/сжұрнағымен тектестіріледі. Бұған дэлел ретінде татар тіліндегі сыр+ма ту- ынды сөзі мен қарақалпақ тіліндегі сыр+мақ ту- ылы мы ны ң, екендігінің де бір-ақтү рл і м ағы на, СЫ Н ЕСІМ ДЕР СӨЗЖАСАМЫ 349 я ғн и “телогрейка” дегенді білдіретіні көлденең тартылады. Бұл форма түркі тілдерінде жалпы екі түрлі қы змет атқарады: сөзжасамдық және формажа- самдық. - м а формасы тілімізде өзіне бөлек ерекше аны қтауы ш ты қ оралымдар жасайды. Бұл оны ң форма жасамдық қызметі болып табылады. Жал- пы -м а тұлғалы мұндай есімдерде, лексикалы қ единицаларда міндетті түрде болуға тиісті тұрақты мазмұн болмайды. Тұрақты мазмұн әдетте созжа- самдық м ағы на білдіретін -м а формантты туы- лы м дарға тән. С онды қтан бұл арада тілімізде мынадай екі омонимдік форма барын мойындау және бір-бірінен ажырата білу керек болады, олар: грам м атикалы қ -м а { ф орма, сөзж асам ды қ -м а 2 форма. Мысалы мына бір мәтінге коңіл аударып көрейік: Ойма т азға он теңге, Қырма т азға қырык т еңге(Ф олъклор). Осындағы қырмажәие ойма туынды сөздері жеке тұрып дербес зат атауы бола алмайды, зат атауы түрінде және айтыл- майды. Болаалмайтын, айтылмайтын себебі: олар бұл жерде сын атауы болып табылады, яғн и бұл олардағы -ма сөзжасамдық қызмет атқарып, сын атауын жасап тұр. Егер осы ойма, қырма деген- дер, жалпы осындай құрылымды формалар жеке тұрып дербес зат атауы бола алса, онда олар анықтауыш тық оралым жасайды. Тілімізде жоғарыдағы ойма, қырма сын атау- лары м ен, сон д ай -ақ мына бір туылымдар да құрылымдас: Үзеңгісі үзбе алтын, Тенбінгісітперме алтын, Қүйысқанықүйма алтын, Жүгені бартүйме алтын Қу найзалы жирен тай (Бақсы сарыны). Осындағы үзбе, терме, қүйм а ж асалымдары өздерінің субстантивтену, яғни заттық сипат алу ж ағы нан, соған байланысты сөз табы ретіндегі қолданымдық қызметі жонінен абсоліотті бірдей ^емес. Нақтырақ айтсақ, үзбе туылымы қалған тер- ме, қүйма, түйме есімдерінен басқарақ. Басқа- рақтығы: үзбе тілімізде зат есім ретінде жеке қол- данылмайды, зат атауындық онда дербестік жоқ. Ал жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|