БЕКТАС   Көрінгенмен ұрысып,   Кергігенмен құрысып,  Қарс ұрады Қадишаң   Қара құртша тырысып.     БЕКЕН

БЕКТАС  
Қадишаң тым ашқарақ,  
Падишадай аспандап,  
Көп киеді «модасын»,  
Көкиеді ас таңдап.  
 
БЕКЕН  
Сенің жарың бояншақ:  
Ұйқысынан оянса-ақ  
Боянады бес сағат,  
Тірлігінен ойы алшақ.  
 
БЕКТАС  
Түсінігі жоқ дəйім:  
«
Мүсінімді сақтаймын!»-  
Дейді сенің Қадишаң,  
Дейді: «Бала таппаймын!»  
 
БЕКЕН  
Ағайыннан бездіріп,  
Ағат мінез сездіріп,  
Алтының жүр азғырып  
Аңғар оны тез біліп.  
 
БЕКТАС  
Əдеп біліп,  мақталмай,  
Əдептілік  сақтамай,  
Жөн бе жарың мақтанса,  
Жөнге салғын баптанбай.   
 
БЕКЕН  
Алтын жарың қандайды?  
Ас пісіре алмайды.  
Ал, тамақты ішкенде,  
Алдына жан салмайды.  
 
БЕКТАС  
Сыйламайды енесін,  
Ұялмайды, не дерсің?!..  
Мінезіңе жарыңның  
Күнде өзің де «көнерсің».  
 

БЕКЕН  
Қапа шектің-мұңың көп, 
Қан жылаған күнің көп: 
 
Сыйламайды өз жарың, 
Ойламайды «пірім» деп.  
 
БЕКТАС 
Еркін жансың дегенде,  
Ердің қамын жеген бе? 
Басынады əйелің, 
Басың қалды «көгенде». 
 
БЕКЕН  
Көзінде нұр ойнайды,  
Жүзі жарқын жайнайды:  
Кемітпе тым жарымды,  
Онда, қаным қайнайды...  
 
БЕКТАС 
Жамандасаң жарымды,  
Отқа салам жанымды!  
Енді міне сөз тəмам –  
«
Еруліге – қарулы»... 
 
 
БЕКТАС пен БЕКЕН қосылып айтады:  
Айтыста ердің зары бар,  
Аянышты ары бар:  
Кесірлілер ойласын,  
Кешіріңдер, арулар! 
  
ДЕМІКПЕ ДЕМБЕК 
 
Демеубектің  
Дембегі тым  
Бұл заманға  
Болды нала:  
- 
Нендей шара?  
Мен-бейшара!  
Жай елеспін:  
Бай емеспін!..  
Бұл заманды 

Сыбап мүлде, 
Жынданады 
Жылап күнде:  
- 
Түрі жаман!  
Құрғыр заман  
Елді бұзды.  
Енді бізді  
Бұзар еді, -  
Əке саған  
Ызам келді!  
Бізді жастан 
Аямастан  
Адалдыққа,  
Адамдыққа 
Үйретіпсіз:  
Көнкөрісті  
Күйретіппіз!  
Жанымызды,  
Арымызды  
Жалдай алмай,  
Аңқау жұртты  
Алдай алмай,  
Қарабасты!  
Қарабастың 
Қамын жемей,  
«
Болғандардан»,  
«
Толғандардан» 
Сыртта қаңғып, 
Жұртта қалдық.  
«
Ғылым, еңбек,  
Білім жеңбек!»-  
Деп едіңіз, -  
Не  көрдік біз?  
Білім еңбек 
Жеңу қайда?!  
Алды меңдеп 
Арсыз айла...  
Тəртіп бұзған  
Тапты пайда.  
Демеубек те:  
- 
Желеулетпе!  
Барма ұсаққа,  
Арды сақта!  

Қайғырудың  
Қажеті не?  
Қанағат қыл!  
Əжетіңе  
Қаражат – пұл  
Жетер! – деді.  
Нарық-бұздық, - 
Парықсыздық 
Өтер!-деді.  
Өмір – безбен:  
Бұл бір кезең –  
Өтелмелі  
Өткел еді.  
Ар жолынан  
Адам боп өт:  
Арманыңа  
Адал боп жет!  
 
ТАСТАНДЫ ТЕХНИКА 
 
Көргесің сен өзің де:  
Нарықтық  үнем  кезінде,  
«
Жекеменшік» бөлікте  
Таласты да көлікке,  
Ағайындар қырқысты,  
Арсыз бетін жыртысты.  
Амал тауып қулығын  
Ақша жапқан  қу Қыбың  
Қос машина – бір өңді.  
Трактор мен түреңді, 
Тұқым сепкіш, КАМАЗды...  
Бөліп-бөліп сабазың  
Бөлшектеді, тастады... 
Техника-тастанды,  
Машина тұр маңқиып,  
Трактор тұр қаңқиып.  
«
Дон», «Белорус», «КАМАЗ» да  
Мəңгі тұрды «намазға».  
Мəнін білмей нарықтың,  
Игілігін халықтың  
Парықсыз пес қорлады: 
 
Қайран ауыл сорлады.  
 

Іскерлігің болмаса,  
«
Пысықтығың» далбаса. 
 
 
АШЫҚ АУЫЗДАР 
 
«
Екі елі ауызға 
Бір елі қақпақ», -  
Дейтін ел: ауыз да  
Сөйлейтін шақтап,  
 
Ауызға еркіндік  
Берді бұл заман:  
Ауыздар еркінсіп,  
Алжасты жаман.  
 
Ауыздың «қақпағы»  
Ашылып енді,  
Жалмаңдап қақсады,  
Жамандап елді.  
 
Қарғаша ол қаңқылдап,  
Қадірін жойды:  
Айтып жүр балпылдап  
Ақылсыз ойды.  
 
Ұлықты, əкімді 
«
Ұнатпай» мүлде. 
Өсектеп əркімді,  
Өртеп жүр күнде.  
 
Елге мін көп ездің 
Ауызын тыймау:  
Жүйесі жоқ сөздің  
Иесі - милау.  
 
 
ДЕДЕННІҢ ДЕРТІ 
 
- 
Тар  заманда  
Арланам ба?  
Сауда жасап,  
Баудай асап,  

Жаймадан тек  
Бай болам! – деп,  
Деден көпіп,  
Жеделдетіп,  
Банкіден де,  
Əркімнен де,  
Несиелеп,  
«
Несібе» деп,  
Ала берді.  
Талап елді,  
Зар қақтырды:  
Ар, бақ құрыды.  
«
Деден қарыз!» -  
Деген  арыз  
Ауыл жақты  
Дауылдатты.  
- 
Қайтарманы  
Қайтармады!  
Бермеді! – деп,  
Елде  еңіреп,  
Қарызы бары  
Зар жылады.  
Елге Деден  
- 
Теңге деген 
Айналымға  
Айналуда! –  
Деп түйілді.  
Көп шүйілді.  
- 
Үйің де жоқ,  
Күйің де жоқ!  
Бұйым сарап:  
Тиін санап,  
Жалаңдайсың –  
Жалаң «байсың»...  
Ақшаң тым көп, -  
Баста дым жоқ:  
Сараң, пессің,  
Қараң өшсін!  
 
Бақсақ Деден  
Ақша деген  
Дертпен байып,  
Серттен тайып,  

Əр ізі – сор,  
Қарызы мол,  
Басы сотты –  
Масыл бопты. 
  
ҚЫҢНЫҢ ҚЫЛЫҒЫ 
 
Комерсант Қың,  
«
Өнер» салтың –  
Есер айла  
Елге пайда  
Келтірдің бе?  
Əлде қанап,  
Өлтірдің бе?!  
- 
Коммерсия  
Сəл ерсі ия...  
Шетелдерден –  
«
Көкемдерден»  
Аттай қалап,  
Арақ, шарап,  
Сыраларын  
Сұрап  алдым.  
Сарап бар ма?  
Арақтарға  
Судан қосып,  
У да қосып,  
Қымбаттаттым:  
Бұлдап  саттым!  
Ішкіш  сабаз  
Ішкенге мəз  
Құлап  жатты:  
Жан  тапсырып,  
Сұлап, қатты.  
Ақша мол боп:  
Толды қалта.  
Міндім «Волво» - 
«
Иномарка».  
Дүкендерді,  
Бүкіл елді  
Сатып  алдым:  
Құл жұмсап,  
Жатып алдым.  
Бір өзім үш  

Қатын алдым!  
Ақша жалдау:  
Алдау, арбау  
Басқа айла да –  
Баспайда! Да!  
- 
Ойла жаным,  
Ойлағаның   
Арам асың.  
Қара басың  
Баюы анық, -  
Елді ойламау –  
Аюандық!  
 
ТАЛАПАЙ 
 
Қарабасқан кеңшарда  
Қарамастан кем-тарға  
«
Бай-мықтылар» керісті:  
Байлықты олар бөлісті.  
Жуанқарын Айымбақ  
Дуалдардан дайындап,  
Жерді бөліп, бас салды, -  
Терді төгіп, саспады.  
Ал, Қарабай мал  алды:  
Мал қораға қамалды.  
Бөгенəлі өзі енді  
Бөгеп алды өзенді.  
Жер иесі бөлісті.  
Жегізбеді «өлісті».  
Мал  иесін нықтады:  
Мал қорадан шықпады.  
Бөгенəлі су бермей,  
Егін, малы су көрмей.  
Астық, мал жоқ кеңшарда:  
Аштық келді кем-тарға.  
Талаған  ел  ырысын,  
                          
Талапай «меншік» құрысын!  
 
ЗАРЖАҚ 
 
                          
Бірлігі болмай,  
                          
Тірлігі онбай, 
                          
Шыныбек заржақ 

                         «
Шыным!» деп, зарлап, 
                           
Безілдеп мүлде, 
                           
Өзіне күнде  
                           
Орнатты тамүк: 
                              - 
Қымбаттап дүйім 
                             
Тамақ пен киім,  
                             
Сорлады халық!  
                             
Тоқшылық қашты : 
                             
Жоқшылық, аштық  
                              
Келеді ертең! 
                              
Өлеміз дерттен! 
                               
Қыйамет қысып, 
                               
Қыйалдап, ішіп,  
                              
Жатайын десем, 
                               
Зұламат білмей, 
                                
Қатайын десем,- 
                                
Ішкілік-қымбат! 
                               
Сұстылық қылмақ 
                               
Сұмпайы заман! 
                                
Мұң қайғы ! Жаман! 
                                
Заманды жалаң 
                                
Жамандар жаман: 
                                
Сөзінде сұс көп,- 
                                
Өзінде ой, іс жоқ. 
 
 
ӨЗІНЕ ҚАС - ӨЗІ 
 
Ауырмай да, өлмей,- 
Қызметке келмей, 
Айсын істен қалды, 
Жұрт талқыға салды: 
- 
Араққа бет бұрды,    
Алдырып жүр «сырды»: 
Əке ақылын «ұрды». 
Анаға өре тұрды,  
Айсын көрер «бірді!» 
-
Ақшасы көп əзір:  
Мейрамхана – мəзір. 
Аңсағаны-«Ғайіп», 
Айтсаң ақыл-айып. 
Өзіне тор құрды: 
 
Мұны құдай ұрды! 

-
Текті сөзді термей,  
Қағаз бетін көрмей, 
Рухани азық 
Жоқ боп, ойы азып,  
Арылған соң иман,  
Абыройдан, сыйдан 
Айсын болды жұрдай,  
Қайтсін құдай ұрмай?! 
Өзіне қас-өзі 
Екенін кеш сезді? 
 
НАРЫҚ ПЕН ПАРЫҚ 
 
Екі қарт сырлы  
Əңгіме құрды. 
Өздері-мұнды,- 
Сөздері-шындық: 
-
Нарықтық үнем  
Жарытты білем: 
Қарбай-бай, күйлі- 
Қамбадай үйі… 
Бай зат, сəн толған, 
Қай жақтан алған?!  
-
Саудалап жанын,  
Қарынның қамын 
Бек шешкен «ерің» 
Тəкпестен терін,  
Заттарды дайын 
«
Келісіп» алған, 
Бай жұтқа сатып, 
Байлыққа батып, 
Бөлісіп алған… 
-
Елге бұл «айла» 
Келтірмес пайда. 
Зəрус із зат жоқ, 
Зарладық қат боп. 
Нарықта парық. 
Қалмады қалып: 
«
Бұзды,-деп, нарық!» 
Қарбайды халық 
Қарғайды налып. 
 
Обыр, нас, ез, қың 

Ойлар тек өзін. 
 
 
 
САУДАГЕРМЕН  ƏҢГІМЕ 
 
Аш інісін, ағасын 
Ашындырып сататын, 
Артық қойып бағасын, 
Шашын жұлып сататын 
 
Қаладағы көпесті  
Сынап ойлы данаша, 
Даладағы көкесі 
Сұрақ қойды оңаша: 
 
-
Қиындады сəлемің, 
Жиылмады айылың: 
Бір байы сен əлемнің, 
Айтшы, қалай байыдың? 
 
-
Айлық аз деп дауламай, 
Қызметті тастадым: 
Байлық үдеп саудадай, 
«
Бизнес» бола бастадым: 
 
Шет елдерден зат алам, 
Жасырамыз бір несін?! 
«
Капиталист» аталған 
Асыранды бизнеспін… 
 
Саудагер жоқ қытайдай, 
Сатып алар қаланы: 
Ақ көніл жұрт құтаймай, 
Алданып-ақ қалады. 
 
Мейманхана иесі 
Болып жатыр кəрісім, 
Саудамның көп жүйесі: 
«
Оңып жатыр» əр ісім. 
 
Саудамызға ағылшын 
Долбар жасап береді: 

Сауда мырза, «Ақылшым» 
Доллар жасап береді. 
 
 
Ақылдассам неміспен 
«
Арзан» затын сатады:  
Тауары көп келіскен 
«
Инпорттық» зат сапалы. 
 
Қорықпаймын жазадан: 
Қолда «дəуі» қаланың. 
Зеру затты базадан 
Тік көтеріп аламын! 
 
-
Зеру заттың бағасын 
Мың есеге өсірдің: 
Елге қайтып жағасың?  
Ерге тиді кесірің!.. 
 
-
Тауып сауда амалын, 
Таптырмаймын тетірін. 
Бір берсем, мың аламын: 
Білім сауда тетігін. 
Нарық жолы- қаттылық: 
Қарық  болдым-байыдым! 
Халық көрсе қатшылық, 
Нарық тартсын айыбын. 
 
Ақшаға мен адамның 
Арын сатып аламын! 
Армен қоса наданның 
Барын сатып алымын! 
 
-
Ерге қымбат адамдық, 
Адамдығың керек қой… 
Елді қанау-надандық,- 
Адалдығың керек қой!  
 
-
Жарлы болсам, бере алмай, 
Жалындырдың, ағайын. 
Барды жүрсің көре алмай, 
Қайтіп саған жағайын?! 
 

-
Қатшылықты орнатып, 
Қанаумен бай боласың: 
Халқымызды сорлатып; 
Қайда барып оңасың? 
Сауда жасау – байлығың,- 
Салтты бұзу – қайғы-мұң. 
 
ИМАН  МЕН  АРАҚ 
(
Ертегі-мысал) 
 
Тұрмастан қарап, 
«
Сырласқан »арақ 
Иманға тантып, 
«
Илан!»-деп шалқып, 
Өз атын ақтап, 
Айтыпты тақпақ: 
-
Армын мен, ақпын! 
Ар-ақпын – бақпын! 
«
Ар, ақ!»- деп, мақтап, 
Ішуді жақтап, 
Көтерген тостын 
Көңілшек достың 
Ас түрі- менмін! 
Дəстүрін елдің- 
Бастадым тойда. 
Ас дəмін, бойға 
Сіңірем «түзіп». 
Сімірген қызып, 
Көңілі жай боп, 
Көншиді бай боп... 
Ой толғап мидан 
Сөйлепті иман: 
-
Əй арақ, бөспе! 
Əумесер, еспе, 
Жылымшы сөзің- 
Зұлымсың өзің! 
Кері айтып қара: 
«
Ақ» емес затың, 
Шын атың - «қара!» 
Қасірет, нала 
Емес пе мəнің? 
Бұздың ер қанын! 
Өзіңді малдап,  

Өндірген жалдап 
«
Елге бұл – бақ!»-деп, 
«
Əрі ар, ақ!»-деп, 
Атыңды теріс 
Атаған алдап. 
«
Ақ» тұтып сені, 
Аңқаулар сенді, 
Ақымақ көнді. 
Есірік- тозақ, 
Кесірлік- азап, 
Əкелдің елге, 
Дұшпансың ерге! 
Сау досты мас қып, 
Санасын «тас» қып, 
Сатылғыш қас қып, 
Сезімді жойған- 
Сенсің- жау, қастық! 
Көзіңді жоям!.  
Иманға ұят 
Болыпты миат. 
Арақты ерден 
Бездіріп төрден, 
Қуыпты ол бір сəт: 
Туыпты нұр шақ. 
Білініп сыры , 
Бұзылып сұры 
Ақ арақ сасып, 
Иманнан қашып, 
Безініп төрден, 
Төгіліп жерге, 
Кіріпті көрге. 
Сол сəттен бері, 
Елдің əз ері 
Салауат сақтап, 
Қалыс қып арды, 
Кіршіксіз, ақ, пəк, 
Намысты , арлы 
Иманмен дос боп, 
Жүр көңілі қош боп. 
 
                                          
НƏМЕТТІҢ НƏПСІСІ 
 
                                
Нəпсі -  көңіл күйбеңі 

                                
Нəметті тым биеді: 
                                 
Ойындарға сүйреді, 
                                 “
Ойы барға”  имеді. 
                                 
Сан арсызға сүйреді: 
                                 
Санасызға иленді. 
                                  
Сорлы əйелі үйдегі 
                                   
Сорақыға үйренді: 
                                    
Жақсы киім кимеді, 
                                   
Жарын еркін сүймеді. 
                                   
Көзбен атып күйеуі, 
                                   
Сөзбен шатып,түйреді. 
                                    
Менмен күйеу жиренді, 
                                    
Менсінбеуі жиіленді: 
                                    
Адалдығы  сиреді, 
                                     
Адамдығы күйреді. 
                                      
Айрылды да арынан, 
                                       
Ажырасты жарынан. 
 
                                        
Нəпсі жеңсе, настығың, 
                                        
Ол - өзіңе қастығың.      
                                
 
ТОЙБАЙДЫҢ  ОЙБАЙЫ 
 
                                               
-
Ойбай!-деді Тойбай. 
                                        -
Тойбай не болды,қарағым? 
                                        - 
Ойбай! Өліп барамын… 
                                        - “
Əнің” ойбаймен өрілді… 
                                        - 
Жаным көзіме көрінді. 
                                        - 
Түсің бозарып кетті ғой. 
                                         - 
Тісім  түбіме жетті ғой!.. 
                                          
Бастан тісімді шаймадым, 
                                          
Тастан қаттыны шайнадым… 
-
 
Тіске ойламай амандық, 
Істеп өзіңе жамандық, 
Досың – момақан Қойланның 
Басын тістелеп ойнадың. 
Сезін “ойынды”,жазғаным… 
-
 
Өзім тарттым ғой азабын. 
Денеңді күтпепсің кезінде: 
Демікпе,бар кінə - өзіңде. 
                                               
                                                                     
                                              

ТЕГІН  БҰЗҒАН  ТЕЗЕКБАЙ 
 
                                               
Темекі тартып,ысталдың, 
                                         
Тезекбай дертке ұсталдың: 
                                         
Азабын тарттың неше мың, 
Асқындай берді кеселің: 
Ақылды құртқан арақты – 
«
Асылым,-дедің,-ардақты!» 
Арақтан алып «сыйыңды», 
Адақтап біттің миыңды. 
Адамдай емес отбасың: 
Аюан болып,оттастың. 
Əлжуаз балаң қорқақ боп, 
Əкедей ол да «жортақ» боп, 
Суайттық мінез үйренді: 
«
Суайт» деп,елі жиренді. 
«
Алқаштан туған бала ғой, 
Ақылы,ойы шала ғой»,- 
Дейсің де, оны «жақтайсың»,- 
Дертінен неге қақпайсың? 
«
Нашадан біткен бала ғой, 
Нашарлап туған шала ғой»,- 
Дейсің де,сөзің баптайсың: 
Демеуші болып,ақтайсың. 
Араққа «барды салғалы», 
Ар-намыс сенде қалмады. 
Тегіңді бұздың адалап, 
Телінді саған жаман ат. 
Қалыпқа түспей,есірдің: 
Халыққа тиді кесірің. 
Арақ ішкенше «құмартып», 
Ажал тапқаның мың артық. 
           
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                                
МЫСАЛДАР 
 
ТЕКЕ МЕН ТЕМЕКІ  
 
   
(
МҰҢ МЫСАЛ
) 
 
Өскен майса жайқалып, 
Өрістен мал қайтарып, 
«
Шығарам,-деп,-мал мұңын », 
Шылым тартып, қалдығын 
Шопан жерге тастапты: 
Шоқты түқыл тас қапты. 
Теке сезіп иісті, 
Тез тоқтатып күйісті,  
Тұқыл шоғын шайнаған, 
«
Мұқыл оты-сайланған 
Өрт кезі!»-деп, жорытты. 
Өрт шығар деп қорықты. 
Текті батыр, бексініп, 
Теке сонда тексініп: 
-
Жылтырамай,сəн!-деді,- 
Былтыр тұқыл сөнбеді. 
Ол кенеттен бүрқырап, 
Оты жанып, бұрқылдап, 
-
Танып алғын сен мені! 
 
Тарынбағын сен!-деді. 
-
Қызығып үл сүйеді, 
Қыз да сүйіп,күйеді. 
Нашақормын демейді, 
Аса қормын демейді. 
Тексіз өнкей алқынғыр, 
Темекіні тартып жүр. 
Қызыққанды пасық қып, 
Қызды бедеу, сасық қып, 
Түйсіксізді тасытып, 
Түтініме ғашық қып, 
Аран ашып жанына, 
Араласып қанына, 
Жүрек, өкпе, бəрін де 
Жүрмін малып зəріме. 
«
Серке» деген еріңнің: 
Секендеген серіңнің 
Қысқам жанын өрімнің! 

Қысқартамын өмірін! 
Настығым-мұң-ғажабым! 
Қастығымның азабын 
Түсінгендер аз болды, 
Түтініме мəз болды. 
Көр ісімді: көркейдім! 
Өрісіңді өртеймін!.. 
Дау,егесті сүйер кім? 
-
Жауы екенсің иемнің, 
Қарғыс айтам тегіңе! 
Қарғыс, сайтан!-деді де, 
Текке бөскен кесірді 
Теке тарпып өшірді. 
 
Шығын, сарқу адамды. 
Шылым тарту -  надандық! 
 
ТЕНТЕК  ТЕКЕ 
 
(
мысал-ертегі) 
 
Қойшының бар дəулеті- 
Қой-ешкінің əулеті 
Сақтайды деп пəледен, 
Салты жақсы кəдемен 
Тіршіліктің мекері – 
Тік мүйізді текені 
Əдепті деп ойлапты: 
Əкім қылып сайлапты. 
«
Бар ешкі мен қойлардың 
Бағдары мен ойларын 
Асыруда ісіңе, 
Асыл мұра үшін де 
Текежаным берік бол! 
Тек ісіңе көрік бол!» 
Деп,қойшы да қосында 
Демеу бопты досына. 
Теке ісін  саралап, 
Тегіс  қойды аралап, 
Жем-шөп жайын біліпті: 
«
Жекешелеп» жүріпті. 
-
Жем-шөп бізге аяулы, 
Жемейік тез маяны!» 

Деп,ойлап ол қулықты, 
Дереу қойды қуыпты. 
Ешкіні де сүзіпті, 
Ешкі күдер үзіпті. 
«
Қой тəртібін орнатып» 
Қойшы оны сорлатып, 
«
Жеуді енді қой «мықты», 
«
Жегіш қашан тойыпты?!» 
Деп, «жекелеу» иесін 
Жеке қамап қойыпты. 
Қой-ешкілер маңырап, 
Қозы-лақтар жамырап, 
Күнде жемге тойыпты, 
Күйінуін қойыпты. 
Қалжырап қыс – боранда 
Қамалып тас қорада 
Теке қойып желікті, 
Текке аштан өліпті. 
 
Есалаң,пес,озбыр нас 
Ел басқарып,оңдырмас. 
                    
 
АҚША  МЕН  АЖАЛ 

жүктеу/скачать 1,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: