Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлының

Н
Нағима – «жұмсақ; бақыт, рахат».
Надира – «сирек, бірегей, қайталанбас».
Назима – «ретке келтіруші».
Назифа – «таза, кінәратсыз».
Назым – «тәртіпке келтіруші; моншақ тізуші».
Наила – «мақсатқа жетуші; пайда; сый».
Насиба – «несібе, үлес».
Насима – «жеңіл жел, таза ауа».
Насира – «көмекші, қорғаушы, жеңімпаз».
Нафиса – «қымбат, сирек кездесетін; көркем».
Нәбила – «асыл текті, бекзат; дархан; ақылды».
Нәда – «таңғы шық; жомарттық».
Нәжат – «амандық, азаттық, құтылу».
Нәуал – «сый, тарту; мейірім».
Несібелі – «несібе, үлес иесі».
Нұржамал – Нұр+Жамал.
Нұрзия – Нұр+ Дийя– «жарық, сәуле».
Нұрикамал – Нұр+Камал – «кемелдік, толықтық».
Нұрила – Нұруллаһ – «Алланың нұры».
Нұрфатима – Нұр+Фатима.
П
Патима – Фатима.
Пәкизат – Пәк – парсыша «таза», Зат – «зат, тек, тұлға».
Перизат – Пери – парсыша «пері, ару, сұлу», Зат – «зат, тек, 
тұлға».

222
223
Р
Рабиға – «төртінші, төртінші құрсақ; көктем», атақты тақуа 
әйелдің есімі – Рабиға Адауийя.
Разия (Радийя) – «разы».
Раиса – «көсем, басшы, текті ханым».
Райхан – «райхан гүлі; рахат».
Рамла  –  «құм,  топырақ»,  Мұхаммед  пайғамбардың  (с.а.с.) 
жұбайының есімі.
Рауда, Рауза – «бақ, гүлзар, жұмақ бақшалары».
Рахила  –  көне  иврит  тіліндегі  сөз;  Жақып  пайғамбардың 
әйелінің есімі.
Рахима – «рахымды, мейірімді, жанашыр».
Рашида – «ақылды, саналы, тура жолда жүруші». 
Руқайя  (Ұрқия)  –  «сақтаушы  дұға-тілеу»;  Мұхаммед 
пайғамбардың (с.а.с.) қызының есімі.
С
Сабах – «таң, ертеңгілік кез; таңертең туылған».
Сабила – «жол, даңғыл».
Сабира – «сабырлы, төзімді».
Сағира – «кішкентай, кішкентай қыз».
Саида – «ханым, бикеш, асыл текті».
Сақып, Сахиба – «жолдас, сұхбаттас».
Салиха – «ізгі, салихалы, тақуа».
Салтанат – «билік, сұлтандық, қуаттылық; керемет».
Самина – «қымбат, бағалы, әсем». 
Самира – «қоңырқай; сұхбаттас».
Сара  –  көне  иврит  тіліндегі  сөз,  Ибраһим  пайғамбардың 
жұбайының есімі.
Сафа – «саф таза, тұнық; Меккедегі қасиетті таудың аты».
Сафия – «саф таза, тұнық; таңдаулы».
Сафура – «жарқырауық жұлдыз».
Сәлима – «аман-сау».
Сәлуа – «жұбаныш, қуаныш; пана».
Сәмия – «биік, асқақ».
Сәруа  – «байлық, дәулет».
Сәуда  –  «қара,  қоңыр;  сүйіспеншілік»,  Мұхаммед 
пайғамбардың (с.а.с.) жұбайының есімі.
Сәусан – «лала гүл, лилия».
Сумайя  – Сәмияның кішірейтілген формасы.
Сурайя – Үркер жұлдызы.
Сүмбіл – арабша Сунбул – «бидай сабағының басы, масақ, 
жүгері  собығы;  күн  күнтізбесіндегі  ай  аты»;  парсыша  гүл 
аты. 
Сүндіс (Сундус) – «оқаланған, зерленген жібек матасы; Құран 
Кәрім сөзі».
Т
Тахсина – «жақсарту, түзету, кемелдендіру».
Таһира – «таза, кінәратсыз».
Тәзкира – «естелік, жәдігер».
Тәкмила – «толықтастырушы, аяқтаушы; толысу».  
Тәнзила – «түсірілген» – аят, белгіге, уахи, аянға байланысты 
сөз.
Тәслима – «сәлем беру; мойынсұну».
Тәсним – Құран Кәрімде айтылған жұмақ дариясының аты.
 
У
Уазира – «уәзір, орынбасар, көмекші».
Уазифа – «жауапкершілік, лауазым, мансап, қызмет».

224
225
Уариса – «мирасқор, мұрагер».
Уасима – «әдемі, сұлу, көркем».
Уәкила – «уәкіл, жауапкер».
Уәлида – «туылған бала, сәби, перзент».
Уәсила – «жол, әдіс; жұмақта Мұхаммед пайғамбарға (с.а.с.) 
уәде етілген орын».
Убайда – «Алланың кішкентай күңі».
Умайя – «Алланың кішкентай күңі».
Ұ
Ұрқия – Руқайя.
Ү
Үрия – «хор қызы».
Үзлифа – Узлифат – «жақындау», Құран Кәрім сөзі (81:13).
Ф
Фазила – «асыл, ардақты; артықшылық, бекзаттық; ырзық-несібе».
Фаида – «пайда, кіріс, үстеме».
Фаиза – «үздік, жеңімпаз, жеңуші».
Фарида – «сирек, жалғыз, бірегей».
Фариза – «парыз, жауапкершілік, борыш»; Фарида.
Фариха – «қуанышты, бақытты».
Фатима – «емізуден шығарылған», Мұхаммед пайғамбардың 
(с.а.с.) қызының есімі.
Фатиха  –  «ашушы,  алғашқы;  жеңімпаз»;  Құран  Кәрімдегі 
алғашқы сүренің аты.
Фаузия – «сәтті, жеңімпаз, үстем».
Фируза,Феруза – «бирюза, асыл тас».
Файруз – Фируза.
Х
Хабиба – «сүйікті, сүйкімді».
Хадиша  –  Хадиджа  –  «ерте  туылған»,  Мұхаммед 
пайғамбардың (с.а.с.) сүйікті жұбайының есімі.
Хазима – «шешімді, жігерлі, ақылды».
Хазина – «қазына, байлық, бақ-дәулет».
Хакима – «дана, ақылды».
Халида – «мәңгілік, мәңгі».
Халила – «жақын құрбы, сүйікті дос».
Халима – «жұмсақ, кішіпейіл, ибалы».
Халифа – «орынбасар, мұрагер, серік».
Хамдила – «Әлхамдулилла» сөзінің қысқартылған формасы.
Хамида – «мақтаулы, дәріптеулі».
Ханан – «сүйіспеншілік, жанашырлық, жұмсақтық».
Ханифа – «шынайы иман келтірген, ізгі; таза, пәк».
Хатира – «естелік; ес, жады».
Хауа – көне иврит тілінде «өмір»; жер бетіндегі ең алғашқы 
әйел, Адам атаның жұбайы, адамзаттың ортақ анасы.
Хаула – «киік, елік», атақты сахаба-әйелдің есімі.
Хафиза – «қорғушы, сақтаушы; Құранды жатқа білетін әйел».
Хафса – «кішкентай арыстан»; Омар ибн Хаттабтың қызы, 
Мұхаммед пайғамбардың (с.а.с.) жұбайының есімі.
Хумәйда – «кішкентай мақтаулы қыз».
Хумәйра  –  «қызғылт»,  Мұхаммед  пайғамбардың  (с.а.с.) 
жұбайы Айшаға таққан лақап аты.
Хусни – «көркем, әдемі, сұлу».
Ш
Шакира – «шүкірлі, алғыс айтушы (Раббысына)».
Шафия – «шипагер, дауагер».

226
227
Шәдида – «күшті, жігерлі, мықты».
Шәйма  –  Мұхаммед  пайғамбардың  (с.а.с.)  сүт  анасы 
Халиманың қызының есімі.
Шәмила – «қамтушы, кемел».
Шәмсия – «күн нұрлы».
Шәмшінұр – «Күн нұры».
Шәрифа – «ардақты, асыл текті».
Шәһира – «мәшһүр, белгілі, айтулы».
Қазақ хандары
Абылай,  Ақназар,  Әбілхайыр,  Барақ,  Берке,  Есім, 
Жәнібек,  Жәңгір,  Жолбарыс,  Кенесары,  Керей,  Қасым, 
Ормамбет, Таһир, Тәуекел, Тәуке, Темір, Тоқтамыс.
Батырлардың аттары
Алпамыс,  Баян,  Бөгенбай,  Ер  Тарғын,  Ер  Төстік, 
Қабанбай, Қамбар, Қобыланды, Қосай, Төлеген.
Билердің аттары
Әйтеке, Бөлтірік, Жиренше, Қазыбек, Төле.
Пайдаланылған әдебиет
Құран Кәрім.
Сахихул Бұхари Асқаланидың түсіндірмесімен.
Сахихул Мүслім Ән-Нәуәуидің түсіндірмесімен.
Ақ неке
Арабско-русский словарь, Х. Баранов.
Мир  мусульманской  женщины,  Гaдиуллина  Гульнара, 
С-Петербург, 2001 г.
Мусульманские имена, словарь-справочник, Изд-во «Диля», 
Москва, 2007 г.
Мұсылман  отбасының  негіздері,  Ә.  Тұрғынұлы.  «Ғибрат», 
Алматы, 2007 ж.
Рождение ребенка, Академия познания, Казань, 2005 г.
Тәрбиятул-әуләд,  Абдулла  Улуан,  «Дар  ас-Салам»  баспасы, 
Каир, 2005 ж.
Тухфат әл-Маудуд би ахкам әл-маулуд, Ибн Қайым әл-Жаузия.
Қазақ  халқының  дәстүрлері  мен  әдет-ғұрыптары,  екі  том, 
жауапты редакторы  С. Әжіғали, «Арыс» баспасы, 2005 ж.

МАЗМҰНЫ
Алғы сөз......................................................................................3
І БӨЛІМ 
ШАРИҒАТ ЖОЛЫМЕН
ШАҢЫРАҚ ҚҰРУ
Дініміздегі үйленудің үкімі.......................................................5
Үйленуге үндейтін иләһи нұсқаулар ....................................10
Пайғамбарлық (с.а.с.) пәрмен.................................................12
Некенің шарғи шарттары.........................................................13
Некенің дұрыс болу шарттары................................................14
Зинақорлық түбі – қорлық .....................................................15
Үйлендіру – ата-ананың борышы...........................................18
Жақсы жар таңдау ...................................................................19
Қызды  теңіне  қосу...................................................................26
Жақсы жар туралы қисса.........................................................28
Көп әйел алу туралы.................................................................29
Жұбайлық қарым-қатынас әдебі............................................30
Үйленуге байланысты құттықтаулар.....................................33
ІІ БӨЛІМ
ҰРПАҚ СҮЮ ҮКІМІ
Балалы болу – Жаратқанның бұйрығы .................................39
Алла Тағала себепті де, себепсіз де жаратады......................46
Құран Кәрімдегі перзент сұрау үлгілері................................48
Аталған аяттардан алынған дұғалар.......................................50
Көп балалы болудың артықшылығы......................................51
Мұсылмандық қағида – демографиялық 
түйткілдің шешімі....................................................................54
Бала көтере алмаған әйелдің медициналық 
жолмен көтеруі ........................................................................57
Аяқ  ауырлаудың  алдын  алу....................................................59
Аборттың үкімі.........................................................................60
Бала асырап алу мәселесі........................................................62
Құрсақтағы кезең ....................................................................66
Нәрестенің ата-анасына ұқсауының, ұл не қыз 
болуының сыры........................................................................68
ІІІ БӨЛІМ
НӘРЕСТЕ ДҮНИЕГЕ КЕЛГЕННЕН 
КЕЙІНГІ КЕЗЕҢ
Нәрестеге айтылатын тілек-бата.............................................78
Нәрестенің құлағына азан айту..............................................79
Тахник – баланың таңдайын тәтті нәрсемен сүрту..............82
Баланың шашын алу................................................................82
Ақиқа немесе шілдехана..........................................................83
Қыз баланың құрметтілігі........................................................89
Емізу мәселесі...........................................................................92
Сүндетке отырғызу...................................................................94
Қыз баланың құлағын тесу.....................................................96
Нәрестені  бесікке  бөлеу..........................................................96
ІV БӨЛІМ
БАЛА ТӘРБИЕСІ
Тәрбиенің басты ұстындары.................................................100
Әбу Ханифаның әділдігі........................................................108
Бала тәрбиесі – үлкен жауапкершілік..................................109
Балаға деген мейірімділік......................................................110
Баланы  сүю.............................................................................111

Балалар арасында әділдік сақтау..........................................115
Таршылықтан қорқып баланы өлтіруге, 
сатуға болмайды.....................................................................117
Имандылық тәрбиесі..............................................................118
Мұсылманшылық жайында жалпы мағлұматтар................122
Иман ұстындары.....................................................................125
Ислам дінінің діңгектері........................................................126
Мұсылмандық  әдептер..........................................................138
Сақтану дұғалары...................................................................142
Әрдайым оқылатын дұға-зікірлер.........................................142
Құран Кәрімдегі өсиет...........................................................145
Пайғамбарлардың ұрпақтарына өсиеті................................146
Лұқманның ұлына өсиеті.......................................................148
Ата-ананың борышы .............................................................149
Баланың борышы....................................................................151
Жетімді жебеу – мұсылмандықтың белгісі.........................153
Мал-жанның көптігімен менменсу – күнә..........................155
Екі бақшаның иесі туралы хикая..........................................158
Шетінеген бала – шапағатшы...............................................163
Сәби шапағатына байланысты қисса...................................169
V БӨЛІМ
НӘРЕСТЕГЕ АТ ҚОЮ 
МӘСЕЛЕСІ
Нәрестеге қашан ат қою керек?............................................174
Нәрестеге ат қоюға кім лайық?.............................................175
Жағымды және жағымсыз есімдер.......................................176
Жағымсыз есім жайында хикая............................................180
Тыйым салынған есімдер.......................................................181
Есім, куния, лақап және мәнсуб...........................................182
Ат таңдаудағы басты талаптар.............................................184
Есімді өзгерту туралы............................................................185
Қазақ халқындағы кейбір ат қою үрдістері.........................187
Мұсылман есімдері................................................................189
Мұхаммед пайғамбардың (с.а.с.) көркем 
сипатты есімдері.....................................................................193
Араб текті мұсылман есімдері...............................................197

Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлының 
бастамасымен
ЕЛ БОЛАМ ДЕСЕҢ, 
БЕСІГІҢДІ ТҮЗЕ!
(БАЛА ТӘРБИЕСІНІҢ МҰСЫЛМАНДЫҚ БАСТАУЛАРЫ)
Жоба жетекшісі
Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының
найб мүфтиі Серікбай қажы Ораз
Жинақтаған Сәбит Ибадуллаев
Дизайн, тех.редактор Абзал Жауһаров
Басуға 15.01.2015 жылы қол қойылды.
Қағазы офсеттік. Офсеттік басылым.
Пішімі 84/108/ 1/16. Баспа табағы 12.
Таралымы 10000. Тапсырыс № 1
«Bainur print» ЖШС баспаханасында
басылды.