§55 оқуға, кескін картаға табиғат зоналарын түсіру

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
5 мин
3 мин
10 мин
5 мин
8 мин
4 мин
3 мин
бөлеміз? 
4.
– Қандай дауысты 
дыбыстармен таныспыз?
5.
– Қандай дауыссыз 
дыбыстарды білеміз?
 .
10.
Бүгін тағы бір 
дыбыспен танысамыз. Ол 
үшін жұмбақтардың шешуін 
табайық.
11.
Ба - лық
Бо – та
Ба – ла – пан
сөздерін буынға бөлу.
12.
Балық, бота, балапан 
сөздеріндебірінші қандай 
дыбыс естіліп тұр?
Оқулықпен жұмыс
13.
Оқулық бетіндегі 
сөздерді оқу
14.
Суретке қарап сөйлем 
құрау
15.
Дәптермен жұмыс
Б б  бала
16.
Сергіту сәтін жасау
Топтық жұмыс
І – топ А дауысты 
дыбысына мінездеме беру
ІІ – топ  Жемістер мен 
көкөністерді бөлу
ІІІ – топ  Адасқан 
буындардан сөз құрау
IV – топ  Суреттерден Б 
дыбысы бар сөздерді табу
2) дауыссыз дыбыстар 
бар
-  Біз екі дауысты 
дыбыспен таныспыз
- А, О
20.
Т, П, Н, Ғ, Р, Л, Ш,
Й, Қ, Д, М – дауыссыз 
дыбыстарымен таныспыз
Жұмбақтардың шешуі: 
балық, бота, балапан
21.
2 буын. Неге?
Себебі  2 дауысты 
дыбыс бар.
22.
3 буын. Неге ? 
Себебі 3 дауысты дыбыс 
бар.
23.
Б дыбысы 
созылмайды, көк түспен 
берілген бұл дыбыс 
дауыссыз дыбыстардың 
қатарына жатады
24.
Кезекпен 
оқушылар оқиды
Болат балапандарға 
бидай шашты.
Дауысты дыбысты 
қызыл түспен , дауыссыз 
дыбысты көк түспен сызу.
Бала, бала балапан
Кәне , қайсы алақан?
Саусақтарың әйбат
Балай, былай, ойнат.
Тапсырманы қорғау.
Бірін – бірі смайлик 
арқылы бағалайды.
25.
жапырақтарды 
жинау арқылы сұрақтарға 
жауап беру
АКТ
Б б  әріптері
Жазу үлгісі
АКТ
Оқулық 
29

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
Ойын ойнау
“ Қаламыздың тазалығын 
сақтайық”
17.
Үйге тапсырма беру
Бағалау.
Оқушылардың өздерінің 
айтуы бойынша топта 
белсенділік танытқан 
балаларды мадақтау.
Оқушылар үй 
тапсырмасын түртіп 
алады
Ибраева Қатира
Тақырыбы: « Біз – болашақтың гүліміз»
Мақсаты: 1.Білімділігі: Оқушыларға өз Отанын ,тәуелсіз Қазақстан елін сүюге,ел рәміздерін 
қастерлеуге,Елбасы Жолдауының  басым – бағытымен таныстыру, әртүрлі мамандықты таңдауды 
кәсіптік-бағдар беруге жетелеу,білімге деген құштарлыққа,алға қойылған мақсат- міндеттеріне жетуге
үйрету.
2. Дамытушылығы:    Оқушылардың ой-өрісін.сөздік қорын, ойлау қабілетін, өз бетінше ізденуге, 
танымдылық қызығушылығын, белсенділігін арттыруға,білімге құштарлық,зеректік, шапшаңдыққа, 
нақтылыққа дағдыландыру.,
3.Тәрбиелігі: Оқушыларды еңбекті қадірлей білуге, отансүйгіштікке,өз елін құрметтеуге, 
болашақты жалғастырушы жас ұрпақты  өз еліне үлесін қоса білетін,ізденімпаз ұрпақ етіп тәрбиелеу. 
Сабақ түрі: Саяхат сабақ
Көрнекілігі: Қазақстан-2050: Мәңгілік ел,Елбасының суреті,   кітап көрмесі,төс белгілер.
Жолдаудан алынған сөздері:1. «Ана тіліміз Мәңгілік Елімізбен бірге Мәңгілік тіл боды»
2, «Еліміздің болашағын білімді де ,тәрбиелі ұрпақ айқындайды»Н.Ә.Назарбаев.
3.  « Біз- болашақтың гүліміз!».  Астана қаласының ,  ЭКСПО-2017 суретінен  слайдар.
Презентация, интерактивті тақта, жалаушалар.
Сабақтың  жоспары: 1. «Егеменді ел-Қазақстан» 
                                        2. « Қазақстан-2050; Мәңгілік ел» жолдауына саяхат 
                                        3. «Біз-Қазақстанның болашағымыз» 
                                        4. « Болашақтың энергиясы : ЭКСПО- 2017» 
                                        5. «Мен болашақтың  ұрпағымын» болашаққа саяхат
Барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі.
Психологиялық сәт.  Үлкенге де  сіз,
                                       Кішіге  де сіз.
                                       Бар адамға құрметтеп,
                                       Бас  иеміз  біз .
Әнұран орындалады.
Мұғалім: Құрметті ұстаздар мен оқушылар! Бүгінгі біздің «Біз-болашақтың гүліміз!» атты тәрбие 
сағатымызды бастаймыз. Мақсатым біздің келешек болашағымыз осы бүлдіршіндерге өз елін, 
Отанын қастерлеуге, Елбасының халқына жолдаған «Бір мақсат, Бір мүдде,бір болашақ»  «Қазақстан-
2050: Мәңгілік ел» деген жолдауымен таныстыру
1-саяхатымыз: «Егеменді ел – Қазақстан»
1- жүргізуші: 9 «б» сынып оқушысы: Жаңбырбай Исламбек.
                       Егеменді ерікті ел екенбіз,
                       Жылдан-жылға  дамыған  берекеміз.
                       Бостандықтың таңы атты жарқырап,
                       Халайық.құтты болсын мерекеміз.
2- жүргізуші: 5 «б» сынып оқушысы: Сұлтанбек Дамира 
                       Міне осындай егеменді еліміздің,
30

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
                       Кең жазира ұлан байтақ жеріміздің.
                       Туған елін,туған жерін сүйетін,
                       Біз қазақтың ұланымыз,еріміз.
1- слайд:       Қазақстан картасын ашу.
Сұрақ:          Біздің еліміз қалай аталады ?
                       Біздің еліміз -Қазақстан.
1-жүргізуші: Қазақ жері-қонақжай төрлер жері,
                       Қазақ елі-қас сақтай ерлер елі.
                       Елі кедей болмаған,жері байтақ,
                      Азат бүгін байлыққа тұнған жерім.
2-жүргізуші:Сан ғасырлық тарихы мол кешегі,                                      
                      Туған жердің шежіресі деседі.
                      Менің елім-Қазақстан-Отаным,
                      Болашағы бізбен бірге өседі.
 Сұрақ:         Біздің ұлтымыз қалай аталады?
                 -    Біздің ұлтымыз- қазақ.
Ән:          Егемен-Қазақстан: орындайтын: Серікқызы Аружан
1- жүргізуші:   Қабылданды мемлекеттік рәміздер,                                                                              
                           Қуанамыз, мақтанамыз ғой біздер.
                           Тұтас ел боп қалыптасқан қазақпыз,
                           Қалдырғанбыз ортамызға ұлы істер.
2- жүргізуші:    Көк байрақ бүгінгі ұрпақ жалауы,
                           Бұл белгіміз бар халықтың қалауы.
                           Жер жүзінде желбіресін қашанда,
                           Шарықтасын Қазақстан жалауы.
 Сұрақ:             Қазақстан  Республикасының рәміздерін  атаңдар?  
                       -   Қазақстан туы, елтаңбасы, әнұраны.
Хормен:            Қазақстан туымен- тұғырлы,
                           Елтаңбасымен- еңселі,
                           Әнұранымен-  айбатты.
1-жүргізуші:     Арманның асқарындай Астанамыз,
                           Елорда ,  алтын орда   - бас қаламыз.
                           Жыл сайын жеткен жеңіс,асқан асу,
                           Ерен ерлік үлгісі дастан-аңыз.
2-жүргізуші:     Астана- қазағымның бас қаласы,
                           Арқада бой көтерген жас қаласы.
                           Көшірген Астананы орталыққа,
                           Елбасы Нұрсұлтанның бастамасы
Сұрақ:               Қазақстанның астанасы қай қала?
                        -  Астана қаласы.
Ән:                  « Астанам» орындайтын 5 сынып оқушысы: Нұршат. 
1 – жүргізуші:   Ел мен ердің ақ тілегі бір екен,
                            Елі дарқан,ері жайсаң, дүр екен.
                            Қиын өткел.тар жол,тайғақ кешуден,
                            Қазақ көшін ,  қыр асырған Нұрсұлтан.
2- жүргізуші:    Жер ұйығым жампозыңды жыр етем,
                            Аты да оның.заты оның нұр екен,
                            Темірқазық- адастырмас Алашты,
                            Дана- басшы,дара басшы-Нұрсұлтан.
Сұрақ:               Қазақстан Республикасының Президенті кім?
                            Нұрсұлтан  Әбішұлы Назарбаев.
2- саяхат:        « Қазақстан-2050; Мәңгілік ел» жолдауына.
Мұғалім:          Қазақстан Республикасының Президенті- Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан 
31

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
халқына 2014 жылдың 17 қаңтарында жолдауын жолдады
Тақырыбы:Қазақстан жолы-2050:Бір мақсат,бір мүдде,бір болашақ!»
                        --Жолдау деген не?  халыққа бағыт-бағдар сілтеуі.
                        --Мақсат дегеніміз не? Бір нәрсеге ұмтылу,алдыңа мақсат қойып соны орындау .
                        --Мүдде- деген жеке,дара адам. Адамдардың еркі мен әрекет бағытын айқындау.
                        --Болашақ деген  не? Ол сенсің,келешекті жалғастырушы болашақсың..
--Мәңгілік ел деген ата-бабаларымыздың сан мың жылдан бергі асыл арманы.Ол арманы Тәуелсіз 
мемлекет атану еді .Бар арманымыз ақиқатқа айналды. Мәңгілік Елордамыз,Мәңгілік Қазақтың 
Перзенті,Мәңгілік Ел бағдары-«Қазақстан-2050»стратегиясы.
Стратегия  деген-ауқымды.жан-жақты қамтылған келешекке арналған бағдарлама.
«Қазақстан-2050»-Мәңгілік Елге бастайтын ең абыройлы,ең мәртебелі жол.
Осы жолдан айнымайық деп халыққа   жолдады.
Жолдаудағы басты мақсат:1-   дамыған 30 елдің қатарына кіру мәселесі.
Білім туралы көптеген тапсырмалар бар.Олар  мектепте қазақ,орыс және ағылшың тілдерін білуге 
тиіс, Оларды оқыту нәтижесі оқушыларды сындарлы ойлау өзіндік ізденіс пен ақпаратты терең талдау
машығын игере білу деді.
 Өзекті мәселенің бірі- Мемлекеттік тіл. « Енді ешкім өзгерте алмайтын бір ақиқат бар . « Ана 
тіліміз Мәңгілік Елімізбен бірге Мәңгілік тіл болды!» Осыны ұлт ұйытқысы ете білу керек.
1- жүргізуші: Тіл тағдыры-барша қазақ халқымның тағдыры,                                         
                         Қазақ тілім- өз тілім, ана тілім.
                         Абай.Мұхтар сөйлеген дана тілім,
                         Қастерлейді ұл-қызың мәңгі сені,
                         Болашағым, бақытым.дара тілім.
2-жүргізуші:   Сүйемін туған тілді- анам тілім,
                         Бесікте жатқанымда берген білім,
                         Шыр етіп жерге түскен минутымнан,
                         Құлағыма сіңірген таныс үнім,
Ән:                  Ана тілім!» 1 сынып оқушысы Байжан Жібек
3- саяхат :    «Біз Қазақстанның  болашағымыз»
Мұғалім:       Әсемпаз болма әрнеге
                        Өнерпаз болсаң арқалан
                        Сенде бір кірпіш дүниеге,
                        Кетігін тапта бар қалан. деп Абай атамыз жырлағандай сендерде болашақтың іргесін 
қалаушы ұрпақсыңдар.Болашақтың іргесін білімді,ақылды адам ғана құрады. Біздің болашақ 
оқушыларымыз  қандай болу керек? деген сұраққа1 сынып оқушылар жауап беруге әзір.
Ортаға  оқушылар шығып, тақпақтарын тарту етеді.
1-оқушы: Біз тәуелсіз Қазақстанның болашағымыз.Ел ертеңі-біздің  қолымызда. Қазақстанның 
көркеюі. өркендеуі-біздің қолымызда.Сондықтан біз болашаққа біліммен жетістіктерімізбен, жақсы 
тәрбиемізбен,өнерімізбен жетуіміз керек.
2-оқушы: Міне біздің алдымызда үлкен «Болашақ» шыңы тұр. Сол шыңға талмай,шаршамай нық 
сеніммен жетуіміз керек.Сондықтан әр түрлі сынақтардан өтеміз, өсеміз.
3- оқушы:    Қуанышқа бөленіп әр күніміз,            
                      Бақыттымыз балалар.барлығымыз.
                      Біз-Отанның балдырған ұлдарымыз,
                      Әдептілік.батылдық-ұранымыз!
4- оқушы:   Біз балдырған баламыз,
                     Шырқап әнге саламыз.
                     Туған жердің төрінде,
                     Алау болып жанамыз.
5- оқушы:   Алау болып жанамыз,
                     Құлыншақ боп шабамыз.
                     Балапандай  талпынып,
                     Көкке қанат қағамыз!
6 – оқушы: Шалғында  құлпырған,
32

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
                     Гүлдерден аумаймыз.
                     Ілгері  ұмтылған.    Осы біз  қандаймыз?
Хормен:      Біз-бақытты баламыз !
                     Біз - Қазақстанның болашағымыз !
                     Біз-болашақтың  гүліміз !
Ән:            « Жас дәуірдің түлегіміз » Орындайтын: 1 сынып оқушылары.
 4- саяхат: « Болашақтың энергиясы-ЭКСПО-2017» көрмесіне саяхаттау- Али Айдар.
Мақсаты:  Оқушыларға болашақта болатын ЭКСПО-2017 көрмесімен таныстырып. Қазіргі 
Астанамен, болашақтағы Астана қаласымен.Болашақтың энергиясы:күн, жел, судан алынатын 
жерлерімен таныстыру. 
«Қандай мамандық түрін білесің?»   Интерактивті тақтадан  суреттерін көрсету.                     4
Мақсаты: Оқушылар өздері білетін мамандық иелерін айта отырып, келешекте өздері мамандық 
таңдауға үйрету, ойын ашық айтуға,мамандық иелеріне қызығушылығын ояту.
Сурет бойынша:биші.әнші,спорт,аспазшы, суретші, заңгер, дәрігер, мұғалім, құрылысшы 
мамандығы туралы  сұраққа жауап береді
 5-саяхат:« Мен болашақта кім болам?»  оқушылар өзі армандайтын  мамандығы туралы 
ойларын айтқызу.
 1 бала-Жазушы-      Жанерке.      2 бала- Президент-  Ерасыл.
3 бала- Ағылшын-   Жібек.   4 бала- Спортшы-    Димаш
5 бала-  Биші-           Ақбота     6 бала- Мұғалім-      Айжанар.
Ән. «Ұстазыма» орындайтын: 9 «б» сынып оқушысы Жетпісбаев Серік.
7 бала- Аспазшы-      Нұрым    8 бала- Дәрігер-         Дильназ
9 бала-  Заңгер-         Аружан   10 бала-Құрылысшы- Расул
11 бала- Суретші-      Айжан    12 бала- Сарбаз    -      Мирас
Ән:  « Мен өскенде солдат боламын» орындайтын-1 «б» сынып оқушылары.
Мұғалім: Міне оқушылар Болашақта өз ұлтын,елін.жерін,Отанын сүйетін ұлтжанды,өр намысты, 
биік рухты болыңдар!  Қазақстанның болашағы сіздерсіз ! 
1-жүргізуші: Тілейік біз сіздергі жақсылықты,
                       Өсе бер гүлдей жайнап,ей жас талап.
                       Бейбіт елдің бақытты ұланымыз,
                       Бейбітшілік-бұл біздің ұранымыз.
2- жүргізуші:Құлпырған еліміздің ұл-қызымыз,
                       Әзірге маңдайдағы құндызымыз.
                       Арасын жер мен көктің жалғаушымыз,
                       Ертеңгі жарқыраған  жұлдызымыз
Хормен:Қарышта жайна Қазақстан!  Қазақстанның болашағы гүлдене берсін!
 Ән:        «Атамекен»
 Бағалау; Белсенді қатыстыңдар! 
               Бәрің дұрыс ойлап, әдемі айтыңдар!
               Өз ойларыңды еркін айтыңдар!
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Қызылорда қаласы.  №176 орта мектебінің ІІ санатты қазақ тілі 
мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Нуфтуллаева Гулзакира
 Зинадинқызының сабақтары мен баяндамасы
«Бекітемін»  Директордың оқу ісі
жөніндегі орынбасары:                              Б.Сыздықова  
 Пән аты: Әдебиет    Сыныбы: 5 «А»   Күні: 20.02.14ж                                                                       
Сабақтың тақырыбы:
Сапарғали Бегалиннің «Бала 
Шоқан» әңгімесі
Сілтеме:
Оқулық, 179-184 беттер
33

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
Жалпы мақсаттары:
Танымдық: Әңгімені оқыту 
арқылы сындарлы ойлауға, жүйелі 
талдау жұмысын жүргізе білуге , өз 
ойларын қорытуға  машықтандыру
Эмоциялық:  Өзара қарым-қатынас
жасауға,бірін-бірі қызығушылықпен 
тыңдауға қалыптастыру
Әлеуметтік:  Оқушылардың бірдей 
оқу мен оқыту үдерісіне қатысуына 
ықпал ету,  әлеуметтік  ортада  
үйлесімділік  әрекеттерге  баулу.
Оқу нәтижесі
   - Әңгіме мазмұнын түсінеді, 
жоспар құру арқылы талдай біледі
   - Көпшілік  алдында сөйлеу 
мәдениеті қалыптасып, белсенділігі 
артады
  -  Топпен жұмыс жасай алады
Негізгі идеясы
      -Шоқандай ұлы тұлға 
қалыптастыру, достықты бағалай 
білуге 
үйренеді
Тапсырма көздері
   1. Қайталау- оқу анасы
   2.«Білген сайын келеді біле 
бергім...» ( зерттеу жұмысы)
   3. «Ой жинақта жоспарлап» 
(мәтінді мазмұндау)
   4.  Жұмыс дәптері
   5. «Зерделі сұрақ, ұтымды 
жауап»
Сабақтың көрнекілігі
  Интерактивті  тақта, слайд, плакат, 
маркер, стикер
Мотивациялық кезең
Зейіндерін  шоғырландыру
   Әрбір адам?-Туысым,досым, 
жұрағат
   Әрбір сабақ?-Үйрену, ұғу,ұлағат
   Әрбір ісің?-Тірлік,бірлік,адамдық
   Әрбір сөзің?-
Шындық,бірлік,адалдық 
Үй тапсырмасы
    1.     Сапарғали Бегалин кім?
2
 «Бала Шоқан» әңгімесі  қалай 
жазылды?                                   
3.
«Бала Шоқан»  әңгімесін 
толық оқып келу
4.
  Ш.Уалиханов туралы зерттеу 
жұмысы
 
Кейінгі тапсырмалар
«Зерделі сұрақ, ұтымды жауап»
     «Блум таксономиясы» арқылы 
оқушыларға сұрақ қою, тапсырма беру
Білу-  Әңгіме кім туралы?
Түсіну- Шоқанның бойынан қандай
қасиеттерді байқадың? 
Қолдану- Шоқан өмірінен үлгі 
алуға бола ма? 
34

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
Талдау-  Шоқанның өнерге 
қызығушылығы болашақ өміріне 
                әсер етті ме?
Жинақтау-«Достықтары 
жарасқан...» эссе жазу
Бағалау-«Бүгінгі  сабақтан алған 
әсерім...»   рефлексия
Бағалау
Топтық бағалау 
Жұптық бағалау
Өзін-өзі бағалау
Критерий  арқылы
Үйге тапсырма
1.«Шоқандай болғым келеді» 
шығарма жазу.
2. Әңгімеден көнерген сөздерді 
теріп жазу
Қызылорда қаласы.  №173 орта мектебінің ағылшын тілі пәнінің 
 Ісанатты мұғалімі Басығараева Шынархан Есмаханқызы
БАЯНДАМА
АҒЫЛШЫН ҚАЗАҚ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІН 
АУДАРУДАҒЫ ТІЛДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Тілдің лексикасында қаралатын лексикалық бірліктерден (жеке сөздерден) басқа тіл бірліктерінің
тұрақты сөз тіркестері деп аталатын неғұрлым күрделі ерекше түрі қалыптасқан. Бұларды тіл білімнің
фразеология   саласы   зерттейді.   Фразеология   термині   (грек   phrasis   сөйлемше   және   logos   сөз,   ілім
сөздерінен шыққан) қазіргі тіл білімінде екі мағынада қолданылады. Бірінші, тілдің фразеологиялық
құрамын   зерттейтін   саласы,   екінші,   белгілі   бір   тілдегі   фразеологизмдердің   жиынтығы   дегенді
білдіреді.
Осы күнгі тіл білімінде фразеологизм деген ұғым кең мағынада қолданылады. 1990 жылы шыққан
«Лингвистикалық   энциклопедиялық   сөздікте»   фразеологизмге   мынадай   анықтама   берілген:
«Фразеологизм дегеніміз формасы жағынан синтаксистік құрылымдармен ұқсас, бірақ олардай жалпы
заңдылыққа   сай   сөйлеу   кезінде   жасалмай,   даяр   қалпында   қайталап   қолданылатын,   семантикалық
және лексика – грамматикалық құрамы тұрақты сөз тіркестері мен сөйлемшелер. Осы анықтамаға
қарағанда фразеологизмдерге кең мағынада тілдегі мағына бірлігін сақтаған тұрақты сөз тіркестерінің
түрлері   мен   сөйлемшелер,   коммуникативтік   тұрақты   қолданыстағы   әр   түрлі   коммуникативтік
бірліктер, қос сөздер мен қосарлы тіркестер, ресми іс құжаттардағы даяр сөз орамдары т.б. түрінде
болуы мүмкін.
Фразеологизмдердің   осы   айтылған   түрлерінің   құрылымдық,   мағыналық,   қолданымдық   сипаты,
лексикологияға қатысты бірыңғай емес. Сондықтан тәжірибе жүзінде фразеологизмдер тар және кең
мағынада   қарастырылады.   Бұлайша   бөліп   қарастырудың   мәні   фразеологизмнің   лексикалық   бірлік
ретінде   танылатын   атауыштық   сөзбен   мағыналық   байланысына,   сол   арқылы   лексикологиямен
жақындасатынына негізделген.
Мақал   –   мәтелдердің   фразеологизмдерге   қатысы.   Фразеологизмдер   мен   мақал   –   мәтелдердің
арақатынасы   өте   күрделі.   Кең   мағынада   мақал   –   мәтелдер   және   оларға   жақын   қанатты   сөздер
фразеологизмдерге жатқызылуы әлі толық шешілмеген мәселе емес. Бұлардың фразеологизмдерге
қатысын   түсіну   үшін,   алдымен   мақал   –   мәтелдердің   тілдік   сипатын,   әрқайсысының   өзіндік
ерекшеліктерін,   бір   –   бірінен   айырмасын   түсіну   қажет.   Мақал   мен   мәтел   бір   –   біріне   ұқсас
болғанымен, құрылымы, білдіретін мағынасы жағынан бірдей емес.
Мақал  деген – халықтың ғасырлар бойғы дүниетанымы, тәжірибесі жинақталып берілген, мазмұны
жағынан   ғибрат,   өсиет  сияқты,   ізгі   қасиеттерді   уағыздайтын,   құрылымы   жағынан  әрі   көркем,   әрі
ырғақты,   ықшам   нақыл   сөз.   Мақал   формасы   жағынан   аяқталған   сөйлем   іспеттес.   Мақалдардың
көпшілігі екі компонентті, яғни құрмалас сөйлем типтес болып келеді. (түстік өмірің болса, кештік
35

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
мал жина; ер бір рет өледі, ез мың рет өледі   т.б.) Мағынасы жағынан екі компонентті мақалдың
алдынғы бөлімінде әр нәрсенің жайы не әрекетінің жағдайы, шарты байымдалса, кейінгі бөлімінде
соған қатысты  қорытынды,  түйінді  пікір  тұжырымдалады  (бір  кісі  таққа  отырса,  қырық  кісі  атқа
отырады; ер арыса аруақ, ат арыса тулақ т.б.). Бірақ мақалда айтылатын ойдын өзара шарттылығы
міндетті болмай, логикалық жағынан бір – біріне ұқсас өмірдегі құбылыстар оның екі бөлімінде де
байымдау түрінде берілуі мүмкін.
Мысалы:
Су басынан бұзылады, балық басынан шіриді; адам құлақтан азады, көңілден семіреді т.б.
Мақал дәл мағынасында да, ауыс мағынасында да айтылады.
Мысалы:
туған жердей жер болмас, туған елдей ел болмас; еңбек ширатады, өмір үйретеді дегендер дәл 
мағынасында, ал ат басына күн туса, ауыздықпен су ішер; адам аласы ішінде, мал аласы сыртында; 
иттің иесі болса, бөрінің тәңірі бар дегендер ауыс мағынада жұмсалып тұр. Дегенмен, қазақ тіліндегі 
мақалдардың көпшілігіне ауыс мағынада қолданылу тән сияқты.
Мақалдардың арасында да синонимдестік кездеседі.
Мысалы:
кісі елінде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол – өзге елге ұл болғанша, өз еліңде құл бол; жекен 
жерінде көгереді, ер елінде көгерер; әркімнің өз жері – Мысыр шаһары т.б. мақалдар бір – бірімен 
синонимдік қатынаста тұр.
Ал мәтелге келсек, жоғарыда мақалға берілген анықтаманы оған да беруге болады. Мәтел де халық 
даналығынан туған, мағынасы уағыз, өсиетке негізделген, құрылымы көркем, ырғақты, әрі ықшам сөз
үлгісі. Мәтелдің мақалдан айырмасы – мәтелде айтылатын ой – пікір мақалдағыдай емес, негізінен 
жанама түрде астарлау, меңзеу түрінде берілетіндігінде. 
Мысалы:
кісідегінің кілті аспанда, естіген құлақта жазық жоқ, сұлуынан жылуы, жаман күйеу қайынсақ,
келегештің  тұзы   жеңіл,   таз   әулекі,   соқыр  әңгүдік   деген  мәтелдерде   мақалдағыдай  байымдау,   оны
қорытындылау жоқ, тек бір жағдайды жанамалап, меңзеп, тұспалдап білдіру ғана бар. Демек, мақал
мен мәтелдің айырмасы – олардың мағынасына байланысты, білдіретін ой пікірдің (мағынасының)
білдірілу тәсілінде. Ой – пікір, ұғым мақалда неғұрлым анық, ашық айтылса, мәтелде тұспалдап,
жанамалап,   меңзеп   айтылады.   Мәтел   құрылымы   жағынан   көбінесе   жай   сөйлем   іспеттес,   бір
құрылымнан тұрады.
Мысалы:
Саудада достық жоқ, қорыққанға қос көрінеді, заманына қарай амалы, бөрік кигеннің намысы бір,
ер кезек үшке дейін, соқыр ат қотыр атқа үйір, тентек шоқпар жинайды т.б.
Қанатты сөздер - тарихи көрнекті  қоғам қайраткерлерінің, ойшылдар мен көркем сөз шеберлерінің,
ғалымдардың шығармаларында немесе фольклорлық, публицистикалық туындыларында кездесетін,
қолданылуы тұрақты, бейнелі, терең мағыналы нақыл сөздер, афоризмдер. Мақал – мәтелдер сияқты
қанатты   сөздер   де   айтайын   деген   ойды   мәнерлеп   жеткізу   үшін,   стилистикалық   тәсіл   ретінде
жұмсалады.
Мысалы:
Абайдағы – білімдіден шыққан сөз, талаптыға болсын кез; әсемпаз болма әрнеге, өнерпаз болсан
арқалан;   тамағы   тоқтық,   жұмысы   жоқтық   аздырар   адам   баласын;   әкенің   баласы   болма,   адамның
баласы бол; еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей; баяғы жартас бір жартас, қаңқ етер, түкті
байқамас; адасқанның алды жөн, арты соқпақ; лай суға май бітпес қой өткенге; досы көппен сыйлас,
досы   жоқпен   сырлас   т.б.     Ыбырайдағы   –   кел,   балалар,   оқылық,   оқығанды   көңілге   ықылас   пен
тоқылық; аурудан аяған күштірек; байлық қанағатта; өзі болған жігіттің аяғынан аямаңыздар т.б.
  Республиканың,   мемлекеттің   тілі   ретінде   оның   халықаралық   қатынастар   деңгейдегі
коммуникацияда   қолдану   ықтималдығын   жоққа   шығаруға   болмайды.   Өзара   қарым   –   қатынастың
нығаюы, тіларалық байланыстардың, ағылшын – қазақ қостілдігінің жандануы, дамуы, осыған орай,
классикалық, көркем әдеби шығармалардың, саяси ақпараттардың, халықаралық зор мәнділікке ие
құжаттардың   аралық   тіл   (язык   посредник)   ықпалынсыз   тікелей   қазақ   тіліне   аударылуы   таяу
болашақта   өрістей   түседі.   Ал,   шет   тілін   үйретуде   және   аударма   жұмысында   аса   бір   қиындық
туғызатын   тілдік   бірліктер   –   фразеологизмдер   мен   мақал   –   мәтелдер.   Оның   себебін   тілдің
фразеологиялық,   паремеологиялық   жүйесіндегі   тұрақты   тіркестердің   ұлттық   сипатының,   ұлттық
36

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
нақышының ерекшелігімен түсіндіруге болады.  Тілдік бірліктердің тұтас мағынасын жете түсінбей,
тіркес   құрамындағы   сыңарлар   мәнін   негізге   ала   отырып   аудару   әртүрлі   келеңсіз   жағдайларға,
«сәтсіздіктерге»   ұшыратуы   әбден   мүмкін.   Сондықтан   мақал   –   мәтелдің   тіларалық   семантикасын
салғастыра зерттей отырып, ондағы жалпы азаматтық, жалпы халықтық мәнділіктер мен заңдылықтар
және этностық ерекшеліктерді, сондай – ақ ұлт, тіл, мәдениет және өркениеттің өзара сабақтастығын
айқындау да аса өзекті мәселелер қатарына жатады.
 Мақал – мәтелдердің тіл білімінде, оның ішінде, қазақ және ағылшын тілдерінде әр тұрғыдан азды 
– көпті зерттеліп келгені мәлім. Зерттеу нысанына қатысты еңбектерге тоқталар болсақ, мақал – 
мәтелдердің тілдік табиғаты, олардың басқа тұрақты тіркестермен ұқсастықтары немесе 
ерекшеліктері А.Байтұрсынов, І.Кеңесбаев, Р.Сәрсенбаев, Б.Адамбаев, Ә.Қайдар, С.Нұрышев, 
Ғ.Мұсабаев, М.Ғабдуллин, Ғ.Тұрабаева салыстырмалы – салғастырмалы тұрғыдан А.Нұрмаханов, 
Э.Мұқышева, А.Дондаева, Д.Беғалықызының т.б. жұмыстарында қарастырылған. Ағылшын тіліндегі 
ұлттық болмыс және ұлттық таныммен тығыз байланысты тұрақты тіркестерді, мақал – мәтелдерді 
жан – жақты, түбегейлі зерттеген ғалымдар – Н.Барли, А.Дундэс, А.Крикман, М.Куузи, Г.Мильнер, 
А.Тэйлер, Г.Л.Апперсон, Линда және Роджер Флавэлдер. «Ұлт пен тіл біртұтас» деген қағидаға 
сәйкес, қазақ және ағылшын мақал – мәтелдерін тек тілдік емес, этнолингвистикалық тұрғыдан 
қарастыру бірлік астарындағы ұлттық болмысты тану жағынан да өзекті мәселе қатарына жатады.
Жұмыстың нысанын туыс емес қазақ және ағылшын тілдеріндегі мақал – мәтелдерді аударудағы 
тілдік ерекшеліктерді талдау құрайды.
«Ұлт пен тіл біртұтас» деген қағидаға сәйкес, қазақ және ағылшын мақал – мәтелдерін тек тілдік 
емес, этнолингвистикалық тұрғыдан қарастыру бірлік астарындағы ұлттық болмысты тану жағынан 
да өзекті мәселе қатарына жатады.
Сондай – ақ этнолингвистика мен лингвомәдениеттану салаларының жалпы тіл білімінде дербес 
пән болып қалыптасқан тұсында мақал – мәтелдерді тілдің «таза» ішкі жүйесі (имманентті жүйе) 
тұрғысынан қарағаннан гөрі, оларды тілі мен мәдениеті алшақ жатқан басқа халықтардың 
(ұлттардың) тілдік бірліктерімен салғастыра зерттеу арқылы олардың семантикалық құрылымындағы 
ерекшеліктері мен ұлттық сипатты айқындау аса маңызды болып отыр.
Жұмыстың   мақсаты   мен   міндеттері.   Жұмыстың   негізгі   мақсаты   –   қазақ   –   ағылшын   мақал   –
мәтелдерін   салғастыра   зерттей   отырып,   олардың   мазмұн   межесіндегі   ұқсастықтары   мен   ұлттық
сипатын   ашу.   Аталған   тілдік   бірліктердің   семантикалық   құрамындағы   ортақ   тұстары   мен
ерекшеліктерін және себеп – салдарын айқындау.
Жұмыстың   теориялық   және   практикалық   мәнділігі.   Қазақ   және   ағылшын   тілдеріндегі
паремиологиялық   бірліктерді   тіл   иелерінің   тарихымен,   дүниетанымымен,   рухани   және   дәстүрлі
тұрмыстың мәдениетімен сабақтастыра қарастыру нәтижесінде қарастырылған тұжырымдар жалпы
және   салғастырмалы   тіл   білімі,   этнолингвистика,   фразеология,   лингвомәдениеттану   ғылымдарын
теориялық тұрғыдан жетілдіруге белгілі бір дәрежеде үлес қосады.
Жұмыстың құрылымы. Зерттеу жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Зерттеу жұмыстың кіріспе бөлімінде тақырыптың өзектілігі негізделіп,
оның   мақсаты   мен  міндеттері   анықталды.   Қарауға   ұсынылатын   негізгі   тұжырымдар   айқындалып,
жұмыс барысында қолданылған әдіс – тәсілдер сипатталды.
Зерттеу  жұмыстың   «Қазақ   және   ағылшын   тілдеріндегі   мақал   –   мәтелдің   лингвистикалық   және
этнолингвистикалық сипаты» деп аталған бірінші тарауында мақал мен мәтелге анықтама беріліп,
өзара ортақ тұстары және айырмашылықтары айқындалды. Қазақ және ағылшын тілдері бойынша
мақал – мәтелдерді зерттеуге арналған ғылыми еңбектерге жалпылама шолу жасалып, аталмыш тілдік
бірліктерді топтастыру ұстанымдары айқындалды. 
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Қызылорда қаласы.  №120 Жамбыл атындағы орта мектебінің 
мұғалімі Искакова Нурила Серікқызы
Тақырыбы: Бейнелеу өнеріне саяхат
Мақсаты: бейнелеу өнері пәнінен алған білімдерін  өнерімен ұштастыру, ой ұшқырлығына баулу,
ұйымшылдыққа, достыққа тәрбиелеу.
Көрнекілік: карта- сызба, сөзжұмбақтар, плакаттар, суреттер.
Көрнекті құралдар: альбом, қарындаш, қылқалам, өшіргіш т.б.  
37

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
Сабақтың барысы:    I.Ұйымдастыру кезеңі.
•
Оқушыларды топқа бөлу
•
а) Жылы түс   б) Суық түс
•
Әділқазылар алқасымен таныстыру
•
Оқушыларға сабақтың тақырыбын, міндетін түсіндіру.
Назарларын карта-сызбаға түсіру.
Бүгінгі   сабағымызда   біз   ойша   бейнелеу   өнеріне   саяхатқа   шығамыз.   Ол   үшін   7   кедергі
аялдамалардан өтуіміз керек. Бұл кедергілерден өту үшін бейнелеу өнері пәнінен алған білімдеріміз,
дағдыларымыз көмектеседі. 
1-ші   аялдама:  Сіздерге   сөз   жұмбақ   жасырылады.Бұл   сайыста   сіздердің   қаншалықты   бейнелеу
өнерінде кездесетін терминдерді білетіндеріңізді тексеріледі. 
Тақтаға сөз жұмбақ ілініп, әр топқа сұрақтар беріледі. 
2-ші   аялдама:  Топтпрға   әр   түрлі   геометриялық   денеде   қиылған   фигуралардың   аттарын   атауы
керек. Сол геометриялық фигураларды бояйды.
Мысалы: қызыл + сары = тоқсары
       көк + сары = жасыл
       қара + қызыл = қоңыр
       қара + ақ = сұр
3-ші аялдама: қиылған суреттерді құрастыру керек. Құрастырып шыққан соң, сол шығарма қалай
аталады, қандай өнер түріне жатады?
4-ші аялдама:  бір сиқыршы түстердің әріптерін ауыстырып жіберіпті, сол әріптерді орындарына
қойып, түстерге бостандық берейік. Анаграмма шешу. 
Лызық – қызыл, лысаж – жасыл, рақа – қара, қорыста – тоқсары, ырыс – сары, дөргілік – көгілдір.
5-ші   аялдама:  Біздің   қаншалықты   үйлестіру   заңдылықтарын   білетініміз   сыналады.   2   топқа   әр
түрлі, үлкенді-кішілі қағаздан ойылған құмыралар, жемістер, көкөністер үлестіремін. Әр топтан бір
оқушыдан   шығып,   тақтаға   жапсырылған   белгілі   бір   формат   бетіне   түрін,   түстерін   үйлестіріп
натюрморт   құрастырады.   Әділқазылар   алқасы   оқушылардың   натюрмортты   формат   бетіне   дұрыс
орналастыруын, пропорция ескертеді.
6-шы аялдама:  Сурет сайысы өтеді. Тақтаға 2 плакат ілінеді, тақпақ оқылады, мазмұның 2 топ
жасырып   суреттен   салып   береді.   Әділқазылар   алқасы   суретшілердің   жылдамдығына,   суреттің
сапасына қарай бағалайды.
7-ші   аялдама:  Өнер   туралы   жұмбақ,   мақал-мәтелдер   сайысы   өтеді.   Әр   топқа   2   жұмбақтан
жасырамын. Топтардың шапшаңдығына байланысты ұпай беріледі. Мақал-мәтелдерді 2 кезектесіп
айтады, қайталау керек. Қай топ көбірек айтады соларға ұпай беріледі. 
Әр сайыс арасында қолы бос оқушы өз өнерін көрсетеді (ән, би т.б.).
Сабақ   қорытындыланады.  Сабақ   соңында   әділқазыларға   сөз   беріледі.   Жеңімпаз   топ   аталып
өтіліп, барлық оқушыларға сыйлықтар үйлестіріп, марапатталады.
 Қызылорда қаласы.  №171 Ғ. Мұратбаев атындағы орта мектебінің
қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі Құрманалі Айгүл Айбергенқызы
Сыныбы: 5-сынып  Пәні: Әдебиет
Сабақтың тақырыбы: «Ертегі, оның жанрлық ерекшелігі»
Сабақтың мақсаты:
А) Білімділік: оқушыларға ертегілер және оның жанрлық ерекшеліктері туралы түсіндіру, 
ертегілердің түрлерін ажырата білуге дағдыландыру.
Ә) Тәрбиелік: балаларды адамгершілікке, шыншылдыққа, адалдыққа, ертегінің бай, көркем тілі 
арқылы шешен сөйлеуге тәрбиелеу. 
Б) Дамытушылық: жаманнан жиреніп, жақсыны үйреніп, оны өмірде пайдалана білуге ұмтылдыру, 
ертегі оқуға деген қызығушылықтарын арттыру.
Сабақтың типі: Жаңа білім беру
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың әдісі: Түсіндіру, әңгімелеу, сұрақ-жауап
Көрнекілігі: Ертегі кітаптар, дискілер, интерактивті тақта
38

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
Пәнаралық байланыс: Тарих
                        Сабақтың барысы
Ұйымдастыру кезеңі: Оқушыларды сабаққа психологиялық дайындау, ойын бір ортаға топтау 
мақсатында ортаға мынадай ой тасталады:
-
Біздің бүгінгі және  ертеңгі, болашақтағы мақсатымыз не?
Балалар осы сұраққа мына түрде жауап береді.
-
Оқу, білім алу
-
Тәрбиелі саналы азамат болу
-
Еңбек ету
Ол үшін не істеу керек?
-
Үлкенді тыңдап, сабақты зейін қоя тыңдау керек.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау
-
Жұмбақтар
-
Жұибақтар жазу
-
Өзің жұмбақ құрастыр
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
Тест жұмысы
1. Ауыз әдебиетінің неше түрі бар?
А)3
Ә)4
Б)9
2. Жар-жар, тойбастар, беташар сияқты салтқа байланысты туған жырлар ауыз әдебиетінің қай 
түріне жатады.
А) тұрмыс – салт
Ә) батырлар жыры 
Б)  лиро-эпостық жырлар
3. Фольклор сөзі қандай мағына береді
А) баяғы, ертедегі
Ә) ауызша шығарылған халық шығармасы
Б) батырлар туралы жыр
4. Әдебиетті «асыл сөз» деп атаған кім?
А) М.Дулатов
Ә) М.Әуезов
Б) А.Байтұрсынов 
5. «Жұмбақ адамның дүниетану жолыындағы ойының, қиялының шамасын білдіреді», - деген кім
А) М.Әуезов
Ә) С.Торайғыров
Б) А.Байтұрсынов 
ІІІ Жаңа сабақ
Ой шақыру 
   Интерактивті тақтадан қазақ халқының әр түрлі ертегілерінің суреттерін көрсетемін.
-
Балалар бұл суреттерден не көріп отырмыз.
-
Ертегілер
-
«Мақта кыз бен мысық» ертегісі
-
«Ер Төстік» ертегісі
-
«Аю түлкі және қойшы»
  Ал, балалар бүгін біз ертегілер тақырыбы бойынша жаңа сабағымызды өтеміз. Тақтаға күн реті 
мен тақырып жазылады.
Мұғалімнің тақырыпты түсіндіруі:
    Ертегілер ауыз әдебиетінің ең көне жанрына жатады. Бұларда көбінесе өмірде сирек кездесетін 
немесе мүлде кездеспейтін, ойдан шығарылған оқиғалар баяндалады. Олар ауызша айтылып ,ел 
есінде, ғасырлар бойы сақталып, ұрпақтан ұрпаққа ауысып, біздің дәуірімізге жеткен. Әр кезеңде 
ертегі айтушылар өз жандарынан ертегі мазмұнына жаңа оқиғалар қосқан. Сөйтіп ол үнемі жаңарып , 
толықтырылып, жетілдіріліп отырған.
39

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
Халық ерте кезде – ақ әрқашан зұлымдықты әділеттік жеңеді, адам табиғаттың асау сырларын 
біліп, амалдар қолдана алатын болады деп сенген. Жақсы өмірді аңсаған, қашықтарға тез жетуді, 
ғажап күшті болуды, көке ұшуды, жер астын түсіп, асыл қазынасын алып, пайдалануды 
армандаған.Соның бәрі ертегілерге арқау болған. Сондықтан да ертегіде халық қиялы, арманы, 
даналығы ғасырлар бойы жинақталған өмір тәжірибесі бар.
Ертегіге бай елдердің бірі – қазақ халқы. ХІХ ғасырдан бастап, қазақ ертегілерінің ғажап та 
көркем үлгілерін В.Радлов, Г.Потанин, И.Березин, А.Алекторов, П.Мелииоранский, Ш.Уәлиханов, 
Ә.Диваев сияқты белді де белгілі ғалымдар жинап, жариялай бастады.
Кейінгі кезенде қазақ ертегілерін зерттеуде М. Әуезов, Қ. Жұмалиев, Е.Ысмайыловтар белсене
араласты. М.Ғабдуллин, Б,Кенжебаев, С.Садырбаев қосқан үлесі де елеулі.
Оқулықпен жұмыс
   Оқушыларға оқулықтағы ертегілер тақырыбын оқуға беремін.
Балаларға үш ертегінің түрлеріне байланысты парақшалар таратамын.
І топ  Қиял-ғажайып ертегі
ІІ топ Хайуанаттар туралы ертегі
ІІІ топ Шыншыл ертегі
Жаңа сабақты бекіту
   Оқушыларға бірнеше ертегілер тыңдатамын. Сол ертегілердің қай түріне жататындағын балалар 
ажыратады. Балалар қай түріне жататынын айтқаннан соң интерактивті тақтадан кестені 
көрсетеді.Осы кесте бойынша дәлелдейді.
Ертегілер
Хайуанаттар туралы ертегі
Қиял - ғажайып ертегі
Шыншыл ертегі
Дәптермен жұмыс
   Ертегі жазу
Ерте, ерте, ертеде, ешкі құйрығы келтеде.........
Жаңа сабақты қорыту:
-
Ертегі дегеніміз не?
-
Ертегінің неше түрі бар?
-
Ертегінің авторы бар ма?
-
Ертегілердегі халық арманы шындыққа айналды ма?
-
Ертегі проза түрінде бола ма, әлде өлең түрінде бола ма?
           Үйге тапсырма беру
-
Ертегі туралы түсінік
-
Ұнаған ертегі оқу
-
«Сүйікті ертегімнің кейіпкері» әңгіме жазу.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Қызылорда қаласы. Есентаева Жанар Сарсенбаевна
Орыс тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі
Книжное царство – мудрое государство!
Цель урока: Привитие любви к книге и чтению.
Задачи:  Вызвать   у   ребят   желание   систематически   общаться   с   книгой   и   посещать   библиотеку;
познакомить с правилами обращения с книгой и учебником.
Оформление: Плакат «Школьники, берегите учебники», цитаты. Две выставки книг: новые книги
из   золотого   фонда   мировой   литературы,   соответствующие   возрасту,   и   книги   ветхие,   требующие
40

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
ремонта; музыкальное оформление, выставка рисунок.
Библиотекарь:  Здравствуйте, уважаемые гости и дорогие друзья! Мы сегодня собрались с вами,
чтобы поговорить о книгах, о пользе чтения, о знаниях получаемых от книг, о любимых книжных
героях. В мире напечатано миллионы книг и чем больше вы их прочитаете, тем больше будете знать.
1.Ты учишь правдивым и доблестным быть,
   Природу, людей понимать и любить,
   Тобой дорожу я и тебя берегу,
   Без книги хорошей я жить не могу.
2.Даже маленький ребенок,
Не умеющий читать,
Только выйдет из пеленок – 
Просить книжку показать.
Книги дружат с детворою,
Книгу ценит ученик
И любимые герои 
Для него всегда пример!
3.Учись читать! Учись читать!
Важнее нет науки!
Тот, кто умеет сам читать,
Совсем не знает скуки.
4.У тебя друзей немало,
И живут они вокруг,
Но из всех друзей хороших
Книга самый лучший друг.  
Библиотекарь:  Книги, ребята, это ваши самые верные и надежные друзья на протяжении всей
вашей жизни. Они помогут вам лучше учиться, обогатят вашу речь и фантазию. Из книг вы узнаете,
как устроен мир, они научат вас понимать людей, их мысли. Бывало, что книги запрещали и даже
жгли на кострах. Но книги выходили победителями из всех самых тяжёлых испытаний и помогали
человеку жить, освещали ему путь в жизни, звали на подвиг.
А знаете ли вы, ребята, хорошие, добрые слова о Книге? 
Учащиеся: Да знаем. 
Пословицы о книге.
С книгой жить - век не тужить.
Дом без книги – день без солнца.
Книга - мост в мир знаний.
Без книги мрак кругом.
Кто много читает, тот много знает.
Не красна книга письмом, а красна умом.
Книги читать – не в игры играть.
Лучше печатного не скажешь. Говорит, как книга.
Золото добывают из земли, а знания из книги.
Хорошая книга – точна беседа с умным человеком.
Без книги в мире ночь.
Из глубины моря черпают жемчуг,
Из глубины книги черпают знания.
Книги для ума, что теплый дождь для всходов.
Книга – твой друг. Без нее – как без рук.
Библиотекарь:  Молодцы, ребята! А вот всегда ли вы бережете книги? Умеете ли вы правильно
пользоваться книгой и учебником? А не бывает ли у вас вот так?
1.В уголок забился Петя
позабыл про все на свете!
Книжка интересная, новая чудесная!
О делах больших и важных,
41

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
О полярниках отважных.
Подошел к нему братишка.
8.
Не твоя ведь это книжка! Дай скорее!
9.
Нет, не дам! – Дай! – обложка пополам.
2.Дрался Гришка с Мишкой,
Замахнулся книжкой,
Дал разок по голове,
Вместо книжки стало две.
3.Чтоб книжка дольше прожила,
Её ты береги, - 
Не рви, не пачкай, не ломай,
Ведь с ней вы не враги!
4.Чтоб книга обошлась
Без помощи лечебника
Знайте, дети хорошо
Просьбу всех учебников. 
5.Читай меня ты аккуратно,
   Ведь аккуратность мне приятна.
   Быть книги чистыми должны,
   Им руки чистые нужны
Библиотекарь: Песня. Музыка Шаинского, слова Тимофеевского «Песенка крокодила Гены». 
Библиотекарь: Сценка
Атамура: Учебники, почему вы так плохо выглядите. Похоже, вы бежите от кого-то?
Математика: Да, мы больные. На нас нету живого места. Мы ели унесли ноги.
Атамура: Да, понятно. Вы попались к ленивым небрежным ученикам. Они вас содержали, как
попало.
Русский язык:  Да, мы бежим, именно от такого ученика. Осталось только бросить нас в
огонь.
Атамура: Идемте, я отведу вас в книжную лечебницу (подходят к книжному врачу). Я привел
к вам учебников, которые убежали от ученика. Оба сильно заболели от плохого обращения.
Книжный   врач:  Иди   сюда   «Русский   язык»   послушаем   тебя.   Твой   первый   диагноз.   Вода
попало в книгу, поэтому листы быстро рвутся. Второй диагноз: Держали грязными руками, есть пятна
от масла, страницы загиблены.
Учебник  «Математика»   давай   тебя   посмотрим   (слушает   его   сердце).   Тебя   использовали
вместо палки и били твердые вещи, поэтому порвалась обложка учебника и поврежден переплет. И
все страницы оторвались друг от друга. Второй диагноз: Страницы исписаны, отмечены, поэтому
внешний вид ужасный. Теперь я вас не отдам вашим хозяевам, будете лежать в больнице и лечиться. 
Библиотекарь:  А знаете ли вы, ребята как нужно беречь книги, и какая же это просьба у всех
учебников?
1.Я твой друг и товарищ!
Береги меня везде
Я надежный твой помощник
И в учебе, и в труде.
2.Меня ты аккуратно оберни,
   Листки загнулись - быстро разогни.
3.Что за звери, что за птицы?
Учебник портить, не годиться!
Твой учебник не альбом
Рисовать не надо в нем!
Бейся над любой задачкой,
Но учебник не испачкай!    
4.Мой переплет не выгибай,
Мне корешок не поломай!
Нужен весь учебный год
42

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
За учебником уход,
Чтобы чистым неизмятым
Он пришел к другим ребятам.
5.Чтобы запомнить, где вчера расстался ты с героем книги,
    не загибай листы мои, а положи закладку мигом.
6.Пусть буду я всегда опрятен, оберегай меня от пятен!
7.Когда изорван корешок и все страницы в пятнах разных,
   То внешний вид мой безобразный других детишек отпугнет.
Библиотекарь: Ну, ребята, вы хорошо знакомы с правилами обращения с книгой. А со многими ли
книгами вы уже знакомы? Проверим это. Конкурс «Угадай-ка». Вы должны определить что это? Или
из каких сказок взяты следующие отрывки.
1.Я все знаю, всех учу,
  Но сама всегда молчу.     Книга.
2.Не боится он, наш друг 
   Ни болот, ни луж, ни речек,
   Имя – из восьми лишь букв,
   Длинноносый человечек.     Буратино.
3.Дома все она оставила,
   И кастрюлю, и метлу.
   Жаль, что туфельку хрустальную
   Потеряла на балу.    Золушка.
4.Любимый всеми малышами 
зверек с пушистыми ушами
Все угадают без промашки,
знакомый облик.    Чебурашки. 
5.Бабушка девочку очень любила,
Шапочку красную ей подарила.
Девочка имя забыла свое,
А ну отгадайте имя её.   Красная шапочка.
6.Всех на свете он добрей,
   Лечит он больных зверей.
   И однажды, бегемота 
   Вытащил он из болота!
   Он известен знаменит.
   Это - …   Доктор Айболит.
7.Всех он любит неизменно,
   Кто б к нему ни приходил
   Догадались? Это Гена, это Гена…     Крокодил.
8.Фруктово–огородная страна,
   В одной из книжек-сказок есть она.
   А в ней герой – мальчонка овощной,
   Он храбрый, справедливый, озорной!      Приключения Чипполино.
9.А теперь про чей-то дом
   Разговор мы заведем.
   В нем богатая хозяйка,
   Припеваючи, жила.
   Но беда пришла нежданно:
   Этот дом сгорел дотла.       Кошкин дом.
10.Сейчас потолкуем о книжке другой:
     Тут синее море, тут берег морской.
     Старик выйдет к морю, он невод забросит.
     Кого-то поймает, о чем-то попросит.
     О жадной старухе рассказ тут пойдет,
     А жадность, ребята, к добру не ведет!
43

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
     И кончится дело все тем же корытом,
     Но только не новым, а старым разбитым.
Сказка о рыбаке и рыбке.
Библиотекарь:  Я очень доволен вами, ребята! Вы знакомы уже со многими книгами, и я
должен   торжественно   посвятить   вас   в   читатели.   Я   вручаю   вам   удостоверения   читателя   (вручает
удостоверения). А теперь, ребята, я хочу вручить этот символический ключик от нашего школьного
книжного царства одному из лучших читателей. Я вас всех приглашаю в наше книжное царство.
«Можно жить и быть счастливым, не овладев математикой, но нельзя быть счастливым, не умея
читать.   Тот,   кому   недоступно   искусство   чтения,   невоспитанный   невежда»   -   так   говорил   великий
педагог Сухомлинский. 
Библиотекарь: Мы желаем счастья вам,
                            Счастья в этом мире большом.
                            Как солнце по утрам,
                                    Пусть оно заходит в дом.
                                   Мы желаем счастья вам,
И оно должно быть таким:
Когда ты счастлив сам,
Счастьем поделись с другим.
На этом, друзья, утренник наш кончается.
Время летит, его не вернуть,
А в финале всем скажем:
Ученики (хором).
Мы не прощаемся, 
До свиданья! До встречи!
В счастливый путь!
Библиотекарь: В мир книги, в мир литературы,
       В мир прекрасного и вечного! 
 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Қызылорда қаласы.  Ғани Мұратпаев атындағы
орта мектебінің қазақ тілі мен  қазақ әдебиеті
 пән мұғалімі Аненов Э.Қ  
Сабақтың тақырыбы:   Қыз Жібек жырындағы салт – дәстүрлер
Мақсаты: А) оқушыларға Қыз Жібек  жырындағы салт-дәстүрлер  туралы  мәлімет бере отырып,  
салт – дәстүрлердің  ерекшелігін,Ә) қазіргі  заманмен  салыстыра отырып ұйымдастыру.
Тәрбиелік:  Оқушылардың Қыз Жібек  жырындағы  талапкердің  мінез-құлқы, орынды іс-
әрекеттерін талдау арқылы адамгершілікке, кішіпейілділікке, мейірімділікке, қамқорлыққа баулу;    Б) 
Оқушылардың ой еркіндігін, эстетикалық сезімін ояту. Көркем сөз айырмашылықтарын білгізу, 
өздігінен білім алуға баулу.
Көрнекілік:  Бейнетаспа, слайдтар т.б. Қыз Жібек пен Төлеген кітаптары 
Пәнаралық байланыс: Тарих,география,музыка
Түрі : жаңа сабақ
Әдісі: 1. Проблемалық оқу
Барысы: І. Ұйымдастыру  Оқушылардың оқу құралдарын тексеріп, сыныпты түгелдеу.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау
Үйге берілген:  Қыз Жібек жырын пысықтау
Сұрақтармен қорыту:
•
Қыз Жібек жырындағы кейіпкерлерді ата?
•
Қыз Жібек кімнің жыры?
•
Төлегеннің әкесінің аты кім?
•
Базарбай неше  үлынан айырылған?
•
Тқлеген қай  жердің қызына ынтық болды?
44

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
•
Қаршыға кім?
•
Сырлыбай  ханның  көші қайда көшіп барады?\
•
Төлеген  Жібекке қандай уәде береді?
•
Төлегеннің інісінің ат кім?
•
 Тқлеген кімнің  қолынан  қаза тапты?
•
Бекежанды кімдер өлтірді?
•
Хорен ханға  Қыз Жібек  қандай айла ұйымдастырды?
•
Хореннің тұлпарының аты кім?
•
Қыз Жібек  Сансызбай мен  Шегеге қосылып, қай  елге жол тартты?
•
Шеге жырда қандай бейнемен  көрінген?
 ІІІ Жаңа сабақ 1.Оқушылардың  назарын бүгінгі сабаққа аудартам.
Кіріспе сөз    
М.Шаханұлының  өлеңін оқу
...Тағдырыңды тамырсыздық індетінен  қалқала.
Әр адамға  өз анасынан  басқа да,
Жебеп тұрар, демеп тұрар  арқада
Болу керек құдіретті төрт ана,
Туған жері – түп қазығы, айбыны
Туған тілі таусылмайтын байлығы
Туған дәстүр, салт-санасы тірегі
Қадамыңа шуақ шашар үнемі
Және туған тарихы, еске  алуға қаншама . . . 
Төрт анасын қорғамаған халықтың
Ешқашанда бақ жұлдызы жанбаған
Қасиетті  бұл төрт  ана  тағдырының тынысы
Төрт ана үшін болған  күрес – күрестердің  ұлысы
Иә,  тағдырымыздың  тынысы болған төрт анасы қорғау елімізді қорғау, халқымызды  сақтау. Осы 
туған  жерімізді, Отанымызды, салт-дәстүрді сақтау үшін  қазақ  халқының  басынан небір  қиын  
сәттер, кезеңдер  өтті. Сол ата-бабаларымыздың  еңбегін  сақтап,  Отанымызды, тілімізді, елімізді,  
салт –дәстүрлерімізді, дінімізді сақтау біздің парызымыз.
Қазір біз өзімізді Қызылорда қаласының Қоғам Тв телестудиясына түсірілімде отырмыз деп  
есептейік. Мен жүргізушімін.        
             Оқушылармен ой бөлісу
•
Бірінші сауалым.
-Қазіргі заманда  Төлеген мен Қыз Жібек секілді  бойжеткен мен ер жеткен азаматтардың  бойынан 
асыл қасиеттер табыла ма?
•
Дәстүрдің озығы  мен тозығы дегенді қалай  түсінесіңдер?
•
Оқушылар жауабы
•
Ұстаздарға сауал қойылады.
Иә, рас қай халықты алсақ та, олардың өзіне тән  тұрмыс тіршілігі , күн көрісі, әдет-ғұрпы, салт-
санасы болатынын білеміз.  Қоғамдық өмірінің, экономикалық  жағдайларының  ілгерілеп дамуымен  
байланысты  халықтың  тұрмыс күйі,  әдет-ғұрпы, салты, сана сезімі дүниеге көз-қарасы т.б. біртіндеп
өзгеріп отырады. Сөйтіп бір заманда  туып, біртін келе  көп уақыт бойына қалыптасқан белгілі бір 
жүйеге қалыптасқан  дағдыға  айналған тұрмыс –тріршілік әдет-ғұрып салт- сананың алғашқы 
мазмұны біртіндеп ескеріп заман талабына сай жаңа мазмұнға ие бола бастайды. Осыған орай ауыз 
әдебиеті оның ішінде  тұрмыс-салтқа байданысты түрі де дамып өзгеріп отырған. 
-
Балалар тұрмыс салт-жырларының қандай түрлері бар?
-
Үйлену салтына байланысты қандай  жырлар бар?
-
Көңіл күй білдіретін өлең жырлардың қандай түрлері  бар?
Топпен жұмыс 
Оқулықпен жұмыс жасау
І топ     Падишадан кем емес ер Төлеген келбеті         51 бет
45

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
ІІ топ    Ақмарал атым Жібек ... 56 бет
ІІІ топ   Қаршыға мен Шеге  58 бет 
 
(оқушыларға  мазмұнын ашып айтқызып, ой-пікірін тыңдау)
 
Шығармашылық жұмыс
І топ.    Үйлену салтына байланысты айтылған өлен жырлардың жастар тәрбиесіне ықпалы (мәтін 
жазу)
ІІ топ      Өлеңмен жер қойнына кірер денең    (Абай)                           (Эссе жазу)
ІІІ топ.     «Өмірдегі қызықтың бәрі өлеңмен, 
                 Ойласаңшы,  бос қақпай елең селең»  (Абай)                        ( ой толғау)
Оқушылардың шығармашылық жұмыстары  тыңдалып,  сұрақтар қою барысында ойларын 
жинақтау.    
ІІ. Бейнетаспа көрсетіліп, оқулықпен бейнетаспаны салыстыру. 
 Қорытынды                      Міндетті деңгейлік сұрақтар                                                                         
Жырдағы салт –дәстүрлерді ата :                                                                                                           1. 
«Беташар», « Жар-жар» жырларында қандай тәрбиелік мәселелер  сөз болады?                       2. 
Қоштасу, жоқтау  өлеңдернің тақырыптарын және тәлімдік мәнін  ажыратыңдар.                          
Мүмкіндік деңгейлік сұрақтар                                                                                                 1.Төлегеннің 
қазасы, оның әуеге ұшқан алты қазбен қоштасуын  жырдың қай түріне жатқызамыз?                              
2.Одан Төлегеннің қандай жан өксігін, жан ізігілігін танып білдіңдер?                              3.Жібектің 
Сансызбаға қосылуына қалай қарайсыздар? Оның түпкі тамыры неде?                      4. Менің сабақтан 
алған әсерім?
Бағалау  Оқушылардың білімін бағалау.   
Үйге тапсырма   1.Қыз Жібек – адамгершілік пен адалдықтың,  ақылдылық пен парасаттылықтың 
символындай  асқақ тұлға (шығарма жазу). 2.Ұйқас түрлеріне талдау жасау.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Қызылорда қаласы. Алибаева Жанат
Сабақтың тақырыбы:   Қайталау
Сабақтың мақсаты: 
Білімділік: 
Дамытушылық:  шапшаң есептеу дағдысын, математикалық тіл байлығын дамыту. Логикалық 
ойлау қабілетін, зейінін дамыту.
Тәрбиелік: экономикалық тәрбие беру, тазалыққа тәрбиелеу.Ептілікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың өтілу әдісі: жарыс түрінде, сұрақ – жауап
Көрнекіліктері: слайдтар, жылқы бейнесі, түрлі суреттер, ойындар
                                               Сабақ барысы:
I Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушыларды  сабаққа дайындау. 
Мақсаты  мен  міндетін  хабарлау.
Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеріп, зейіндерін сабаққа аудару.
Психологиялық дайындық
-Балалар, бүгінгі біздің сабағымыз өзгеше болмақ, өйткені бізге қонақтар келіп отыр.Сондықтан біз 
өзіміздің білімімізді көрсетіп, бір – бірімізге сәттілік тілейміз.
 Үлкенге ізет,
 Кішіге құрмет.
 Сіздерге бізден
 Құрметпен сәлем
- Кәнеки, балалар, біздің сыныптың ережелерін еске салайық.
1. Сабақта бір – бірімізді тыңдаймыз
2. Математика пәні нақты ғылымдыр болғандықтан, нақты, дәл жауап береміз.
3. Өзіміздің тапқырлығымызды, шапшаңдығымызды көрсетеміз.
4. Сабаққа белсене қатысып, жақсы баға аламыз.
Біз білімді баламыз
46

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
Күнде бестік аламыз.
II  Үй тапсырмасын тексеру           (Шыршаны безендіру)
-Балалар, қазыр жылдың қай мезгілі?
-Қыс
-Жақында қандай мерекені тойладыңдар?
-Жаңа жыл
-Жаңа жылда нені безендірдіңдер?
-Жасыл шыршаны
-Ендеше, шыршамызды безендірейік.
Тапсырмаларды орындап, ойыншықтарды  ілу
-Жарайсыңдар, шыршамыз өте керемет болды.
III Қызығушылықты ояту.
-  Қай жылды қарсы алдыңдар?
- жылқы жылы
- жылқы қандай жануар?
- Жылқы – төрт түліктің бірі. Қамбар ата өсірген жылқының төлі  – құлын. Жылқы бізге ет, сүт береді,
мінсек көлік болады. 
-Ендеше, бүгінгі сабақта жылқыларға мініп жарысқа түсеміз.
(Сыныпты 2 топқа бөлу)
1 – топ:   Ақбозат
2 – топ:   Құлагер
-Қай топтың жылқысы ең алғашқы болып үйірге қосылса, сол топ жеңімпаз атанады.
IV    Көркем жазу
-Жарысқа түспи тұрып, дәптерімізді ашып, күннің ретін жазайық.
- Бүгін нешесі, қай жыл?
-  ақпанның 12 – сі, 2014 жыл
-Ендеше, 2014 санын разрядтық көрсеткішке жіктиік.
-  4 –бірл. 1 – ондық. 0 – жүздік. 2 – мыңдық
2014 санының ондығы мен бірлігінен тұратын санды атаңдар.
14- санын жаздыру
V. Өткенді пысықтау
- Кәнеки, жарысты бастайық.
Оқулықпен жұмыс
-Қайда келдік?
 - Ет сататын дүкенге.
1 – тапсырманы орындасаңдар, жылқы еті мен майынан әзірленетін тағам түрімен танысасыңдар
Ет – 15 кг
Май - ?         7 кг артық                        
Барлығы - ? кг
Шешуі:  15 + 7 = 22 кг (майдың салмағы)
                15 + 22 = 37 кг
Жауабы: 37 кг азық – түлік әкелінді.
Кері есеп    (ауызша)
Ет - ? кг          7 кг кем
Май – 22 кг
Барлығаы ? кг
Шешуі: 22 – 7 = 15 кг  (еттің салмағы)
              22 + 15 = 37 кг
Жауабы:  37 кг азық – түлік әкелінді.
Кері есеп    (ауызша)
Ет -15 кг
Май – 22 кг
Барлығы - ? кг
Шешуі: 15 + 22 = 37 кг
47

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
Жауабы: 37 кг азық – түлік әкелінді.
Жылқы етінен қазы – қарта, жал – жая дайындалады.
Тапсырманы орындаған оқушыны ұпаймен бағалау.
Тапсырманы дұрыс орындадыңдар, кеттік онда жолға аттанайық
Қайда келдіңдер?
-Сүт сататын дүкенге.
2 – тапсырманы орындасаңдар, жылқы сүтінен қандай сусын әзірленетінін білесіңдер.
Әкелінді – 50 л сүт
Жұмсалды – 20 л және 5 л
Қалды - ? л
Шешуі:  20 + 5 = 25л ( жұмсалғаны)
               50 – 25 = 25 л
Жауабы:  қалды 25 л сүт
Жылқы сүтінен қымыз жасап, жылқы терісінен жасалған торсықтарға құйып сақтаған.
Тапсырманы орындаған оқушыны ұпаймен бағалау.
3 – тапсырманы орындасаңдар, жылқыларымызға  тау – тастан сүрінби өтуі үшін, не қажет екен, соны
білесіңдер.
Слайд    №3 мысал
3 –тапсырма  (Кубизм әдісін пайдалану)
 1 – топ                                                                                 2 - топ
60 + 28  > 59 – 30                                                                   73 – 18  <  67 + 18
46 – 10  < 50 +  27                                                                  56 + 29  >  93 - 26
88 – 20  =  53 + 15                                                                  56 + 24  >  80 - 54
46 + 49  >  99 – 17                                                                  39 + 11  <  70 - 19
40 – 25  <  37 + 23                                                                  54 + 17  >  91 – 36
Тапсырманы дұрыс орындадыңдар, жылқылар тау – тастан сүрінби өтуі үшін тағаларын тағайық.
Слайд  Таға жайлы  мағлұмат беру
Тапсырманы дұрыс орындаған оқушыларды ұпаймен бағалау.
Сергіту сәті.
« Қаражорға» биін билету
-Балалар, жылқыларымыз ұзақ жолдан абден шаршап, шалдықты.Мына саялы бәйтеректің түбіне сәл 
демалып алу үшін,  бәйтеректің тапсырмасын орындайық.
  слайд       
Демалып алсаңдар, қайтадан жолға аттанайық. 
Тапсырманы дұрыс орындаған оқушыларға қамшы беру
                       Қамшы жайлы түсінік беру.
-Балалар, алыстан дыбыстар естіледі, сендер жылқылардың үиіріне жақындаған секілдісіңдер.     
(Аттардың дауыстарын шығару)
Аттарымызды  үйірге қосу үшін, келесі тапсырманы орындайық
«Қай топ жылдам?» ойыны.
                     1 – топ                                                          2 – топ
                    х + 32 = 85                                                    х – 24 = 46
1 – парта    х = 85 -  32                                                     х = 46 + 24
2 – парта    х =  53                                                            х =  70
3 – парта    53 + 32 = 85                                                   70 – 24 = 46
4 – парта    85= 85                                                             46 = 46
5 –парта                                  Тақтаға жазады
Үйірге ең бірінші  болып келіп қосылған жылқының тобы жеңімпаз атанады.Жеңімпаздарға   
«жарайсыңдар!» десек,  ал ұтылған топқа «әттеген – ай!» дейміз.
Слайд               Жарайсыңдар!
   Әттеген – ай!
VI   Қорытынды-Балалар, жылқы жайлы біраз мағлұматтар алдыңдар, жарыса отырып  саяхатта 
жасадыңдар. Енді сыныпқа оралайық. Біздің Лаура ертеңгі сабақ кестесін білми, сендерден көмек 
48

Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
сұрап отыр.  Лаураға көмектесіп, ертеңгі сабақ  кестесіне үй тапсырмасын жазып қояйық.
 «Кім тапқыр?» ойыны                логикалық есеп
Алғашқы 3 сабақ: қазақ тілі, математика және ана тілі болады. Математика бірінші емес, ана тілі 
бірінші де, үшінші де емес. Қай пән нешінші болады?
Қазақ   тілі
Математика
Ана тілі
1
                 +
           -----------
           ---------------
2
                   +
3
                 +
           -----------------
  
VII  Үй тапсырмасын беру
Күнделікті ашып, үй тапсырмасын жазып алыңдар.      №4 тапсырма
VIII  Бағалау.
Ұпай сандарын санап,  оқушыларды мадақтау, бағалау.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 Учитель русского языка и литературы 
школы-лицея №23 им. Ж. Кизатова
                                     Менетаева Гульмира Жакиповна
                                     
5 класс (к\о) Литературное чтение

жүктеу/скачать 2,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: