Хабаршы вестник bulletin «Кӛптілді білім беру және шетел тілдері филологиясы»
жүктеу/скачать 2,16 Mb. Pdf көрінісі
|
Резюме Бердаш М. – Казахский турецкий университет имени Кожа Ахмета Яссауи Проблема структурных особенностей местоимении в английском и казахском языках В данной статье рассматривается проблема структурных особенностей местоимений в английском и казахском языках. Традиционно все части речи подразделяются на верхнем уровне классификации знаменательных слов и служебных слов. Знаменательные слова, те которые традиционно состоятся из существительных, глаголов, прилагательных, наречии, местоимении и числительных. К смысловой части речи английского языка относятся существительное, прилагательное, числительное, местоимение, глагол и наречие. Местоимение-это часть речи которая указывает на предметы и их качества, не называя их как существительные и прилагательные. Таким образом, функция местоимения-заменители существительных или прилагательных и имеют весьма общий относительный смысл. В казахском языке нет никаких взаимных местоимении. Хотя если перевести местоимения друг друга и один другого, в казахском это будет «бір-бірін», «бір-бірлерін» и это соответствует неопределенному местоимению. Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Кӛптілді білім беру және шетел тілдері филологиясы» сериясы, №1(13), 2016 ж. 140 Личные местоимения имеют грамматические категории лица, падежа, числа и (в 3-м лице единственного числа) пола. Личные местоимения имеют 2 падежей: именительный и косвенный падеж. Притяжательные местоимения имеют те же категории лица, числа и пола как личные местоимения. Возвратные местоимения относятся к теме предложения, в которых они используются, указывая, что действие, выполняемое исполнителем переходит обратно к нему и связан с ним. Взаимные местоимения являются группы-местоимения друг друга и один другого. Они выражают взаимное действие или отношение. Предмет, к которому они относятся, должен всегда быть во множественном числе. Указательные местоимения этот или тот, которые используются в качестве подлежащего, предикативных, дополнении и определении. Ключевые слова: личные местоимения, притяжательные местоимения, возвратные местоимения, взаимные местоимения, указательные местоимения, вопросительные местоимения, относительные местоимения. Тҥйіндеме Бердаш М. – Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің магистранты Қазақ және ағылшын тілдеріндегі есімдіктерінің қҧрылымдық ерекшеліктерінің мәселесі Бұл мақалада қазақ және ағылшын тілдеріндегі есімдіктің құрылымдық ерекшеліктерінің мәселесі қарастыры- лады. Дәстүрлі түрде барлық сӛз таптары жоғарғы деңгейде негізгі сӛздер мен қызметтік сӛздер болып бӛлінеді. Негізгі сӛздер дәстүрлі түрде зат есім, сын есім, сан есім, есімдік, етістік және үстеуден тұрады. Ағылшын тілінің мағыналы сӛз табына зат есім, сын есім, сан есім, есімдік, етістік және үстеу жатады. Есімдік - заттың атын, сынын, санын,олардың аттарын білдірмейтін, бірақ солардың (зат есім, сын есім, сан есімдердің) орнына жұмсалатын сӛз табы. Осылайша, есімдіктің атқаратын қызметі – зат есім немесе сын есімдерді алмастырғыштар және олардың бір біріне ортақ мағыналары бар. Қазақ тілінде ешқандай ӛзара есімдік жоқ. Дегенмен, егер друг друга және один другого есімдіктерін аударатын болсақ, қазақ тілінде "бір-бірін", "бір-бірлерін" деп аударылады да, белгісіздік есімдігіне сәйкес келеді. Жіктеу есімдігі грамматикалық үш жағы, саны және септігі болады. Жіктеу есімдігінің 2 септіктері бар: атау және жанама септік. Тәуелдеу есімдігі де жіктеу есімдігі сияқты грамматикалық жағы, саны және септіктен тұрады. Ӛздік есімдігі сӛйлеушіні не сӛйлемдегі субъектіні ӛзге субстанциялар мен құбылыстардан бӛліп алып кӛрсетуші сӛздер. Ӛзара есімдігіне бір-бірін және бір бірлерін деген есімдік топтары жатады. Олар ӛзара іс-әрекет немесе қатынасты білдіреді. Оларға тиісті зат әрқашан кӛпше түрде болуы керек. Сілтеу есімдігі, осы немесе сол сӛздері, бастауыш, баяндауыш, анықтауыш және толықтауыш ретінде пайдаланылады. Тҥйін сӛздер: жіктеу есімдігі, тәуелдеу есімдігі, ӛздік есімдігі, ӛзара есімдік, сілтеу есімдігі, сұрау есімдігі, қатысты есімдік. УДК 811.111.811.512.122’37 АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛДЕРІНДЕГІ ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕР Аязбаева Н. – Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің магистранты Фразеологизмдердiң сӛз табына қатыстылығын әрбiр тiркестегi сӛздердiң грамматикалық сипатына қарап танып бiлуге болады. Алайда, фразеологизмдердегi негiзгi сӛздердiң лексика-грамматикалық мағынасы мен фразеологизм- дердiң тудыратын мағыналары үнемi сәйкес келе бермейдi. Белгiлi бiр ұғымды бiр сӛзбен де, екi немесе одан да кӛп сӛздердiң жымдасып келiп, жанама мағынада айтылуы арқылы да бiлдiруге болады. Ал, фразеологизмдер ағылшын және қазақ тiлдерiнде де жеке сӛздiң қызметiн атқарады. Қос тiлдегi фразеологизмдерге ортақ қасиет, олардың құрамындағы сӛздердiң дара-ланбай, мағынасының тұтастығы мен бiрлiгiне бағынышты әрі тәуелді болып, бiр сӛздiң орнында жүруi. Ағылшын және қазақ тiлдерiндегi фразеологизмдер белгiлi бiр сӛз табына бағынышты болып келiп, мағына жағы- нан бiр ұғымды бiлдiредi де, бiр сӛздiң орнына жүредi, ал сӛйлем iшiнде бiр ғана сӛйлем мүшесiнiң қызметiн атқарады. Ағылшын және қазақ тiлдерiндегi фразеологизмдердiң құрылымдық сипатына назар аударғанымызда, олардың ӛзiндiк ерекшелiктерiн байқадық. Қос тiлден жинақталған материалдар фразеологизмдердiң сыртқы құрылымы жағынан екi, үш, тӛрт, одан да кӛп сыңарлы болатынын және сӛйлемге ұқсас болып кездесетiндерiн кӛрсетедi. Ағылшын және қазақ тiлiндегi фразеологизмдердiң қалыптасуы қос халықтың ұлттық-мәдени ерекшелiктерi, тұрмыс салт, дiни наным-сенiмдерге байланысты пайда болып, әр халықтың рухани байлығына айналған және рухани ӛмiрiн суреттейдi. Тҥйін сӛздер: фразеологизмдер, сӛз табы, ұғым, болымды, болымсыз және сұраулы түрлер, фразеологизмдердiң құрылымдық сипаты Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Кӛптілді білім беру және шетел тілдері филологиясы» сериясы, №1(13), 2016 ж. 141 Фразеология деген термин негізінен екі түрлі мағынада қолданылады. Бірінші мағынасы тілдегі тұрақты тіркестерді зерттейтін тіл білімінің саласы деген ұғымда қолданылады. Екіншісі - бір тілдегі фразеологизмдердің тұтас жиынтығы дегенді білдіреді. Тілдің құрылым жүйесінде фразеологизмдердің алатын орны ерекше. Бірақ фразеологиялық бірлікті танып-білуде зерттеушілер арасында бірауызды пікір жоқ. Сондықтан да мағынаға ие тілдік бірлік ретінде фразеологизмдер түрлі сӛздіктерде әрқилы беріліп жүр. Ағылшын және қазақ тiлдерiндегi фразеологизмдердiң қалыптасуына ағылшын және қазақ ғұрып- тарының тарихи, рухани және материалдық мәдени дәстүрлері негiзгi себеп болған деп тұжырымдаймыз. Қос тiлдегi фразеологизмдердiң қалыптасуының тағы басқа толып жатқан негiздерi баршылық. Ағылшын және қазақ тiлдерiндегi фразеологизмдер белгiлi бiр сӛз табына бағынышты болып келiп, қолын кесу — cutting off their noses to spite their faces - cut off their nose to spite their face. Сонда да, кӛпте- ген фразеологизмдердің құрамындағы компоненттер нӛлдiк парадигмада, яғни тек қатаң сақталған ӛзгер- туге келмейтiн сӛздiк формада тұрады немесе толық емес парадигмада қолданылады да, басқа шақтық формаларда қолданысқа түспейдi. Сонымен қатар ағылшын тiлiндегi фразеологизмдердiң болымды, болымсыз және сұраулы түрде қолданылуы әрдайым емес, шектеулi болады. Фразеологизмдердiң құрамындағы етiстiк альтернант есiмдiктермен (one, one‘s, oneself, smb, smb‘s, smth.) қолданылады. Альтернанттардың орнына баска есiмдiктер, зат есiм немесе басқадай фразалар қолданылуы мүмкiн. Мысалы: Оne есiмдiгi — ӛздiк есiмдiгiмен, one‘s — тәуелдiк есiмдiгiмен, oneself — тәуелдiк есiмдiгiмен, smb‘s — ӛздiк есiмдiгiмен не зат есiммен, one‘s — тәуелдiк есiмдiгiмен немесе iлiк септiгiнде тұрған зат есiммен, smth. — зат есiммен алмастырылады. Мысалы: Ағылшын тiлiндегi фразеологизмдердiң синтаксистiк ерекшелігі — олардың құрамындағы етiстiктiң басқа сӛз таптарымен байланысу жолдары болып табылады. Мысалы зат есiм етiстiкпен белгiсiз және белгiлi артикльмен қолданылады. Мысалы, bеаг а сгоss /ауыртпашылық кешу/; dгор а bгеаk [ӛрескелдiк кӛрсету]; miss the bus, take the blunge /тәуекел қылу. Сонымен қатар зат есiм анықтауышпен келiп, етiстiкпен байланысады. Мысалы: draw the lond low /асыра айту/; have a free hand /теуслсiз болу/; foul one‘s own nest /бiрсудi каралау/ т.б. Кейбiр фразеологизмдер тек қана болымсыз түрде қолданылады. Мысалы: not to budge an inch /айтқанынан қайтпау/; not to touch hair of smb‘s head /кӛзiнен таса қылмау/; not to see the wood for the trees /ештеңе елемеу/ т.б. Сонымен қатар фразеологизмдердiң құрамындағы болымсыз шылау nо етiстiктен кейiн берiледi. Мысалы: think no small bеaг of oneself /ӛркӛкiрек болу see no further than one‘s nose /кӛз алдындағыны кӛрмеу/ т.б. Ағылшын тiлiндегi фразеологизмдердiң кӛпшiлiгi шылаумен қолданылады. Мысалы: have a mills tone about (round) one‘s neck /жүгi ауыр болу/ beat one‘s head against a brick wall /айғайға салу/; cut the ground from under smb‘s feet /аяғынан шалу); hit the nail on the head /дӛп түсу/ т.б. Ал, фразеологизмдердiң шылаусыз келуi сирек кездеседi. Мысалы: hold one‘s head high /ӛзін жоғары ұстау/; put one‘s foot down /айтқанында тұру,‘ т.б. Қазақ тiлiндегi фразеологизмдердiң грамматикалық ерекшелi- гiне олардың парадигмалық жартылай және толық түрленетiнi жатады. Фразеологизмдердің құрылым құрылысы әр түрлi болуына байланысты, олар етiстiкке тән категорияларды қабылдайды. Бiрақ парадигмалық жартылай түрленетiн фразеологизмдер етiстiкке тән категориялар мен формаларды толық қабылдай алмайды, Мысалы, етiстiктiң салт және сабақтылық категориясы фразеологизмдерге де тән. Бұл олардың жұмсалуының тiкелей объектiге қатысын кӛрсетедi. Мысалы, сыйғызбау‖, ―құлағына қыстырмау‖, ―қырық саққа жүгiрту‖ т.б. Салт күйiнде жұмсалуы: түймедейдi түйедей ету, тiл қата алмау, қытығына тию. Сонымен қатар болымдылық пен болымсыздық категориясы да фразеологизмге тән құбылыс болып табылады. Мысалы: дүниеден қайту, түрпiдей тию, тӛбесiн ою – болымды формада қолданылған, болымсыз формада қолданылуына мысалдар келтiрейiк: тiрi жанды жолатпау, үш ұйықтаса түсiне кiрмеу, қуанышы қойнына сыймау – бұл фразеологизмдер болымсыз түрде жұмсала тұра, болымдылықты бiлдiредi. Мысалы: ернiне тимеу‖ (кӛп, тез сӛйлеу); сыймау‖ (ашулану), ―жер-кӛкке сыйғызбау‖ (мақтау) т.б. Ағылшын және қазақ тiлдерiндегi фразеологизмдердiң құрылымдық сипатына назар аударғанымызда, олардың ӛзiндiк ерекшелiктерiн байқадық. Қос тiлден жинақталған материалдар фразеологизмдердiң сыртқы құрылымы жағынан екi, үш, тӛрт, одан да кӛп сыңарлы болатынын және сӛйлемге ұқсас болып кездесетiндерiн кӛрсетедi. А.В. Куниннiң сӛздiгiнде ағылшын тiлiндегi фразеологизмдердiң компонент құрылымы сан қилы [4]. Қазақ тiл бiлiмiнде фразеологизмдердiң құрылымдық сипатын І.Кеңесбаев, Х.К. Қожахметова, Р.Е. Жайсақова еңбектерiнде қарастырса, ағылшын тiл бiлiмiнде И.В. Арнольд, О.С. Ахманова, В,Д. Аракин, А.В. Кунин т.б. зерттеушiлер бұл салада теория- лық тұжырымдар жасаған. Ағылшын және қазақ тiлiндегi фразеологизмдердiң қалыптасуы қос халықтың ұлттық-мәдени ерекшелiктерi, тұрмыс салт, дiни наным-сенiмдерге байланысты пайда болып, әр халықтың рухани байлығына айналған және рухани ӛмiрiн суреттейдi. Ағылшын және қазақ тiлдерiндегi фразеологизмдердiң қалыптасуын салыстыра қарастырып, осы деректердi жан-жақты сипаттау екi тiлдiң фразеологиялық қорының даму белгiлерiн ажыратуға мүмкiндiк бердi. Қос тiлдердегi фразеологизмдердiң Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Кӛптілді білім беру және шетел тілдері филологиясы» сериясы, №1(13), 2016 ж. 142 құрылымдық жағынан бiр-бiрiне сәйкес келмеушiлiгi, ағылшын және қазақ тiлдерiндегi фразеологизм- дердiң құрамындағы сыңарларының орын тәртiбiнiң бiрдей болып келмеуiмен, яғни қос тiлдердiң туыс емес тiлдер екендiгiмен сипатталады. Сонымен, фразеологизмдер - біздің ата-бабаларымыздың ұрпақтан- ұрпаққа жалғасып, бүгінгі осынау ӛмірге де ӛз дәрежесін сақтап жеткен тіл- ӛнеріміздегі аса баға жетпес қазынамыз. Ол болашақ ӛмірде де, биік деңгейін жоғалтпас деп білеміз. Әлемдегі әр түрлі тілдер тіршіліктің әрқилы саласын қамтитын әр ұлттың ӛзіне ғана тән бейнелік, әсерлілік, экспрессивті- эмоциялық суреттеме қасиетімен кӛзге түсетін фразеологизмдерге бай. Ағылшын және қазақ тілдеріндегі фразеологизмдер әр халықтың ерекшелігіне байланысты ӛсіп ӛрбіп, сол халықтың дүниетанымын, ой парасатын, ұлттық сезімін, ұлттық мінезін, ұлттық салт дәстүрін суреттейді. 1. Исина Г.И. Фразеологические сравнения в современном английском языке. – А., 2000. – 124б. 2. Қожахметова Х. Фразеологизмдердің кӛркем әдебиетте қолданылуы. – А.,1972. – 110 б. 3. Сабитова М.Р. Ағылшын және қазақ тілдеріндегі фразеологизмдерді аударудың кейбір тәсілдері (ҚазҰУ хабаршысы филология сериясы. – 2005. – №5. – 26-27 бб.) 4. Кунин А.В. Англо-русский фразеологический словарь. – М., 1967. Резюме Аязбаева Н. – Казахский турецкий университет имени Қожа Ахмета Яссауи, магистрант Фразеологизмы в английском и казахском языках Принадлежность фразеологизмов к частям речи можно установить глядя на грамматический характер каждого слова в сочетании. Лексико-грамматическое значение основных слов во фразеологизме не всегда соответствует значению, которое несет в себе сам фразеологизм, где определенное понятие выражают одно или несколько объединенных в словосочетание слов. В английском и казахском языках фразеологизмы выполняют роль отдельного слова. В обоих языках фразеологизмы зависят от целостности и единства смысла выражения, без сокращения слов, но при этом используются как одно слово. В английском и казахском языках фразеологизмы зависят от определенной части речи, с точки зрения значения выражают одно понятие, являясь своего рода одним словом, при этом синтаксически являются одним членом предложения. Если обратить внимание на составной характер фразеологизмов английского и казахского языков, то можно выявить присущие только им особенности. Материалы, собранные в обоих языках, показывают, что внешняя структура фразеологизмов может быть двух, трех и более компонентной и порой представляют собой целые предложения. Формирование фразеологизмов как в английском, так и в казахском языках, происходит в прямой связи с национально-культурными, бытовыми и религиозными особенностями народа, отражая духовное богатство каждого народа. Ключевые слова: фразеологизмы, часть речи, понятие, утвердительные, отрицательные и вопросительные формы, составной характер фразеологизмов Summary Ayazbayieva N. – а master at Yassawi Kazakh-Turkish International University Phraseological units in the English and Kazakh languages Phraseological units belonging to the parts of speech can be set by looking at the grammatical character of each word in the combination. The lexical-grammatical meaning of main words in the phraseology is not always corresponds to the value that bears the phraseology, where express a certain notion of one or more words combination in the phrase. In English and Kazakh languages phraseological units perform the role of the individual words. In both languages phraseological units depend on the integrity and unity of meaning of the expression, without abbreviations, but are used as one word. In English and Kazakh languages phraseological units depend on a certain part of speech, from the point of view of values express one concept, as a kind of one word the syntax is one member of the sentence. If you pay attention to the composite character of phraseological units in English and Kazakh languages, it is possible to identify their unique features. The materials collected in both languages show that the external structure of phraseological units can be two, three or more components and sometimes represent the whole sentences. The formation of phraseological units in both English and Kazakh languages, takes place in direct connection with the national-cultural, domestic and religious peculiarities of the people, reflecting the spiritual wealth of every nation. Key words: phraseological units, part of speech, definition, affirmative, negative and interrogative forms, the composite character of phraseological units Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Кӛптілді білім беру және шетел тілдері филологиясы» сериясы, №1(13), 2016 ж. 143 МАЗМҦНЫ \ СОДЕРЖАНИЕ\CONTENTS ШЕТЕЛ ТІЛІНДЕ БІЛІМ БЕРУ ИНОЯЗЫЧНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ FOREIGN LANGUAGE EDUCATION Әбуов Ж.Ә., Бекбосынов А.М. Шет тілін оқытуда медиафильмдерді пайдалану әдісі және оның тиімділігі ....................................................................................................................................... 6 Минаева Н.М., Ҥсекенова Ж.Н. Шет тілін кәсіби-бағытта оқыту.............................................. 10 Баймҧратова И.А., Ғҧмарова Ш.Б., Сабырбаева Н.Қ. Шетел тілін оқытуда ана тілінің әсері............................................................................................................................................................ 13 Тенизбаева Н.М., Пак Г.Н. Ергешова Н.Д. Ағылшын тілін оқыту үрдісінде студенттердің коммуникативтік құзіреттілігін дамытуда үйден оқу мәтіндерін тиімді пайдалану..................... 16 Тенизбаева Н.М., Тенизбаев Е.Н., Тенизбаева Н.А. Ағылшын тілі сабақтарында интернет- ресурстарды студенттердің әлеуметтік-мәдени құзіреттілігін қалыптастыруда қолдану............ 20 Ахундова Т.Р. Роль инновационных технологий в изучении английского языка в неязыковом вузе....................................................................................................................................... 23 Халманова К.К. Шет тілдік білім беруде жобалау технологиясының қолдану тиімділігі........ 26 Убниязова Ш.А., Тыналина А.К. Студенттердің кәсіби-коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастырудағы аудио-лингвалды әдіс........................................................................................... 30 Жҧмағҧлова Р.Қ. Шеттілдік білім беруде коммуникативтік құзіреттілікті қалыптастырудың психологиялық ерекшеліктері............................................................................................................... 33 Таутенбаева А.А., Сактаганова К.К. Шетел тілін үйрету үдерісінде студенттердің әлеуметтік-мәдени құзыретін қалыптастыруда лексико-фразеологиялық бірліктер.................... 37 Бикеева Д.М. Шетел тілін үйретуде студенттердің танымдық-коммуникативтік дағдыларын қалыптастыру (С1, С2 деңгейінде)....................................................................................................... 41 Беркинбаева Г.О., Адырбеков Қ.М. Жасы ұлғайған адамдарға білім берудегі қолданылатын әдістер............................................................................................................................. 44 Убниязова Ш.А., Токсанбаева С.А. Инновациялық технологияларды қолдана отырып студенттердің шығармашылық ойлау қабілетін дамыту................................................................... 47 Баданбеккызы З., Абдулина М.Е. Использование метода проектов на уроках английского языка в педагогическом вузе.................................................................................................................. 52 Mustafina G.K. Develоpment оf students‘ sоciо-cultural cоmpetence in Teaching English.............. 55 Кемелбекова З.А., Әліпбекова Б.Ӛ. Шетел тілін мәдениеттер полилогында үйрету мәдениетаралық коммуникация субъектісін қалыптастырудың құралы ретінде......................... 58 Бақытжан Э.Қ. Шетел тілін үйрету үдерісінде мәдениетаралық коммуникативтік құзіреттің мазмұны..................................................................................................................................................... 61 Абдрахимова Г.Б., Жасыбаева А.А. Болашақ шетел тілі мұғалімінің кәсіби құзыретінің қалыптасуы............................................................................................................................................... 64 Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Кӛптілді білім беру және шетел тілдері филологиясы» сериясы, №1(13), 2016 ж. 144 МӘДЕНИЕТАРАЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ЖӘНЕ АУДАРМА МЕЖКУЛЬТУРНАЯ КОММУНИКАЦИЯ И ПЕРЕВОД INTERCULTURAL COMMUNICATION AND TRANSLATION Махметова Д.М. Лексико-грамматические особенности перевода информативного текста химического профиля в системе контактирующих языков русский/английский............. 66 Baimahan T., Mustafaeva M. The usage of taboo and euphemisms in the process of communication........................................................................................................................................... 71 жүктеу/скачать 2,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|