Жаныс ақынға Асылдан асыл тараған жамбыл өмірзақ ҚАрғабайұЛЫ
Қорыта келгенде, біріккен сөздерді бірыңғай жүйені сақтап
жүктеу/скачать 2,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Қорыта келгенде, біріккен сөздерді бірыңғай жүйені сақтап, үндесім мен үйлесім заңдылығына сәйкестендіріп, фонетикалық ұстаным бойын ша жазу орфография мен орфоэпиялық норманы тиянақтандырып, одан ауытқуға жол бермей, оқырманды шатас- тырмай, сауат ты лықты арттыруды жеңілдете түсер еді. Сол арқылы басқа ұлт оқырмандарына да тілімізді құрмет тұтқыза алар едік. Тіл мәдениетін арттырудың басты шарты – бүкіл жұртшылыққа ортақ жазба әдеби тіліміздің нормасын қатаң сақтау, емле ережелерін басшылыққа алу, сөз қолданудағы ала-құлалыққа жол бермей, бірізділікті сақтау мәселесі бүгінгі таңда өткір күйінде қалып отыр. мАн АтА кесенесі тұрғызылды Жастардың өнері сүйсінтті БАйқАу «ҚазаҚ тілін үйренеміз! Изучаем казахский язык!» «ҚазаҚ тілін үйренеміз! Изучаем казахский язык!» Продолжение рубрики «Қазақ тілін үйренеміз! Изучаем казахский язык!» будет в следующем номере газеты. Ждем отзывов и предложений по электронной почте: anatili_gazeti@mail.ru, а также по телефонам: 394-42-46, 394-41-30, 394-37-75. Рубрику ведут: Дәуіржан ТөЛЕБАЕВ, Динара МАСАКОВА В сегодняшнем выпуске нашей рубрики вы сможете изучить необходимое количество слов по разным тематическим направлениям. Для овладения раз говорной речью, приведенные примеры помогут вам в употреблении слов на казахском языке. Краткий словарь: Примеры по даннной теме: Примеры: Примеры: Кітап – книга. Кітапқа тапсырыс беру – заказать книгу. Кітап оқу – читать книгу. Кітапхана – библиотека. Әдебиет – литература. Көркем әдебиет – художественная литература. Балалар әдебиеті – детская литература. Оқу құралы – учебное пособие. Оқу залы – читальный зал. Оқырман билеті – читательский билет. Алфавиттік каталог – алфавитный каталог. Тақырыптық каталог – тематический каталог. Сирек кітаптар қоры – фонд редких книг. Газет тігіндісі – подшивка газет. Мақалалар жинағы – сборник статей. Кітап дүкенінде – в книжном магазине. Басылым – издание. Мұқаба – обложка. Литература – әдебиет. Жинақ – сборник. Наука – ғылым. Сөздік – словарь. ғылымисараптамалық – научно-аналитический. Әдеби шығармалар бөлімі – отдел литературных произведений. Шетел әдебиеті бөлімі – отдел иностранной литературы. Ертегі – сказка. Жаңылтпаш – скороговорка. Мақалмәтелдер – пословицы и поговорки. Мұражай – музей. Мұражайда – в музее. Тарихи мұражай – исторический музей. өнер мұражайы – Музей искусства. өлкетану мұражайы – краеведческий музей. Қазіргі заманғы өнер мұражайы – Музей современного искусства. Көрме – выставка. Көрме залы – выставочный зал. Мұрағат материалдары – архивные материалы. Кескіндеме – живопись. Көркемсурет галереясы – картинная галерея. Тарихи құжаттар – исторические документы. Қолданбалы өнер – прикладное искусство. Бейнелеу өнері – изобразительное искусство. Мәдени орталық – культурный центр. Тарихи орталық – исторический центр. Рухани орталық – духовный центр. Мәдени мұра – культурное наследие. Тарихи мұра – историческое наследие. Халықтық музыкалық аспаптар мұражайы – Музей народных музыкаль- ных инструментов. Мемлекеттік орталық мұражай – Центральный государственный музей. Театр өнері – театральное искусство. Көрермен – зритель. Қойылым – спектакль. Халық артисі – народный артист. Театр қайраткерлері – деятели те- атра.
Қуыршақ театры – кукольный театр. Сахна – сцена. Тұсаукесер – премьера. Сахнаның безендірілуі – декорация сцены.
Сахналық көрсетілімдер – сценичес- кие представления. Көрсетілім – представление. Қоюшы – постановщик. Сыншы – критик. Басты рөл – главная роль. Жарық – свет. Дыбыс – звук. Қол шапалақ – аплодисменты. Шапалақтау – аплодировать. Үзіліс – антракт. Орын – место. Қатар – ряд. Шақыру билеті – пригласительный билет.
Мен бүгін кітапханаға барамын – Я сегодня пойду в библиотеку. Мен оқу залына жазылайын деп едім – Я хотел записаться в читальный зал.
но взять книгу домой? (Можно ли книгу взять на дом?).
какой срок выдается книга? Бұл кітапты қашан өткізуім керек? – Когда я должен сдать книги? Каталог қай жерде? – Где каталог? Жаңа кітаптар сөреде тұр – Новые книги на полке. Оқырман билетіне фотосурет керек пе? – Нужна ли фотография для читательского билета? Кітап дүкеніне қалай баруға бо лады? – Как пройти в книжный магазин?
Дүкендеріңізде қазақ жазушыларының қандай шығармалары бар? – Какие про- изведения казахских писателей есть у вас в магазине?
кие словари? Барлық үш томын беріңізші – Дайте все три тома. Маған «Қазақшаорысша сөздік» керек еді – Мне нужен « Казахско-русский словарь». Маған шетелдік қонақтарға тар ту етуге Қазақстан туралы кітап керек еді – Мне нужна книга о Казахстане для подарка зару- бежным гостям.
– У вас есть книги на казахском языке?
– У вас есть видеозаписи для изучения казахского языка?
дарственном музее искусств имени А.Кастеева состоится выставка. Мен тарихи мұражайға барайын деп едім – Мне хотелось бы посетить исто- рический музей. Мұражайға қай күндері келуге болады – В какие дни можно посетить му- зей?
Көркемсурет галереясына барып қайтайық – Сходим в картинную галерею. Бұл мұражайда не қойылған? – Что представлено в этом музее? Мына суретте не бейнеленген? – Что изображено на этой картинке? Ең жақсы көретін суретшіңіз кім? – Кто ваш самый любимый художник? Маған мына сурет ұнайды. Бұл кімнің туындысы? – Мне нравится эта экс- позиция. Чья эта работа? Осы көрмеде тағы қандай павильондар бар? – Какие еще павильоны есть на этой выставке? Қазіргі суретшілердің туындылары бар ма? – У вас есть произведения совре- менных художников? меңгерушісі Асқар Тұрғанбай мен осы университеттің доценті, филоло- гия ғылымының кандидаты Ерғали Ербо сын егжей-тегжейлі әңгімелеп бер ді. – Бағдарламаны таныстыру ба- расында халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы мен Кипр жоғары оқу орындар қауымдастығы арасында ғылыми және мәдени байланыстарды орнату жөнінде қол қойылды. Бұл туралы не айтар едіңіз?
– Кипрдің бұрынғы атауы Алашия екен. Осының өзі екі халық арасында бір ұқсастық бар екенін аңғартады. Негізінде солай. Алдағы уақытта Кипр ғылымдарымен осы тақырыпта зерт- теу жұмыстарын бірлесе жүргізуге сөз байластық. Ынтымақтастық хаттамаға қол қою рәсіміне Америка білім беру консорциумының төрағасы, халықаралық жоғары, орта және мектепке дейінгі білім беру жүйесін құрған танымал мемлекет және қоғам қайраткері Серхат Ақпынар мен Кипр университтер қауымдастығы төрағасының орынбасары, Америка білім беру консорциумының вице- президенті Олгүн Үстүн қатысты. Сер- хат Ақпынар Қазақстандағы Назарбаев университетін құрушылардың бірі, Қ.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университетінің «Экономика», «Ақпараттық жүйелер», «Мұнай-газ менеджменті» бойынша бағдарлама жетекшісі. Ол басқаратын консорциумға қарасты оқу орындары АҚШ, Ұлыбритания, Түркия, Синга- пур, Кипр секілді басқа да ірі елдерде орын тепкен. Тіл дегеніміздің аясы кең. Ол тарих- пен де, мәдениетпен де, әдебиетпен де, басқа да салалармен тығыз байланыс- ты. Әңгімемізге тиек болып отырған жобаны қолға алудағы мақсат ұлттық құндылықтарымызды дәріптеу, на- сихаттау, олардың мән-маңызын ашу арқылы тіліміздің қасиеті мен құдіретін әйгілеу.
Білім беруде түйінді мәселелер көп
идеясына негізделіп, осы ұстанымның концептуалдық тұжырымдық жүйеленуі мен саралануын мақсат тұтқан ауқымды бас тама. Алматыдағы Достық үйінде болған басқосуда осы жоба аясында атқарылған және алда атқарылатын жұмыстарымыз пысықталды. Аталмыш жоба бойынша Қоғам Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Ақтөбе облыстарының әкімдіктерімен және Алматы қаласы әкімдігімен өзара түсіністік Меморандумдарын жасасып, әр өңірдің жергілікті ерекшеліктеріне сай құндылықтарды ескеретін тақы- рыптар аясында бірлескен жоба ларға кірісіп кетті. Аталған бағдарламаны іске асыруға басқа облыс әкімдіктері де қызығушылық танытып отыр. Қ ы з ы л о р д а о б л ы с ы б о й ы н - ша «Сыр бойы – Қорқыттан бастау Осы бағыттағы жұмыстарды ж а н д а н д ы р у м а қ с а т ы н д а Қ Р Ұлттық Банкі Алматыда 22-23 қазан күндері қаржы, банк жүйесіндегі мемлекеттік тілдің қолданысы, мемлекеттік тілді оқытудың жай- күйі, банк термин дерінің қазақ тіліне аударылуы мен банк, қаржы терми ноло гиясындағы бірізділік мәселелеріне арналған семинар өткізді. Шараға Ұлттық Банктің өңірлердегі қызметкерлері, маман- аудармашылар, банк жүйесінде мем лекеттік тілді оқыту курстарын жүргізетін оқытушылар, банк сала- сы ның мамандарын дайындай- тын жоғары оқу орындарының п р о ф е с с о р - о қ ы т у ш ы л а р ы , А. Бай тұр сынұлы атын дағы Тіл бі- лімі инс титуты мен Ұлттық тестілеу орта лығының ма мандары қатысты. Екі күнге жалғасқан семинар жұмысының алғашқы күні Ұлттық Б а н к Ұ й ы м д а с т ы р у ж ұ м ы с ы ж ә н е б а қ ы л а у д е п а р т а м е н т і директорының орынбасары, фи- лология ғылымының докторы, профес сор Шерубай Құрман- б а й ұ л ы н ы ң к і р і с п е с ө з д е р і - мен ашылды. Ш.Құрман байұлы қаржы, банк жүйесіне мем лекеттік тілді кеңінен енгізудің өзектілігі, Ұлттық Банкте мемлекеттік тілді осы салаға кеңінен қолданысқа енгізуге бағытталған игі шаралар мен жүйелі жұмыстардың жүргізіліп жатқандығын, 2014-2015 жылдары атқарылған жұмыстардың нәтижесі мен алдағы күннің еншісіне тиесілі жоспарлар туралы айтты. Ұлттық Банктің Мемлекеттік тілді да- мыту басқармасының басшысы М.Мұқаметқали банк жүйесіндегі мемлекеттік тілдің қолданысы, оқытудың жай-күйі, мемлекеттік тілдегі құжатайналым жайын- да баяндама жасап, банктегі осы мәселелердің төңірегінде нақты Кіріспе сөзді Ұлттық кітапхананың директоры, жа- зушы, «Парыз» клубының жетекшісі Әлібек Асқаров алып, клубтың бүгінгі күнге дейінгі атқарып отырған жұмыстарына тоқталды. Жиынға ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің өкілі Махмұт Тойке- нов, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің проректоры, философия ғылымының докторы, профессор Ақтолқын Құлсариева, фило- логия ғылымының докторы, профессор Балтабай Әбдіғазиев, Алматы қалалық білім басқармасының бас маманы Қарлығаш Әбдіманапова қатысып, маман ретіндегі ой-пікірлерімен бөлісті. «Еліміздегі жаңа реформалар – бүгінгі заманның талабынан туындап отырған жағдай. Экономиканың тілі ағылшын тілі болып тұрған заманда, бала ағылшын тілін білуі тиіс, қажеттілікті жоққа шығара алмаймыз. Қазіргі балаларда дербес ойлау жоқ. Алған білімін өмірінде дұрыс пайдалана алмайды. Өз ойын, ұсынысын жеткізу деңгейі төмен» деген профессор Ақтолқын Құлсариева, кандидаттар мен доктор- ларды даярлауда ағылшын тілінен тесттен кейбір білімді балалардың өте алмай қалатынын қынжыла жеткізді. Алматы қалалық Білім басқармасының бас маманы Қарлығаш Әбдіманапова қаладағы мектеп- терде қазақ тілі пәні екі топқа бөліп оқылатынын, орыс сыныптарының оқушылары салалас, құрмалас сөйлемдерді жатқа айтқанымен, ауызекі сөйлеуде ойын толық жеткізе алмай қиналатындарын, орыс мектептеріндегі қазақ тілін жақсарту мәселесін айтып өтіп, 12 жылдық білім берудің мақсаттарына тоқталды. Жазушы Бексұлтан Нұржекеев оқулықтағы қателіктер, балалардың қабылдауына қиын күрделі мәтіндер туралы сөз қозғап, оқулық шығаруды нақты мамандарға тапсыру керектігін алға тартты. «Мәселен, бастауыш сыныптың оқулығында киіз үй туралы әңгіме құрастыр деп бірнеше сөз берілген, ауылда өскен, киіз үйдің не екенін білетін мен өзім «күлдіреуішті» есіме әрең түсірдім, ал ол сөздің мағынасын білмейтін бала қалай сөйлем құрасын» дейді қаламгер. Ол сондай- ақ ата-ана құқығы туралы да айта келе, баласына бастауыш сыныпта ағылшын тілін оқыта ма, оқытпай ма оны ата-ана шешуі тиіс деген ойын білдірді. Ал жазушы Марал Ысқақбай алдымен тілдің тазалығын жолға қоюымыз керектігіне көңіл бөлді. Болон процесі және ұлттық құндылықтарды сақтау, Болон реформаларын қазақстандық білім жүйесіне бейімдеудегі жетістіктер мен кемшіліктер, 12 жылдық оқу жүйесін енгізудегі ұтарымыз бен ұтыларымыз, қазіргі Қазақстан жағдайында ағылшын тілін 1-сыныптан бастап оқыту қаншалықты қажеттігі төңірегінде сұрақтарға мардымды жауап алынбады.
Ең алдымен Қызылордадан бас- тағалы отырмыз. Олай болатыны Сыр өңірінде сақталған әлемде теңдесі жоқ ға жайып қазынамыз – Қорқыттан бастау алатын жыраулық дәстүр – уақытқа, замана құбылыстарына бағынбайтын, қайта уақыт өткен сайын құны арта беретін мәңгілік ру- хани құндылығымыз. Ол Қазақ елінің, сол секілді тұтас түркі халықтарының ұлттық бренді ретінде халықаралық деңгейде жарқыратып көрсетуге әбден лайықты. Жиын барысында осы жыраулық дәстүрге кеңінен тоқталдық. Бұл тура- лы ғалым, қоғамның вице-президенті Ерден Қажыбек әңгімеледі. Жыраулар халық поэзиясын жасаған ақылгөй даналар. Олар өздері бастан кешіріп отырған заманның елеулі оқиғаларын атқарылған жұмыстар, жеткен жетістіктер, әлі де болса шешімін таппаған проблемалар жайлы ой қозғады. Мемлекеттік тілге қатысты өзге де өзекті мәселелер Ұлттық Банктің өңірлердегі филиалдарынан келген мамандарының, мемлекеттік тілді оқыту курстарының оқытушы- ларының баяндамаларында тал- қ ы л а н д ы . С е м и н а р ғ а а р н а й ы шақы рылған Ұлттық тестілеу орталығы Мемлекеттік тілді да- мыту басқармасының жетекшісі А.Әбдіхалықов қазақ тілін меңгеру деңгейін бағалайтын «Қазтест» жүйесі жайында тұжырымды баян дама жасады. Семинар ая- сында мемлекеттік тілді оқыту курстарының оқытушы ла ры- н а а р н а л ғ а н м а с т е р - к л а с т а р ұйымдастырылып, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті мен Қазақстан менеджмент, эконо- мика және болжау институтының (КИМЭП) профессор-оқытушы- лары мен әдіскер мамандары қазіргі кезде қазақ тілін оқытудың түрлі әдістерімен таныстырды. Шараға қатысушылар еліміздің Банк жүйесінде мемлекеттік тілді оқыту процесіндегі проблемалық мәселелерді, қазақ тілін өзге тілді ау- диторияда оқытудың ерекшеліктері туралы талқылап, пікір алмасып қана қоймай, осы мәселелерді жолға қоюда өз ұсыныстарын айтты. Шараның екінші күні банк және аударма, банк, қаржы сала- сындағы терминдерді біріздендіру мен жетілдірудің өзекті мәселе- леріне арналды. Ұлттық Бан к- тің Ұйымдастыру жұмысы және бақылау департаменті директо- рының орынбасары Шерубай Құрманбайұлы «Аударма және сөзжасам, терминжасау мәселелері» тақырыбында баяндама жасап, қазіргі қазақ тіліндегі терминдерді жырға қосқан. Жыраулар поэзиясы ә р і д е н б а с т а л а д ы . А с а н қ а й ғ ы , Қазтуған жыраулар халыққа белгілі тұлғалар, оларды халық ерекше қадір тұтқан. Ел қиындыққа тап болған кез- де жыраулардан ақыл-кеңес сұрайтын болған. Жыраулар шығармалары ақыл-нақылға, өсиетке толы. Сөз шеберлері туған жерді, елді, Отанды сүюді, халықты бірлікке шақыруды, адамгершілік қасиетті насихаттауды мақсат еткен. Осы мәселелер бүгінгі күні де маңызды. Б а с қ о с у к е з і н д е т ү р і к т і л і н е аударылған қазақтың ғажайып жыр- лары – «Қобыланды батыр» мен «Қыз Жібек» дастандарының таныстыры- лымы да өтті. Бұл екі кітап жөнінде әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Түрксой кафедрасының жасаудағы және аудармадағы аса өзекті мәселелерге кеңінен тоқталды. Ғалым XX ғасырдың басынан қазіргі кезге дейінгі қазақ тіліндегі сөзжасам мен аударма- ны салыстырып, талдай келе, тер- минжасам процесі негізінен қазақ тілінің өз сөздік құрамы, ұлттық лексикасы негізінде жасалуы қажеттігін, аударма жасау кезінде өзге тілдерге байланбай, қазақ тілінің табиғатын сақтау керектігін айтты. Аударма басқармасының бас- шысы С.Нәжімеденова банк, қаржы саласының бекітіл ген терминдері жайлы сөз қозғады.А.Байтұрсынұлы атын дағы Тіл білімі институтының бас ғылыми қызметкері, фило- л о г и я ғ ы л ы м ы н ы ң д о к т о р ы Қ.Айдарбекова, әл-Фараби атын- да ғы Қазақ ұлттық университетінің доценті Л.Мұсалы көркем аудар- ма мен терминдер тақырыбында баян дамалар жасады. Семинарға қатысушылар Ұлттық Банк фили- алдары аудармашы-мамандарының күнделікті жұмысында қолдануда қиындықтар мен екіұшты мағына тудырып жүрген банк терминдері мен сөз тіркестерінің қолданысына қатысты мәселелерді талқылап, аталған салаға мемлекеттік тілді кеңінен енгізудің тетіктері мен а л ғ ы ш а р т т а р ы н ж е т і л д і р у қажеттілігін атап өтті. Семинар аясында «Қазтест» жүйесі бойынша Ұлттық Банктің мемлекеттік тілді оқыту курстары тыңдаушыларының қазақ тілін білу деңгейін анықтауға арналған диагностикалық тестілеу өткізілді. Ұлттық Банкте қаржы және банк жүйесіндегі мемлекеттік тілдің қолданысы мен осы сала- дағы аударма, терминдерді біріз- дендіру мәселелерінің арнайы қарастырылуы – бұл бағыттағы мақсатты, жүйелі іс-қимылдың көрінісі. Бұл өз кезегінде еліміздің қаржы, банк саласында мемлекеттік тілдің дәрежесін арттыруға бағыт- талған игі іс болғандығы сөзсіз.
алған жыраулық дәстүр эпицентрі: Тарихы, Мектептері, Орындаушылық е р е к ш е л і к т е р і , Ш ы ғ а р м а ш ы л ы қ түрлері, Бүгінгі жай-күйі» тақырыбы, Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша «Қожа Ахмет Ясауи ілімі – ұлағатты ұлттық ұстаным ұстыны», ал Ақтөбе об- лысы бойынша «Асан қайғы, Мөңке би – ұлы дала ойшылдары» атты ғылыми- практикалық тақырыптарды бірлесе атқаруға екіжақты келісімге келдік. Бұл жобалардың барлығы да халықаралық деңгейде атқарылады. Өйткені Қорқыт та, Ясауи де, Асан қайғы да адамзаттық деңгейдегі ұлы даналар, ерекше құбылыстар. Сондықтан оларды түркі халықтарының ғалымдары бірлесе зерт- тесе, бір-бірімізді толықтыра түсеміз ғой деп ойлаймыз. – Х а л ы қ а р а л ы қ « Қ а з а қ т і л і » қоғамы өзінің ширек ғасырдан астам тарихында мәдени-рухани саладағы көптеген жобаларды атқарды. Қазіргі кезде Қоғам «Қазақ елінің мәңгілік рухани құндылықтары» атты кешенді бағдарламаны іске асыруды қолға алды. Бұл жоба – Қоғамның Құрметті мүшесі болып табылатын Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Мәңгілік Ел – Ұлы Дала» тАлқы БАсқосу
6 7 №43 (1301) 29 қазан – 4 қараша 2015 жыл
№43 (1301) 29 қазан – 4 қараша 2015 жыл
жүктеу/скачать 2,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|