Аралық ғылыми­практикалық конференция II том

602 

 

психологтар да зерттеді. Олар: А.М.Матюшкин өзінің “Шығармашылық дарындылықтың 

тұжырымдамасы”  еңбегінде, Шумакова Н.Б. өзінің бірқатар еңбектерінде, Г.Д.Чистякова 

өзінің    “Танымдық  құрылымды  дамытудағы  шығармашылық  дарындылық”  атты 

мақаласында  С.Юркевич  “Практик  психолог  жұмысындағы  дарындылық  диагностикасы 

мен  оны  болжау  проблемалары”  атты  еңбегінде  баяндалады.  Ресей  педагог­ғалымы 

К.Д.Ушинский «Ақыл­ой дегеннің өзі жақсы ұйымдастырылған білім жүйесі. Оқушының 

оқу  процесінде  ақыл­ойды  дамыту  мен  тəрбиелеудегі  ең  негізгі  дидактикалық  шарт  – 

мұғалім  мен  оқушының  оқубарысындағы  еңбегінің  дұрыс  болуы  мен  жүйелі 

жинақталуында» ­ деп нақтылаған.  

«Дарындылық» ­ бұл «дарын» сөзінен шыққан жəне ол дамудың аса қолайлы, сыртқы 

алғышарттарын  білдіреді.  Педагогикалық  энциклопедияда  бұған  келесі  түсінік  беріледі: 

«Дарындылық»  ­  бұл  адамның  белгілі  іс­əрекет  аумағында  ерекше  табыстарға  жетуге 

көмектесетін, қабілет дамуының жоғары деңгейі[13]. 

Философиялық  энциклопедиялық  сөздікте:  «Қабілеттілік  -  бұл  субъективті 

жағдайда  белгілі  бір  іс-əрекеттің  табысты  орындалуындағы  жеке  тұлғалық  даралық 

ерекшеліктері»деп түсінік берілген. «Дарындылық» ­ ақыл­ой дамуының жоғары деңгейі 

ғана  емес,  сонымен  қатар,  жеке  тұлғаның  дамуына  бағытталған  кейбір  ішкі  талап­

мақсаттар.  Сонымен  қатар,  дарындылық  ­  əлеуметтік  құбылыс.  Өйткені,  адамның  іс­

əрекетінің əлеуметтік сферада жетістіктерге жетуі туралы сөз болып отыр.  

Дарынды  балаларды  қалай  тануға  болады?  Белгілі  зерттеуші  Н.С.Лейтес  қабілетті 

балалардың  үш  категориясын  анықтап  берді.  Бірінші  категория,ой  ­  өріс  қабілеті  ерте 

жастан  байқалған  оқушылар.Екінші  категория,  жеке  бір  іс­əрекет  түрі  мен  белгілі  бір 

мектептегі  ғылым  түріне  қабілеттілігімен  көзге  түскен  оқушылар.Үшінші  категория, 

дарындылық күш қажырымен ерекшеленетін оқушылар. 

Дарындылық түрлерін анықтау критерийлері:  

1) əрекет түрі жəне оны қамтамасыз ететін психиканың салалары;  

2) дарындылықтың қалыптасу дəрежесі; 

3) байқалу формасы; 

4) əрекеттің сан алуан түрінде байқалу кеңдігі;  

5) жас ерекшелігі дамуының ерекшеліктері.  

Əрекеттің  негізгі  түрлеріне:  практикалық,  теориялық  (баланың  жасын  ескеретін 

болсақ),  көркем­эстетикалық,  коммуникативтік  жəне  рухани  құндылық  жатады.    Яғни, 

интеллектуалдық  саланың  аясында  сенсомоторлық,  кеңістік­көру  (визуалды)  жəне 

ұғымдық­логикалық  деңгейлер.  Эмоционалды  саланың  аясында  –  эмоционалдық 

қабылдауы  мен  эмоционалдық  қайғыруының  деңгейі.  Ынталандырушы­еріктік  саланың 

аясында  –  ой  шақыру,  мақсат  қою  жəне  мағынаны  ұғыну  деңгейлері.  Сəйкесінше, 

дарындылықтың мынадай түрлері айқындалады:  



 практикалық  əрекетте,  көбінесе,  қолөнері,  спорттық  жəне  ұйымдастырушылық 

дарындылықтарды айтуға болады. 



 танымдық  əрекетте  ­  əрекеттің  пəндік  мазмұнына  қатысты  интеллектуалдық 

дарындылықтың сан түрі айқындалады (жаратылыстану жəне гуманитарлық ғылымдар 

саласындағы, интеллектуалдық ойындар саласындағы, т.б. дарындылықтар). 



 көркем­эстетикалық  əрекетте  –  хореграфиялық,  əдеби­поэтикалық,  бейнелеу  жəне 

музыкалық дарындылықтар. 



 коммуникативтік əрекетте – лидерлік жəне аттрактивтік дарындылықтар. 

603 

 



 рухани­құндылық  əрекетте  –  жаңа  рухани  құндылықтар  туғызудан  жəне  адамдарға 

қызмет етуден байқалатын дарындылықтар[2;8]. 

  «Дарындылық»  жəне  «шығармашылық  дарындылық»  ұғымдары  мəндес  болып 

табылады. «Шығармашылық дарындылық» шартты түрде айтсақ,бұл – кез келген əрекетті 

жоғарғы деңгейде орындау ғана емес, сонымен қатар оны қайта жасау жəне дамыту болып 

табылады.«Дарындылықтың  қалыптасу  дəрежесі»критерийі  бойыншадарындылықты 

жіктеуге болады: 



 актуалды дарындылық;  



 əлеуеттік дарындылық.  

Актуалды  дарындылық  –  бұл  жас  ерекшелігі  жəне  əлеуметтік  нормалармен 

салыстырғанда  нақты  пəндік  салада  іс­əрекетті  орындаудың  жоғары  деңгейінде 

байқалатын  психикалық  дамудың  белгілі  бір  көрсеткішіне  қол  жеткізген  баланың 

психологиялық  сипаттамасы.Актуалды  дарынды  балалардыңерекше  категориясын 

талантты  балалар  құрайды.  Талантты  бала  –  бұл  қол  жеткізген  табысы  объективті 

жаңашылдық пен əлеуметтік маңызды талаптарға сай келетін бала деп есептеледі.         

Әлеуметтік  дарындылық–  бұл  əрекеттің  белгілі  бір  түрінде  жоғары  нəтижеге  жетудің 

психикалық  мүмкіндігі  бар,  дегенмен,  сол  сəтте  өз  мүмкіндігін  оның  функционалды 

жетімсіздігінен жүзеге асыра алмайтын баланың психикалық сипаттамасы.  Бұл əлеуеттің 

дамуына бірқатар келеңсіз себептер (қиын отбасы жағдайы, ынталандырудың аздығы, өз 

əрекетін реттей алмау, қажетті білімдік ортаның болмауы, т.б.) кедергі болады. Əлеуеттік 

дарындылық  баланың  бастапқы  психологиялық  мүмкіндігіне  нақты  дамытушы  ықпалды 

қамтамасыз ететін жағымды жағдайда байқалады. Байқалу формасы ретінде айқын жəне 

жасырын  дарындылық  болып  екіге  бөлінеді.Айқын  дарындылық  баланың  əрекетінен 

нақты  көрінеді.  Баланың  дарындылығы  күмəн  тудырмайды,  оның  жетістігі  көзге  ұрып 

тұрады.  Жасырын  дарындылыққатиптік,  жасырын  формада  байқалады,  оны 

айналасындағылар  байқамайды.  Нəтижесінде  бала  дарынды  емес  деген  қате  қорытынды 

жасалуы  мүмкін.  Ол  «болашағы  жоқтардың»  қатарына  жатқызылып,  қажетті  көмек  пен 

қолдаудан  ажырауы  мүмкін.  Жасырын  дарындылық  феноменін  тудыратын  себептерді 

бала  қалыптасатын  мəдени  ортадан,  оны  қоршаған  адамдармен  қарым­қатынас  жасау 

ерекшелігінен,  оны  тəрбиелеп,  дамытудағы  ересектердің  қателіктерінен  іздеу  керек. 

Жасырын  дарындылық  –  табиғаты  жағынан  күрделі  құбылыс.  Жасырын  дарынды 

балаларды  анықтау  бір  сəттік  психодиагностикалық  бақылаумен  шектелмейді.  Мұндай 

типтегі  дарынды  балаларды  идентификациялау  –  баланың  мінез­құлқын  талдаудың  көп 

деңгейлі əдістер кешеніне негізделген ұзақ процесс. «Əрекеттің сан алуан түрінде байқалу 

кеңдігі»критерийі бойыншажалпы жəне арнайы дарындылықты көрсетуге болады.Жалпы 

дарындылықəрекеттің  сан  түрінен  байқалады  жəне  олардың  өнімділігінің  негізі  болып 

табылады. Жалпы дарындылықтың маңызды аспектісі – ақыл­ой белсенділігі жəне оның 

өзіндік  реттілігі.  Жалпы  дарындылық  баланың  мақсаттылық  дəрежесін,  əрекетке 

ынтасымен берілу деңгейіне сəйкес анықталады. Арнайы дарындылықəрекеттің нақты бір 

түріне (поэзия, математика, спорт, қарым­қатынас, т.б.) қатысты болады.«Жас ерекшелігі 

дамуының  ерекшелігі»  критерийі  бойыншаерте  жəне  кеш  байқалатын  дарындылық  деп 

жіктеуге  болады.  Ерте  дарындылыққа  мысал  ретінде  «вундеркиндтерді»  атауға  болады. 

Вундеркиндтің  сөзбе­сөз  аудармасы  «ғажайып  бала».  Олар  ­  жасына  лайық  емес 

мүмкіндіктерімен таң қалдыратын, психикалық дамуы ерекше балалар[2;4;8]. 

Дарынды  баламен  жұмыс  жасаудағы  негізгі  мақсаты  ­  заман  талабына  сай  бəсекеге 

қабілетті,  білімді,  іскер,  ойлау  жүйесі  дамыған,  адамгершілігі  жоғары,  логикалық 

604 

 

тұжырым жасауға бейім, еркін ойлай алатын жеке тұлғаны қалыптастыру.Дарындылық – 

жеке тұлғаның өте күрделі, көп аспектілі қыры.  

Ү.Б.Жексенбаева  өз  еңбегінде  дарындылықтың  бірнеше  көрсеткіштері  мен 

белгілерін  берген.  Психомоторлық,  интеллекутуалдық,  академиялық,  шығармашылық 

жəне əлеуметтік дарындылық көрсеткіштері. 

Бала  дарындылығының негізгі белгілері: 



 арнайы психометриялық тест; 



 баланы бақылаудың түрлі тəсілдері (оқу жəне оқудан тыс əрекеттерінде, зертханалық 

жағдайларды); 



 арнайы бағдарлама аясында сынақ сабақтарын өткізу; 



 педагог тарапынан оқушының іс ­ əрекеті мен мінез ­ құлқын эксперттік бағалау; 



 əр түрлі зияткерлік жарыстар, байқаулар, олимпиадалар т.б. өткізу; 



 оқушы шығармасының туындыларын эксперттік бағалау; 



 арнай психодиогностикалық тренинг.  

Дарындылықты  анықтауда  сан  түрлі  əдістер  мен  тəсілдер  қолданылады.  Оқушы 

бойындағы  дарындылықты  анықтау  үшін  психологиялық  диагностикалар,  (əдістемелер 

тесттер,  сауалнамалар,  эксперимент  зерттеуі)  жəне  т.б. Дарындылықты  анықтау 

əдістемелері баланың қабілеттеріне ұзақ уақыт бойы жасалған бақылаулардың нəтижесін 

нақтылауды,  күшті  жəне  əлсіз  психологиялық  сапаларын  дəлірек  анықтауда  қажетті 

психо­педагогикалық  көмекті  ұйымдастыру  үшін  қажет.  Дарынды  баланың  психикасын 

кеңінен анықтауда келесі əдістер қолданылады: 



  арнайы психологиялық сұрақнама, əдістемелер; 



 баланың іс­əрекетін мұғалімдер, ата­аналар, психологтар тарапынан экспертті бағалау; 



  балалардың  шығармашылық  жұмысының  нақты  нəтижелерін  мамандар  тарапынан 

сараптау; 



  түрлі  танымдық  əрі  пəндік  олимпиадалар,  конференциялар,  спорт  жарыстарын, 

шығармашылық байқаулар, фестивальдар жəне т.б, ұйымдастыру; 



  белгілі  дарын  түрін  талдау  міндеттеріне  байланысты  түрлі  əдістерді  пайдалана 

отырып, психодиогностикалық зерттеу жүргізу [3;9].  

Д.Ж.Резнулиннің  пайымдауынша  дарындылық  үш  байланыстың  үйлесімділігі:  жоғары 

интеллектілік, креативтілік жəне нəтижеге жетудегі ынталылық. Осы үш қасиеттің біреуі 

болмаса, адам  дарын ретінде қалыптаспайды.  

Оқушының оқу материалдарын меңгерудегі ой іс­əрекетінің екі деңгейі бар:  

а) өнімсіз (міндетті деңгейге сəйкес келеді);  

ə) өнімді (лайықты жəне жоғары деңгейге сəйкес келеді) 

      Яғни, эвристикалық жəне шығармашылық деңгей. Деңгейлеудің қажеттілігі: оқушы өз 

іс­əрекетінің  деңгейін салыстыра отырып  жүйелеуі керек. Жай сабақтардағы бағалаудың 

өзі  деңгейлік  белгілер  арқылы  атқарылады,  бірақ  онда  оқушының  танымдық  іс­əрекеті 

бағаланады.  Орта  білім  берудің  салалық  жалпыға  міндетті  стандартының  үш  деңгейіне 

негізделіп,  қисынды  ойлау  операциялары  күрделілігіне  қарай  үш  деңгейге 

топтастырылған: 

1)  Міндетті  деңгей  ­  минимум  ҚР  ОББ  стандарт  деңгейі.  Қарапайым  ойландыратын 

операциялар белгіленген. 

2)  Лайықты  деңгей  ­  лицей,  гимназия  оқушыларының  деңгейі.  Күрделі  ойлау 

операциялары белгіленген. 

3)  Жоғары деңгей ­ дарынды балалар мектебі деңгейі. 

605 

 

Күрделілігі  жоғары  ойлау  операциялары  белгіленген  (шығармашылыққа  бағытталған). 

Балалардың танымдық, шығармашылық қабілеттері, іскерліктері мен сезім ерекшеліктері 

оку­тəрбие үрдісінің барлық жоспарлауларда басшылыққа алынады. 

Г.С.Абрамов  жастың  өсуіне  байланысты  жаңа  психикалық  білімдердің  қалыптасуын 

сатылап көрсетеді:  

1)  1­3  жаста  заттық  əрекеттерді  меңгеру,  белсенді  тіл,  өзіндік  сана­сезім;  3­6  жаста 

символдарды қолдану, талдап қорыту нормаларынан хабардар ету, бірлескен мотивтер, 

шартты­диалогтық бағыт;  

2) 6­10 жаста өз еркімен сыртқы əрекетін жоспарлау, рефлексия (іштей өзіне­өзі сынмен 

қарау);  

3)11­15  жаста  өзін  ересек  сезіну  "достық  кодексі"  дағдылану,  іштеллектуалық 

нормалардың əлеуметтік жəне жасөспірімділігінен хабардар ету;  

4)  15­18  жаста  өзіндік сана­сезім,  өмірлік  жоспарлары,  дүниетанымы  қалыптасады.  Осы 

даму ерекшеліктерінің өзі бір­бірімен тығыз байланысты. 

Дарынды  балалар  қабілетін  анықтауды  ғалымдар  үш  деңгейде  қарастырады.  Олар: 

теориялық, əдістемелік, педагогикалық  ұйымдастыру. 

1.Теориялық  –  дарындылықты  анықтау.Əр  оқушының  дамуы  мен  келешекте  оқыту 

аспектілерін ұйымдастыру жəне оның зерттеу жұмысының нəтижесі негіз бола алады. 

2.  Əдістемелік­  қабылданған  анықтау  əдісі  мен  дарынды  оқушының  білімін  дамыту 

бағдарламасының сəйкестігі. 

3.Педагогикалық­ұйымдастыру.  Дарынды  балалармен  диагностикалық  жұмысты  таңдау 

түрі мен ұйымдастыру əдісінің болжамы[3].  

Ғалым Ж.К.Елеупаева дарындылық ұғымының мəнін тусінуде маңызды болып табылатын 

«қабілет» түсінігінің үш негізгі көрсеткішін атап көрсеткен. Олар: 

1.Қабілет  ­  бір  адамды  екіншісінен  ажырататын  дара  психологиялық  ерекшелік. 

Баршаға бірдей тəн қасиеттер қабілет бола алмайды.  

2.  Қабілет  ­барша  тұлғаға  тəн  болған  ортақ  сапа  емес,  кей  адамға  ғана  дарыған 

қандай да бір не бірнеше іс­əрекетті табысты орындауға жарайтын өзара ептілік.  

3. Қабілет ­ нақты адамға топталған білім, ептілік жəне дағдылардан оқшау, қажет 

əрекетті игеру желісінде ғана көрінеді[5].  

Дарынды  балалармен  жұмыс  түрлерін  ұйымдастыруда  төмендегідей  мəселелерге 

назар аудару керек: 

1.  Пəн сабақтарында шығармашылық сипаттағы тапсырмаларды іріктеу, орындау, талдау 

жұмыстарын жүйелі жүргізу. 

2.  Дарынды  оқушылардың  білім  деңгейі  мен  олардың  өз  мүмкіндіктерін  пайдалану 

көрсеткішін арнайы əдістемелер бойынша жүйелі түрде тексеріп отыру. 

3.  Сабақтан  тыс  мезгілінде  жүргізілетін  жұмыстарды­  пəндік  олимпиада,  ғылыми 

конференцияға, интеллектуалдық турнирлер мен шығармашылық байқауларға дайындық 

жұмыстарын жыл бойы жоспарлы жүргізу керек. 

4.  Білім  беру  мекемелерінде  дарынды  оқушылар  үшін  арнайы  сыныптар  мен  топтар 

құрып, оқу бағдарламаларын жеделдетіп оқытуды ұйымдастыру; 

Дарынды баланың  жасаған  жұмысына қолдау көрсету де оның  болашағына ерекше əсер 

береді. Қолдау көрсету дегеніміз өзі баланың жұмысын таныстыру, тарату жатады: 

1.Тəжірибелерін газет,журнал беттеріне беру. 

2.Байқауларға қатысу. 

3. Іс­шаралар ұйымдастыру. 

606 

 

4. Мектептермен тəжірибе алмасу. 

5. Бақылау күнделігін жазып отыру. 

6. Психологиялық материалдар жинақтау. 

7. Кітапша құрастыру. 

8.”Реферат”. 

9.”Портфолио [6].  

Қорыта  айтқанда,  қазіргі  білім  беру  мақсаты  білім,  білік,  дағдымен  қаруландыру 

ғана емес, солардың негізінде дербес өзгермелі қоғамда лайықты өмір сүріп, жұмыс жасай 

алуына, əлеуметтік жəне кəсіби біліктілікке ақпаратты өзі іздеп тауып, ұтымды пайдалана 

алатын, жан­жақты дамыған, білімді, өз ісін жəне өзгенің ісіне əділ баға бере алатын жеке 

тұлғаны  қалыптастыруды  талап  етіп  отыр.  Дағдарысы  мен  дарындылық  табыстылығы 

арасында  қарама­қайшылығы  бар  бұл  мəселе  түбегейлі  шешілмеген  жəне  əрі  қарай 

зерттеуді  қажет  етеді.  Алдағы  уақытта  алдыңғы  елдердің  қатарынан  көрінуіміз  үшін 

дарынды  балалардың  қабілетін  ашуда  жəне  танытуда  педагогтер  мен  ата­аналардың 

бірлескен  əрекеті  маңызды  рөл  атқарады.Қоғам  қажеттілігі  мен  сұранысын 

қанағаттандыратын  өмір  сүру  қағидаларын  меңгерген,жалпыадамзаттық  құндылықтарды 

бойына  сіңірген,  кең  көлемде  білім  алған  дарынды,  өскелең  ұрпақ  –  мəңгілік  ел  тірегі 

болмақ. 

 

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1  Концепция  выявления,  поддержки  и  развития  одаренных  детей  в  Республике 

Казахстан. Дарын. Информационно­методическийсборник.  №3, 1999, с. 24. 

2  Психология одаренности детей и подростков (под.ред. Н.С. Лейтеса,  ­ Москва.  Издат. 

Центр  «Академия»,  1996,  с. 4­55. 

3  Яковлев  Е.  Развитие  творческой  одаренности  детей  школьного  возраста    (школьный 

психолог) №39,  2001,  с. 6­7. 

4  Педагогика и психология одаренности школьников  (под ред. У.Б.Жексенбаевой, 

А.К. Сатовой ­  Аламты,  2002,  248с. 

5  Елубаев А.О. Дарынды оқушыларды тану ерекшелігі – Дарын, 2009. №5, 112­116б. 

6  Абрамова Г.С. Введение в практическую психологию. Екатеринбург, 1995. 

7  Қ.Ж. Акменбетов Дарындылықтың теориялық негіздері //Педагогика мəселелері, 200б. 

№2, 130­134бб. 

8  З.Бектібаева  Дарындылық  дамытудың  теориялық  негіздері  //Қазақстанмектебі,  2009. 

№6,71­73б. 

9  А.Б.  Ерпенова  Дарынды  балаларды  анықтау  əдістемесі  //Мектеп  директорының 

орынбасары, 2009. №3, 9­10б. 

10  С.А.Омарқұлова  Дарынды  баламен  жүргізілетін  жұмыстардың  əдістері  мен  түрлерін 

жетілдіру //Мектептегі технология, 2009. №5, 3­4б. 

11  inust.tor.kz/pedagogika/ped_OkuZertTalap.ppt 

12  ssn.kz/images/news/treb_kaz.doc 

13  baxultanov.ucoz.kz/blog/ylymi.../2011­01­22­5 

 

 

 

 

 

 

607 

 

УДК 811.512.124 

Мукашева М.М.

1

,  

1 

к.ф.н., доцент., Евразииский национальный университет имени Л.Н.Гумилева, 

Астана, Казахстан, 

m.mukasheva@yandex.kz

  

 

КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТЬ СМИ В УСЛОВИЯХ КРИЗИСА 

 

 

Abstract.    The  situation  of  mass  media  of  the  Republic  of  Kazakhstan  during  financial 

crisis is analyzed catholically in this article. The decrease of editions and its advertisement are 

vindicated by precise examples. 

Keywords: financial crisis, periodicals, advertising , circulation, budget, control, lecture 

hall, costs. 

 

Издательская  деятельность  в  Казахстане  является  высоко  затратным 

производством.  Импортные  бумага,  краски,  полиграфические  оборудование,  оплата 

высоко  интеллектуального  труда  журналистов,  распространение  периодики  –  делают 

выпуск изданий малорентабельным для инвестиций бизнесом. Основной источник дохода 

СМИ  –  реклама,  в  связи  с  финансовым  кризисом  постоянно  уменьшается.  По  оценке 

GallupMediaAsia, в первом квартале 2009 года в печатных СМИ Казахстана опубликовано 

на  23%  меньше  рекламы,  чем  за  аналогичный  период  прошлого  года  (подсчитано 

количество  выходов,  то  есть  сколько  рекламных  объявлений  и  макетов  размещено). 

Рекламодатели  считают  более  перспективным  сотрудничество  с  телевидением  и  в 

условиях  сокращения  рекламных  бюджетов  предпочитают  жертвовать  газетами  и 

журналами. 

По количеству выходов рекламы в периодических изданиях 2008 год оказался не 

таким уж кризисным – произошло снижение с 99 тыс. до 98 тысяч, то есть примерно на 

1%.  Однако    в  первом  квартале  2009  года  рекламодатели  существенно  больше  денег 

потратили на телевидение, а количество рекламных публикаций в печатных СМИ упало 

на 23%. Но серьезное уменьшение числа выходов рекламы наблюдалось в начале кризиса. 

В 2007 году по сравнению с 2006­м падение составило почти 50% 

Важно  отметить,  что  наступление  кризиса  часто  застает  организации  врасплох,  и 

те, кто принимает решения, практически всегда бывают поражены быстрым наступлением 

событий.  Им  приходится  иметь  дело  с  обстоятельствами,  которые  считаются 

маловероятными  и  человек  –  существо  привычки;  но  кризис,  по  определению,  явление 

непривычное, не рутинное, В  условиях кризиса объем работ значителен,  а  возможности 

контролировать  ситуацию  и  предпринимать  ответные  действия  ограничены.  Дело  часто 

осложняется  централизованной  системой  принятия  решений,  бюрократическими 

правилами,  автоматизацией  контроля,  сокращением  персонала  и  текучей  кадров, 

недостаток времени, каналов связи  и  различиями в опыте, принципах и  навыках членов 

кризисной группы. 

Главная  задача  всех  издателей  сегодня  –  оптимальное  сокращение  затрат  и 

увеличение  доходов  от  продажи  тиража  и  рекламы  при  сохранении  и  расширении 

читательской  аудитории,  а  значит,  сохранение  и  улучшение  качества  контента, 

выполнение  своей  основной  информационной  функций.  Факты  сокращения  тиражей  и 

ухода  изданий  с  рынка  носят  избирательный,  а  неэффективные  и  убыточные  проекты, 

сокращаются  тиражи  отдельных  изданий  –  с  рынка  уходят  неконкурентоспособные  и 

608 

 

невостребованные издания, рынок очищается. Это модно считать позитивным моментом 

кризиса. 

Большинство издателей проводят экономически оправданную оптимизацию затрат 

–  сокращают  раздутые  в  последнее  время  заработные  платы  и  штат,  выбирают  менее 

бюджетные  способы  продвижения,  переходят  на  более  оптимальный  формат  и 

полиграфическое качество с точки зрения целевой аудитории. В частности, издатели стали 

очень  аккуратно  относиться  к  объемам  возврата  (списания)  и  тиражам  на  промо­

распространение. 

В условиях кризиса происходит изменение аудитории СМИ у изданий, выходящих 

реже, чем раз в неделю, в 2008 году аудитории СМИ. У издании, выходящих реже, чем раз 

в неделю, ежедневных СМИ также наблюдался рост числа читателей – 19,5% до 24%. А 

вот еженедельники потеряли небольшую их часть. 

Как правило, обычных читателей печатных изданий интересуют такие рубрики, как 

программа  телепередач,  анекдоты,  гороскопы.  Немногие  граждане  покупают  газеты  и 

журналы,  чтобы  узнать  о  событиях  политики  или  экономики.  Это  вполне  объяснимо, 

поскольку  доля  соответствующим  образом  подготовленной  либо  имеющей  отношение  к 

данным сферам аудитории всегда будет меньше. 

В условиях, когда рекламы становится гораздо меньше, чем прежде, издатели стали 

обращать внимание на доход от реализации своей продукции, хотя он и незначителен. В 

связи с этим заявлением должна внушить оптимизм информация о том, что казахстанцы 

все больше и больше подписываются на газеты и журналы. По данным «Казпочты», она 

занимает  в  сегменте  подписки  на  периодические  издания  доминирующие  положение  – 

82% рынка. По состоянию на 1 января 2009 года на 1000 казахстанцев приходилось 182 

экземпляра  печатных  СМИ.  Гораздо  более  охотно,  согласно  данным  «Казпочты», 

подписку оформляют сельские жители.  Их доля составляет 67%. Также следует добавить, 

что 60% подписчиков – это физические лица. 

В  2007  году  объем  рынка  продаж  печатной  продукции  составил  6  миллиардов 

тенге,  а  в  2008  был  зафиксирован  рост  до  7,8  миллиардов.  Сейчас  снова  идет  спад:  по 

прогнозу  на  2009  год  данный  показатель  уменьшился  на  20­30%  и  составит 

ориентировочно  5,5  миллиардов.  Сложнее  всего  приходится  новым  изданиям, 

начинающим  свой  выход.  Например,  с  августа  2008  года  по  июль  2009  открылось  27 

печатных СМИ. После выпуска первого же номера 14 из них закрылись. Газет и журналов 

на  казахском  языке  пока  немного  (они  составляют  лишь  20%  от  общего  числа 

продаваемой  периодической  печатной  продукции),  однако  количество  их  все  же 

увеличивается. В 2008 году насчитывалось 452 печатных СМИ на государственном языке, 

в этом году – 510. 

В условиях кризиса основные задачи редакций – не снижать тиражи и не уходить в 

демпинг.  Потому  как  обе  эти  меры  крайне  неэффективны  в  долгосрочной  перспективе. 

Снижая тираж, можно потерять читателя, за которым уйдет и рекламодатель. А демпинг 

может  банально  привести  лишь  к  убыточности  предприятия.  Хотя  некоторые  издания 

сейчас снижают цены на объявления до 70%, посоветовал предприниматель. Такие скидки 

означают:  сокращение  затрат  за  счет  уменьшения  тиража  и  дальнейшее  снижение 

эффективности бизнеса. 

Как показывает практика, средствам массовой информации не стоит рассчитывать 

на государственную помощь. Анализ законодательства о СМИ и его изменений приводит 

к выводу, что в борьбе с оппозицией власти душат все, в том числе и вполне лояльные, а 

609 

 

также  развлекательные  и    рекламные  периодические  периодические  издания,  которым 

вообще нет дела до политики. 

Средство  есть  сообщение,  ­  сказал,  что  почти  полвека  назад  выдающийся 

канадский  исследователь  М.  Маклюэн,  подчеркивая,  что  каждый  медиаканал 

распространяет  характерный  только  для  него  тип  содержания.  Современная  медиа 

индустрия,  опираясь  на  развивающиеся  инфраструктуру  технологический  процесс, 

расширяет  традиционные  представления  о  медиа  системе,  так  как  производство 

содержательной или рекламной основы для СМИ становится все более самостоятельным и 

экономически  важным  процессом.  Интернет  доводит  этот  процесс  до  совершенства: 

пользователь получает любой тип контента через самый современный и самый далекий от 

традиционных СМИ канал. Однако в развитии современных медиа еще не наступил тот 

момент,  когда  все  традиционные  СМИ  интегрируется  и  сольются  в  один  канал. 

Следовательно,  рассматривая  экономику  современных  СМИ,  мы  по­прежнему  будем 

анализировать все секторы, которые составляют современную масс­медиа. 

Интересен  зарубежный  опыт.  Каждому  чиновнику  –  по  газете.  Именно  такой 

принцип был положен в процесс создания газетной журналистики в Китайской Народной 

Республике почти шесть десятилетий назад и действует до сих пор. В условиях растущего 

финансового кризиса многие китайские компании практически полностью отказались от 

размещения  рекламы  в  СМИ.  Однако  это  вряд  ли  в  ближайшем  будущем  негативно 

скажется на крупных газетах, поскольку в Китае поддержка СМИ со стороны государства 

всегда была и остается одно из приоритетных задач. Дело в том, что КНР практически все 

СМИ принадлежат государству. Хотя есть и такие, которые официально говорят о своей 

финансовой «независимости» 

Какими видятся перспективы рынка печати после кризиса? У классической газеты 

будущего сколько угодно. Но она уже будет предназначена не для всех слоев общества, а 

для  так  называемого  элитного  потребителя  информации  –  для  людей  хорошо 

образованных,  хорошо  зарабатывающих,  с  высоким  уровнем  запросов.  Времена,  когда 

каждая семья выписывала ежедневную газеты и считалось, что это само собой разумеется, 

прошли и уже не вернуться. Поэтому и газет будет меньше. Но лучшие остануться. 

 

 Список литературы: 

1 www.tns­global.kz/ru 

2  Джалилова  А.  Участники  рынка  СМИ  в  Казахстане  серьезно  пострадали  из­за 

оттока рекломадателей//Панорама 2009, 14 июля 

3  Маклюэн  М.  Галактика  Гуттенберга.  Сотворение  человека  культуры.  –  Киев, 

2004. С. 73. 

4 Михайлов С.А., Динсинь Ли, Чжан Хэфэн, Журналистика Китая. – Спб., 2006. С. 

247. 

 

 

 

 

 

 

 

 

610 

 

УДК 316.77­051 

жүктеу/скачать 7,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: