Үйге сойлей кіріпті дегенде
сойлей де,
кіріпті де косемше тұлға-
сында тұр. Бірақкіріптідегендегі косемш е ф ор-
масы (-іп) ш ақты қ мағы наны білдіріп (бұрынғы
откен ш ақ), жіктеліп келіп, етістіктің ф ам м ати -
калық категориясын (ш ақ категориясын) жасау-
ға негіз болса, сөйлей дегенде ондай категория-
л ы қ мән де, сипат та ж оқ, т е к -й тұлғасы арқы -
лы ғана бұл созді етістіктің косемш е түрі дей
аламыз, ал грамматикалық мағынасы адвербиал-
ды қ, яғн и кіру қим ы лы ны ң амалы, сондықтан
қалай кірді? деген сұ р аққа жауап береді де,
сойлемдегі қызметі сын-қимыл пысықтауыш, бұл
жерде етістікке жат екенін кору қиы н емес.
Косемшенің
-ып, -іп, -п кейде
-а, -е, -й тұлғасы ндағы етістік сойлемде есімшелі етістік-
пен, тіпті кейде шартты райлы тұйы қ етістікпен
және жедел откен ш ақ тұлғасы ндағы етістікпен
бірыңғай баяндауыш, кейде басқа сөйлем мүшесі
қызметінде де жұмсала алады:
Сазарған балуан жауап бермей, жаңа үсталған жолбарыстай жан- жағына қабағын түйе, тесірейе қараса, қорша- ғандар түгелімен арық, түгелімен жыртық киімді (М ұқанов).
Соның берген уәдесіне сеніп, үйінен жалғыз шығып кеткен (Әуезов).
Рабиға қинал- ған күйде: “Енді олдім-ау!” - деп бойсүна берген уақытта ғана Мұқаш келіп, тауып алды (Сон-
да).
Не кісінеп, не пысқырған жылқы үні естіл- мейді... Бір тастың басына шығып, қадала қарады (Сонда).
Шұғалар олеңдерін тоқтатып, арқаннан түсті (М айлин).
Сондай-ақ, негізгі етістікке жалғанып, косем-
ше етістікпен тіркесіп, күрделі етістіктің (етістіктің
аналитикалық формантын жасауға қатысып) құра-
мында жұмсалады:
