1 0 2 ФОНЕТИКА жұмсалып, сөйлеуші тарапынан бұйрық түрінде
эмоциялы өңмен қатқыл айтылса, онда екпін
олардың бірінші буынына түседі. Мысалы:
Бұл істі сөзбүйдаға салм а! Сен тәлкекке салмаІЖ о- лымды кеспе! Ондай сөзді аузыңа алм а! Ол тура- сында тіс ж арма!Көрме деген соң көрме!Қолым- ды тартпа! Егер ж о ғары д ағы сөздерді тағам , ж еміс
түрлерін білдіретін
салма, кеспе, алма, жарма не-
месе
корме, тартпа сықылды зат есім мағынасын-
да қолданатын болсақ, онда екпін бұл сөздердің
соңғы буынына түседі. Мысалы:
Салма әлі ыс- тык - буы бұркырап тұр. Қамыр деген жарыктык- ты бабына келтіріп, шаштай кып кеспе жасаса болмас па еді, түге! Белеңнен асқан жолдарың Бесіктің тартпа бауындай. Егіншіге барсаң жарма жерсің, балыкшыға барсаң карма жерсің. С өз етілген
ж айлардан қа за қ тіліндегі
екпіннің бірқатар грамматикалық формаларды бір-
бірінен ажыратуда қы зметі бар екені ай қы н
көрінеді. Бірақ оны ң есесіне екпін орныны ң
өзгерісі арқылы бір сөз табына жататын сөздердің
лексикалы қ-сем антикалы қ тұрғыдан құбылуы
қазақ тілінде байқалмайды. Бір сөз табына жата-
тын лексикалы қ омонимдер екпін жөнінен бір-
бірінен дараланбайды. Контекстен жырып алын-
ған бір сөз табына жататын омонимдердің лекси-
калық мәнін олардың екпініне қарап ажырату
мүмкін емес, өйткені жеке-жеке алғанда олардың
бәрінің екпіні сөздің соңғы буынында тұрады.
балдак “ж үзік” -
балдак “аяғы кем адамдар-
дың таяныш ы”,
шабак “майда балық”-
шабак “дөңгелектің ш аб ағы ” ,
тебін “аяқпен тебуді
білдіретін етістік” -
тебін “жылқының қысқы жай-
ылымы”,
жылауык “малдың ішіндегі жылауығы”-
жылауык “жылампаз, жылай беретін”,
жылу “ыс-
ты қты қ”-
жылу “көмек, жәрдем” т.б. Мәселен,
көрмес түйені де көрмес дегендегі бір түбірден
жасалған тұлғалардың да екпіні бірдей, бірақ бірі
есім, бірі етістік қызметінде жұмсалған. Омоним-
дер бір-б ірін ен екпін арқы лы даралан бай ды ,
екеуінің де екпіні сөздің соңғы буынында.
