Жылдамдық  шамасын  азайту  үшін

 
 72 
 
 
I – С
Н
 = 0,3 ∙ 10
14
 Н/м; II - С
Н
 = 0,5 ∙ 10
14
 Н/м;   III - С
Н
 = 0,7 ∙ 10
14
 Н/м 
3.19-сурет –Р
0
 Қозғаушы күштердің шамасынан ЕV ӛндірілетін энергияның 
тәуелдігі 
 
 
 
I - Р
0
 = 10
7 
Н; II - Р
0
 = 4∙10
7 
Н;   III - Р
0
 = 7∙10
7 
Н;  IV - Р
0
 = 10
8 
Н 
3.20-сурет – С
Н
 гидрожүйе қаттылығынан ЕV ӛндірілетін энергияның тәуелдігі                 
 
Ӛндірілетін  энергияның  максимум  шамаларының  аймағын  белгілеу  үшін 
қаттылық ӛзгерістерінің келесі аралықтарын қарастырамыз. Қаттылықтың мына 
шекте  ӛзгеруі  кезінде:  (0,3  -  0,5)  ∙  10
14 
Н/м  энергия    (0,02  -  0,23)  ∙  10
2 
Дж-тан 
(0,03  -  0,36)  ∙  10
2
  Дж-ға  дейін  немесе  1,5  есе  ұлғаяды.  Қаттылықтың  осындай 
шекте ұлғаюы (0,5 - 0,7) ∙ 10
14 
Н/м энергияның (0,03 - 0,36) ∙10
2 
Дж-дан (0,06 - 
1,38) ∙10
2
 Дж-ға дейін немесе (2 - 4) есе ұлғаюына әкеледі. Алынған цифрлар  С
н
 
= (0,5 - 0,7) ∙ 10
14 
Н/м аралығын пайдалануды ұсынуға мүмкіндік береді. 

 
 73 
 
Қуатты  пайдалану  коэффициентін  ӛзгертуді  3.21  және  3.22-суреттерінің 
кӛмегімен зерттейміз. 
Қуатты  пайдалану  коэффициентін  барынша  қарқынды  азайту  0,5  ∙  10
14
 
Н/м-дан артық гидрожүйе қаттылығын ұлғайту кезінде байқалады. 
 
I - Р
0
 = 10
7 
Н; II - Р
0
 = 4∙10
7 
Н;    
III - Р
0
 = 7∙10
7 
Н;  IV - Р
0
 = 10
8 
Н 
3.21-сурет –  С
Н
 қаттылық коэффици-
ентінен η қуатын пайдалану коэффици-
ентінің тәуелдігі
 
 
I – С
Н
 = 0,3 ∙ 10
14
 Н/м; II - С
Н
 = 0,5 ∙ 10
14
 
Н/м;  III - С
Н
 = 0,7 ∙ 10
14
 Н/м 
3.22-сурет –  Р
0 
қозғаушы күштердің 
шамасынан η қуатын пайдалану ко-
эффициентінің тәуелдігі  
 
Суреттен  байқалғандай  қаттылық  коэффициентін  ӛзгертудің  бір  аралық 
шегінде η коэффициенттің ӛзгерісі шамалы және қозғаушы күштердің шамасы 
қуатты пайдалану коэффициентіне аз әсер етеді. 
Синусоидты импульсы бар энергетикалық мүмкіндіктерін бағалау үшін EV 
ӛндірілетін  энергия  және  η  қуатты  пайдалану  коэффициенті  арасындағы 
тәуелдіктерді белгілейміз (3.23 және 3.24-сурет).  
Келтірілген тәуелдіктер тік бұрышты импульстарға арналған тәуелдіктерге 
ұқсас, оның айырмашылығы тек сандық қатынастан тұрады. Сурет гидрожетек 
қаттылығының  белгілі  бір  мәндері  кезінде  ӛндірілетін  энергияның  тиісті  ара-
лықтары  үшін  қозғаушы  күштерді  ӛзгертудің  басымырақ  аралықтарын  бел-
гілеуге мүмкіндік береді. 
Сипаты  бойынша  алынған  тәуелдіктер  тік  бұрышты  импульстарға  ар-
налған  тәуелдіктерге  ұқсас.  Бұл  тік  бұрышты  импульсты  талдау  кезінде  жа-
салған негізгі қорытындылар тура және синусоидты дегенді білдіреді. Сандық 
ӛрнекте ауытқуда шешуші мәндердің кӛрсеткіштері осы ауытқулардың  күшіне 
әсер етпейді. 

 
 74 
 
 
 
I - Р
0
 = 10
7 
Н; II - Р
0
 = 4∙10
7 
Н;   III - Р
0
 = 7∙10
7 
Н;  IV - Р
0
 = 10
8 
Н 
3.23-сурет – Гидрожетектің кӛрсетілген қаттылығы кезінде ЕV ӛндірілетін энер-
гиядан η қуатты пайдалану коэффициентінің тәуелдігі  
 
 
I – С
Н
 = 0,3 ∙ 10
14
 Н/м; II - С
Н
 = 0,5 ∙ 10
14
 Н/м;   III - С
Н
 = 0,7 ∙ 10
14
 Н/м 
3.24 -сурет –Кӛрсетілген қозғаушы күш кезінде ЕV ӛндірілетін энергиядан η қу-
атты пайдалану коэффициентінің тәуелдігі  
 
Үшбұрышты импульс. 
Гидрожетек  қаттылығынан  және  қозғаушы  күштерден  кӛздердің  жылжы-
малы бӛліктерінің тәуелдіктерін зерттеуді бастаймыз (3.25, 3.26-сурет). 

 
 75 
 
 
I – С
Н
 = 0,3 ∙ 10
14
 Н/м; II - С
Н
 = 0,5 ∙ 10
14
 Н/м;  
III - С
Н
 = 0,7 ∙ 10
14
 Н/м 
3.25-сурет–  Р
0 
қозғаушы күштердің 
шамасынан Х жылжыту тәуелдігі  
I - Р
0
 = 10
7 
Н; II - Р
0
 = 4∙10
7 
Н;                                     
III - Р
0
 = 7∙10
7 
Н;  IV - Р
0
 = 10
8 
Н 
3.26-сурет –  С
Н
 гидрожетек қатты-
лығының шамасынан Х жылжыту 
тәуелдігі 
 
 
Қозғаушы күштерден жылжыту тәуелдіктері анық кӛрсетілген экстремумға 
ие.  Себебі 0,3-тан 0,5-ға дейін  қаттылықтың  ӛзгерісі  кезінде    максимум  функ-
циялар,  ал  С
н
=  0,7∙10
14
  Н/м  үшін  минимум  функциялар  болады.  Тік  бұрышты 
және  синусоидты  импульстар  үшін  бұрын алынған  тәуелдіктерден  зерттелетін 
тәуелдіктердің  негізгі  айырмашылығы  осындай.  Сандық  айырмашылық  тік 
бұрышты  импульсқа  қатынасы  бойынша  2  есе  жылжыту  бойынша  абсолютті 
шамалардың  азаюынан  және  синусоидты  импульсқа  қатынасы  бойынша  5  есе 
азаюынан кӛрінеді. 
3.26-суретте  келтірілген  тәуелдіктерге  сәйкес  қаттылықтың  рационалды 
шамасы бір мағыналы таңдалмайды және режимдердің әрқайсысы үшін әртүрлі 
шамалары болады.  
Кері жүріс  v
2 
соңында кӛздердің жылжымалы бӛліктерінің жылдамдықта-
рын зерттеу нәтижесі 3.27 және 3.28-суреттерде келтірілген. 
Сызықтық емес тәуелдіктердің сипаты экстремумдармен анық белгіленген. 
Егер  С
н
  =  0,3∙10
14 
Н/м  және  С
н
  =  0,5∙10
14   
Н/м  үшін  жылдамдықтың  минимум 
мәндеріне ие болса, онда С
н 
= 0,7 ∙ 10
14 
Н/м үшін максимум мәндері болады. 
       Кӛрсетілген тәуелдіктер сызықтық емес және экстремум нүктелері болады. 
Бұл нүктелер әртүрлі режим үшін әртүрлі. Қойылатын талаптар есебінен жыл-
дамдықтың шамасы Р
0
 = (40 -70) ∙ 10
6
 Н және С
н
 = (0,5 - 0,7) ∙ 10
14
 Н/м кезіндегі 
режимде  ұсынылуы  мүмкін.  Қарастырылатын  режимде  жылдамдықтың  абсо-
лютті  шамалары  тік  бұрышты  және  синусоидты  импульс  кезіне  қарағанда  2 
есеге үлкен. 

 
 76 
 
Гидрожетектің  қаттылығы  және  қозғаушы  күштердің  ӛзгерісі  кезінде 
ӛндірілетін энергияның ӛзгерісін зерттейміз (3.29 және 3.30-сурет). 
 
I – С
Н
 = 0,3 ∙ 10
14
 Н/м; II - С
Н
 = 0,5 ∙ 10
14
 Н/м;   
III - С
Н
 = 0,7 ∙ 10
14
 Н/м 
3.27-сурет – Р
0 
қозғаушы күштердің 
шамасынан V тірек тақтасы 
жылдамдығының тәуелдіктері 
 
 
I - Р
0
 = 10
7 
Н; II - Р
0
 = 4∙10
7 
Н;                                     
III - Р
0
 = 7∙10
7 
Н;  IV - Р
0
 = 10
8 
Н 
3.28-сурет –  С
Н
 гидрожетек қатты-
лығынан V тірек тақтасы жылдам-
дығының тәуелдіктері 
 
 
 
I – С
Н
 = 0,3 ∙ 10
14
 Н/м; II - С
Н
 = 0,5 ∙ 10
14
 
Н/м;   III - С
Н
 = 0,7 ∙ 10
14
 Н/м 
3.29-сурет – Р
0 
қозғаушы күштерден 
ЕV ӛндірілетін энергияның тәуелдік-
тері 
 
 
I - Р
0
 = 10
7 
Н; II - Р
0
 = 4∙10
7 
Н;   
III - Р
0
 = 7∙10
7 
Н; IV - Р
0
 = 10
8 
Н 
3.30-сурет –  С
Н
 гидрожетек қатты-
лығынан ЕV ӛндірілетін энергияның 
тәуелдіктері 
 
Ертерек  зерттелген  тік  бұрышты  және  синусоидты  импульстар  кезіндегі 
тәуелдіктердің  сипаты  сызықтық  емес.  Бұдан  басқа,  олардың  пішіні  бұрын 

 
 77 
 
алынғандарға  ұқсас.  Айырмашылық  сандық  кӛріністен  тұрады:  ӛндірілетін  
энергия тік бұрышты импульс кезінде тік бұрышты және синусоидты импуль-
сқа қарағанда 2 есе аз. 
Гидрожетек  қаттылығынан  энергия  тәуелдіктері  сызықтық  емес  және 
Фирмасы бойынша тік бұрышты және синусоидты импульс кезіндегі  оның ӛз-
герістерінің  пішінін  қайталайды.  Ӛндірілетін  энергияға  қатынасы  бойынша 
басқа импульстарды талдау кезінде жасалған осы ұсыныстарға байланысты үш 
бұрышты импульстар үшін тура. 
Гидрожетек қаттылығынан және қозғаушы күштерден η қуатты пайдалану 
коэффициентінің тәуелдігі 3.31және 3.32-суреттерде келтірілген. 
 
 
I - Р
0
 = 10
7 
Н; II - Р
0
 = 4∙10
7 
Н;    
III - Р
0
 = 7∙10
7 
Н;  IV - Р
0
 = 10
8 
Н 
3.31-сурет –  С
Н
 гидрожетек қатты-
лығының коэффициентінен η қуатты 
пайдалану коэффициентінің тәуелдігі 
 
 
I – С
Н
 = 0,3 ∙ 10
14
 Н/м;  
II - С
Н
 = 0,5 ∙ 10
14
 Н/м;   
III - С
Н
 = 0,7 ∙ 10
14
 Н/м 
3.32-сурет–  Р
0
 қозғаушы күштерден η 
қуатты пайдалану коэффициентінің 
тәуелдігі
 
 
Абсолютті шамалары және ӛзгерту сипаты бойынша келтірілген тәуелдік-
тер синусоидты импульс кезіндегі тәуелдіктерге жақын.  
Графиктен кӛрініп тұрғандай, қозғаушы күштерден қуатты пайдалану  ко-
эффициенті әлсіз бейнеленген. 
EV ӛндірілетін энергияның η қуатты пайдалану коэффициентінің тәуелдік-
терінің кӛмегімен зерттелетін импульстің энергетикалық мүмкіндіктерін қайта 
талдаймыз (3.33 және 3.34-суреттер). 
Тәуелдіктердің  бұрын  зерттелген  импульстары  үшін  ӛндірілетін  энергия-
ның ұлғаюымен қуатты пайдалану коэффициентін күрт азайтумен сипатталады. 
Басқа  импульстарға  қарағанда  ӛндірілетін  энергия  шамасының  шегі  2  есе  аз, 
азайту қарқындылығы артық. 
Соңғы тәуелдіктер басқа импульстарға арналған тәуелдіктерге ұқсас түрде 
болады. Айырмашылық сандық қатынастан тұрады. 

 
 78 
 
 
I - Р
0
 = 10
7 
Н; II - Р
0
 = 4∙10
7 
Н;   III - Р
0
 = 7∙10
7 
Н;  IV - Р
0
 = 10
8 
Н 
3.33-сурет – Гидрожетектің кӛрсетілген қаттылығы кезінде ЕV ӛндірілетін энер-
гиядан η
 
қуатты пайдалану коэффициентінің тәуелдіктері  
 
 
 
I – С
Н
 = 0,3 ∙ 10
14
 Н/м; II - С
Н
 = 0,5 ∙ 10
14
 Н/м;   III - С
Н
 = 0,7 ∙ 10
14
 Н/м 
3.34-сурет – Кӛрсетілген қозғаушы күштер кезінде ЕV ӛндірілетін энергиядан η
 
қуатты пайдалану коэффициентінің тәуелдіктері  
 
Осылайша,  үшбұрышты  импульстың  энергетикалық  мүмкіндіктері 
бойынша негізгі қорытындылар басқа импульс кезіндегідей тұжырымдауға бо-
лады. 
Діріл  кӛздеріне  шығу  кӛрсеткіштеріне  жүргізілген  графикалық  талдау 
басқарушы сигналдар пішіндерінің әрқайсысы үшін гидрожетек қаттылығы мен 
қозғаушы күштердің берілген мәндері кезінде осы кӛрсеткіштердің шамаларын 
белгілеуге  мүмкіндік  береді.  Бұл  пішін,  ӛз  кезегінде,  еркін  таңдап  алынуы 
мүмкін.  Пішіндердің  әрқайсысының  тиімділігін  бағалау  үшін  шығу  кӛрсет-
кіштерінің  абсолютті  шамаларын  және  олардың  шашырағандарын  салыстыра-
мыз. 3.35-суретте жылжыту шамаларын салыстыру кӛрсетілген. 

 
 79 
 
 
1, 2, 3 – сәйкес тік бұрышты, синусоидты және үш бұрышты  импульстар 
3.35-сурет – Жылжымалы бӛліктерді жылжыту бойынша басқарушы им-
пульс ӛзгерісінің пішіндерін салыстыру  
 
Жылжытудың ең үлкен максимум шамасы – тік бұрышты импульс кезінде, 
ең  минимум  шамасы  –  үш  бұрышты  импульс  кезінде.  Шығу  кӛрсеткіштерін 
тұрақтандыру  тұрғысынан  x
max 
-  x
min
 
=  Δx  максимум  және  минимум  шамалары 
арасындағы айырмашылықты белгілейміз. Тік бұрышты импульс үшін 1,75∙10
2 
м;  синусоидты  үшін  0,44∙10
2 
м;  үш  бұрышты  үшін  0,81∙10
-5 
м  құрайды.  Сину-
соидты импульс ең жақсы жағдайда болып табылады.  
Жылдамдық шамаларын салыстыру 3.36-суретте келтірілген. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1, 2, 3 – сәйкес тік бұрышты, синусоидты және үш бұрышты  импульстар  
3.36-сурет – Жылжымалы бӛліктердің жылдамдығы бойынша басқарушы 
импульс ӛзгерісінің пішіндерін салыстыру  
 
Қарастырылатын  кӛрсеткіштерге  қойылатын  талаптар  оның  нольге 
жуықтауы болып табылады. Осы тұрғыдан алғанда синусоидты импульс басы-
мырақ,  оның  максимум  шамасы,  максимум  мен  минимум  шамалары  ара-
сындағы айырмашылық аздау. 
Ӛндірілетін энергия бойынша салыстыру 3.37-суретке сәйкес жүргізілген. 
Х, м 
0,01 
2 
3 
0,45 
3 
0,05 
1 
0,9 
2 
1 
1,8 
Х, м 
0,09 
2,4 
0,53 
5,5 
0,06 
0,03 

, м/с 
  

, м/с 
1 
2 
3 
1 
2 
3 
0,03 

 
 80 
 
 
1, 2, 3 – сәйкес тік бұрышты, синусоидты және үш бұрышты импульстар 
3.37-сурет – Ӛндірілетін энергия бойынша басқарушы импульс ӛзгерісінің 
пішіндерін салыстыру  
 
Синусоидты  импульсы  бар  режим  ең  үлкен  энергияға  ие,  сондықтан 
ӛндірілетін энергияның минимум мәндерінде аз шама болады, максимум және 
минимум мәндері арасындағы айырмашылықты қарастырылатын процестердің 
сапасымен сипаттауға болады. 
Режимдерді  салыстырудан  кӛрініп  тұрғандай,  синусоидты  және  үш 
бұрышты  импульстары  бар  жұмыс  режимдері  абсолютті  түрде  сәйкес,  тік 
бұрышты импульсы бар режим басымырақ.  
Жүргізілген  талдау  кӛрсеткендей  импульс  пішіні  кӛздердің  шығу 
кӛрсеткіштерінің шамасына шешуші әсер етпейді, олардың шашырауы, алайда 
басқа тең жағдайлар кезінде синусоидты пішіні бар импульсқа беруді ұсынады. 
3.38 –суретте қуатты пайдалану коэффициентін салыстыру келтірілген. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1, 2, 3 – сәйкес тік бұрышты, синусоидты және үш бұрышты импульстар  
3.38-сурет– Қуатты пайдалану коэффициенті бойынша басқарушы импульс 
ӛзгерісінің пішіндерін салыстыру  
 
Жоғарыда  баяндалғандарды  негізге  ала  отырып,  былай  деп  тұжырым 
жасауға болады. 
Діріл  кӛздеріне  қойылатын  негізгі  технологиялық  талаптар  негізгі 
орындаушы  элементтің  қозғалысын  басқару  болып  табылады.  Басқарушы 
органнан берілетін импульстың үш пішінін іске асыруға болады: тік бұрышты, 
синусоидты және үшбұрышты. 
1200 
1400 
590 
10 
2 
EV·10
6 
, 
 Дж 
   EV·10
6
, 
     Дж 
1 
2 
3 
1 
2 
3 
18 
0,68 
0,83 
0,83 
0,1 
0,17 
η 
η 
1 
2 
3 
1 
2 
3 
0,17 

 
 81 
 
Импульс  пішіндерінің  әрқайсысы  кезінде  діріл  кӛздерінің  белгіленген  
энергетикалық  кӛрсеткіштері  кӛрсеткендей,  синусоидты  басымырақ  болып 
табылады. Алынған аналитикалық тәуелдіктер әртүрлі бастапқы деректер үшін 
импульстың  әртүрлі  пішіндері  бар  діріл  кӛздерінің  параметрлері  мен 
кӛрсеткіштерін белгілеуге мүмкіндік береді. 
Жалпы  жағдайда  гидравликалық  лүпілдеуші  жүйенің  құрылымдық 
сұлбасы  3.39-суретте  сипатталған  болуы  мүмкін.  Электр  қозғалтқыштан 
берілетін  ИЭ  энергия  кӛзі  ПЭ  энергия  түрлендіргішіне  айналма  моментті 
береді,  ол  ИО  орындаушы  органмен  энергия  түрлендіргішін  қосатын  Тр 
трансмиссияға  қысым  астындағы  жұмыс  сұйықтығын  айдайды.  Жұмыс 
циклінің  әрбір  фазасында  орындаушы  органның  жұмыс  камералары 
арасындағы  жұмыс  сұйықтығының  ағынын  қайта  бӛлу  ГИ  импульс 
генераторынан сигналдарды алатын ОУ басқару органында жүзеге асырылады. 
Соның  нәтижесінде  ОВ  әсер  ету  объектісінде  берілген пішіндегі  механикалық 
импульстар  ӛндіріледі.  Жалпы  жағдайда  импульстар  генераторын  берілген 
программа  бойынша  жұмыс  істеуге  болады  немесе  әсер  ету  объектісімен  кері 
байланыста болады. 
 
ИЭ –энергия кӛзі; ПЭ – энергия түрлендіргіші; Тр – трансмиссия; ИО – орындаушы ор-
ган; ОУ – басқару органы; ГИ –импульстар генераторы;  
ОВ – әсер ету объектісі 
3.39 -сурет – Гидравликалық лүпілдеуші жүйенің жалпы құрылымдық сұл-
басы  
 
Атап ӛтілген аналогтар гидравликалық лүпілдеуші жүйенің физикалық мо-
делін  әзірлеуге  мүмкіндік  береді  (3.40-сурет).  Негізгі  орындаушы  элементтің 
және қозғалатын сұйықтықтың, қозғалысқа қатысатын кӛмір тау жынысты мас-
сивтің келтірілген массасының жиынтығын білдіретін  М массасы R массив ре-
акциясы  және  F(t)  жетек  тарапынан  күштердің  әрекетінен  болады.  Жетек  C
H
 
және 

Н
  қаттылық  коэффициенті  бар  серпімді  тұтқыр  денемен  берілген,  оның 
еркін  ұшы  қысым  кӛзінен  сұйықтықтың  берілісін  анықтайтын  V
o
  жылдам-
дықпен қозғалады. Массив С
с
  қаттылық  және 

с 
тұтқырлықтың тиісті коэффи-
циенттерімен  серпімді  тұтқыр  денемен  берілген.  Жүйелер  негізгі  орындаушы 
элементтің қозғалысы кезінде R
c
 кедергінің диссипативті күштері әрекет етеді. 

 
 82 
 
Масса  қозғалысы  X
o
  ара  қашықтықта  шартты  бастапқы  нүктеде  алшақ  l
p
  ара-
лықта  жүргізіледі.  Зерттеу  кезінде  бастапқы  деректер  С
с
  әсер  ету  объектісінің 

с
  сипатын,  R
o
 деформацияның  бастапқы  күштерін, 
o
R
R /


  деформация дәре-
жесі,  v  деформацияның  максимум  жылдамдығы,  l
p
  деформацияның  максимум 
шамасы  және  ара  қатыстармен  байланысты  X
o
  шартты  координатасын  сипат-
тайтын коэффициенттер, келтірілген М массасы болып табылады: 
 


;
1



c
o
C
R
lp
  


.
1
/



lp
X
o
                                          (3.11) 
 
 
М – келтірілген масса; V
o
 – сұйықтықтың келтірілген жылдамдығы; F(t) – жетек тара-
пынан күштер; С
Н
 және 

Н
 – трансмиссия тұтқырлығы мен қаттылық коэффициенттері; R 
– әсер ету объектісінің реакциясы; С
с
 және 

с
 – әсер ету объектісінің қаттылық пен 
тұтқырлық коэффициенттері; R
c
 – кедергінің келтірілген күші; Х
о
 – бастапқы координата; 
l
p
 – қозғалыс аралығы;  
Х – ағымдағы координата 
3.40-сурет – Гидравликалық лүпілдеуші жүйенің физикалық моделі   
 
Зерттелетін жүйенің дара циклі ӛзінің маңызы бойынша деформация және 
түсіру  екі  аналогтық  фазасын  енгізеді.  Деформация  фазасы  кезінде  массив  
қозғаушы күштерге бағыт бойынша статикалық тепе-теңдік жағдайынан, түсіру 
фазасы кезінде – қарама қарсы бағытта статикалық тепе-теңдік жағдайынан де-
формацияланады. Мұндай цикл әрбір мерзім және оның фазалары үшін белгілі 
бір  шекаралық  шарттарды  ұсынады:  бастапқы  жылжытулар,  бастапқы  және 
ақырғы жылдамдықтар нольге тең. Осы қозғалыстың нәтижесінде әрбір фазада 
бір түрдегі теңдеулер сипатталады, ал тиісті теңдеулерді шешу қосымша шарт-
тар жинағымен анықталады, олар енгізіледі және олардың пайда болуы шамасы 
бойынша тұжырымдалады. 
Қабылданған  модель  тірек  тақтасына  әсер  ететін  күштердің  шамасын 
анықтайды: 
 




;
)
(
0
X
X
X
t
V
C
P
t
F
H
o
H
o







                                  (3.12) 
 
,
X
C
X
X
M
R
R
c
c
o








                                          (3.13) 
мұнда Р
о
 – жетек тарапынан бастапқы күш; X және t – тиісті ағымдағы коорди-

 
 83 
 
ната және уақыт. 
Осының есебінен жүйе қозғалысындағы дифференциалды теңдеулер мына 
түрде болады: 
а) деформация фазасында 
 




;
t
V
C
X
C
R
R
P
X
C
C
X
X
M
o
H
o
H
c
o
o
c
H
H
c














           (3.14) 
 
б) жеңілдету фазасында 
 


.
1
c
o
c
H
R
R
X
C
X
X
M










                                (3.15) 
 
Оң  бӛлігі  бар  екінші  реттегі  дифференциалды  теңдеулер  алынған,  оның 
шешімі кӛмір тау жыныстары массивтің және жетектің серпімді тұтқыр қасиет-
терін  сипаттайтын  кіру  коэффициенттерінің  ара  қатысымен  анықталады. 
Теңдеулерді (3.14) барынша тиімді зерттеу үш кезеңнен тұрады. Ең бірінші Rc 
кедергі күштерімен және 

c мен 

Н тұтқыр құрамдастарын ескеретін коэффи-
циенттер  бірізділікті  енгізіледі.  Бұл  тиісті  коэффициенттерді  сақтау  кезінде 
қателіктер шамасын белгілеуге мүмкіндік береді. 
Барынша жалпы жағдай – соңғысы. Соңғы жағдайды қайта талдаймыз. 
Бұл  жағдайда  жүйенің  физикалық  моделі  кедергі  күші  ретінде  негізгі  R
c
 
орындаушы  элементтің  жылдамдығына  сызықты  байланысты  болатын  кедергі 
күштерін  және  F
c
  тұрақты  күштерін  ұсынады.  Жалпы  жағдайда  осы  құрамда-
стардың шамасы мына кӛбейтіндімен берілуі тиіс: 
 
,
X
R
R
c



 
 
мұнда 

R
 – тұтқыр кедергі күштерінің коэффициенті. 
Талдауды жеңілдету фазасынан бастаймыз. 
Қабылданған  ұйғарымдар  кезінде  жүйе  қозғалысының  дифференциалды 
теңдеуі мына түрде болады: 
 




.
C
o
C
R
H
C
k
R
x
C
x
x
M













                           (3.16) 
 
Коэффициенттер енгізіледі:
;
2
;
;
1
2
1
M
n
M
C
k
C
R
H
С










 
 
,
;
0
V
R
R
R
k
C
C




 аламыз: 
 
.
2
;
1
VM
R
k
n
V
R
k
o
o





                                        (3.17) 
 
Келтірілген коэффициенттердің ара қатысы жеңілдету фазасында жүйенің 
негізгі орындаушы элементтің тиісті режимін анықтайды. Бұл ретте үш режим-
ге орын болады: k
1
 

 n
1
; k
1
 

 n
1
 және k
1
 = n
1
. Оларды бағалау үшін ара қатысты 
енгіземіз: [a
1
]  =  k
1
  /  n
1
. Бұл шама әсер ету объектісінің максимум деформаци-

 
 84 
 
ясының шамасын анықтайды: 
 


 
.
1
4
2
1
2
2
)
3
(
a
R
k
M
V
l
o
P




                                                (3.18) 
 
Ӛрнекті аналитикалық шешу үшін белгілі бір күрделілікте (3.18) мына ко-
эффициент кӛмегімен [a
1
] ара қатысты бағалауды жүргіземіз: 
 
 
 
.
4
2
1
2
2
0
)
3
(
a
k
П
l
l
Z
св
P
P



                                                (3.19) 
 
Алынған  ара  қатыс  кӛрсеткендей,  ӛзгеріссіз  пайдалану  кӛрсеткіші  (П
о
)  
кезінде  деформацияның  ӛлшемсіз  [Z]  коэффициенті  коэффициенттің  [a
1
] 
ұлғаюымен азаяды және k

 ӛсуімен ұлғаяды. Бұл кедергісіз қозғалыстың идеал-
ды  жағдайымен  салыстырғанда  әсер  ету  объектісі  деформациясының  аз  дәре-
жесін іске асыруға әкеледі. Графикалық тәуелдіктер негізінде (3.41-сурет) [a
1
] 

 
1,5 ӛзгеріс шектері ұсынылуы мүмкін.  
Осылайша, шағын кедергінің k
1
 

 n
1 
режимі барынша ұтымды беріледі. Фа-
залардың  бастапқы  шарттарын  пайдалана  отырып  дифференциалдық  теңде-
улерді (3.12) шешу мына түрде болады: 
 


;
sin
cos
1
2
1
1
2
1

















t
k
k
n
t
k
l
C
k
R
X
t
n
c
c
o

                              (3.20) 
 


.
sin
2
2
2
2
2
1
1
t
k
k
k
n
l
C
k
R
X
t
n
c
c
o












                                     (3.21) 
 
Фазаның  ақырғы  шарттарын  пайдалана  отырып 


lp
X
t
t
P


;
,  әсер  ету 
объектісіне деформация шамасын анықтау үшін мына ӛрнекті аламыз: 
 


.
sin
cos
1
2
1
1
2
1

















P
P
t
n
c
c
o
t
k
k
n
t
k
l
C
k
R
lp

                            (3.22) 
 
Алынған трансценденттік теңдеулерді шешу жуықтап есептеулер әдісімен 
жүзеге  асырылады.  Ӛлшемсіз  коэффициенттерді  енгізе  отырып  t
p
  уақыт  ӛз-
герісінің аралығын таңдаймыз: 
 
.
;
2
1




P
P
t
k
t
n
 

 
 85 
 
 
1, 2 и 3 – сәйкес кезінде 
К

 = 0,8; 0,6 и 0,4 
3.41-сурет–[a
1
] ара қатыстан [Z]/П
о 
ӛлшемсіз коэффициенттің тәуелдігі  
 
1, 2  3, и 4 – сәйкес кезінде                           

 = 2, 4, 6 и 8 
3.42-сурет – К
с
 коэффициенттен G 
ӛлшемсіз коэффициенттің тәуелдігі   
 
Олардың ара қатысы мына шартты қанағаттандырады: 
 
 
.
1
2
1
1
2



a
n
k


 
 
 (3.22) ӛрнекті түрлендіру 

, 

, [a
1
], 

 және k
c
 коэффициенттері арасындағы 
ӛзара байланысты анықтайды: 
 
 
.
1
1
sin
1
1
cos
2
1
c
k
a
l




















                               (3.23) 
 
Әрі қарай түрлендіруден кейін аламыз: 
 
 
 


 


,
1
cos
1
sin
1
1
2
1
2
1
2
1






a
a
a
G
l



                          (3.24) 
мұнда 
c
c
k
k
G




1
 - ӛлшемсіз коэффициент. 
 (3.22)  теңдеулерді  әрі  қарай  шешу 

  коэффициенттің  таңдауына  әкеледі, 
оның шамасы [a
1
] және G белгіленген шамалар кезінде (3.24) шартты қанағат-
тандырады.  Белгілі  аралық  кезінде  [a
1
]  коэффициенттің  ӛзгерісін  G  тиісті  ша-
маларын белгілейміз (3.42-сурет). Осы аралықтар үшін (3.23) шартын қанағат-
тандыратын  және  фазаның  ақырғы  шарттарына  сәйкес  келетін 

  коэффициент 
таңдап  алынады  (3.43-сурет).  Тәуелдіктер  G  және  [a
1
]  ӛсуімен  коэффициент-
терді сызықтық азайтуды кӛрсетеді. Алынған түзулерді эмпиристикалық сипат-
тау мына түрдегі тәуелдікке әкеледі: 

 
 86 
 
 
,
0
G
b




                                                   (3.25) 
 
мұнда 

0
 және [b] – 3.1-кестеге сәйкес [a
1
] шамамен анықталатын коэффициент-
тер. 
 
3.1-кесте 
 
[a
1
] 
1,2 
1,6 
2,0 
2,4 
2,8 

0
 
2,32 
1,53 
1,09 
0,91 
0,77 
[b] 
2,02 
0,88 
0,72 
0,6 
0,32 

0
 
1,43 
1,67 
1,82 
1,91 
1,98 
1, 2, 3, 4 және 5 – сәйкес кезінде [a
1
] = 1,2; 1,6; 2,0; 2,4 и 2,8. 
3.43-сурет –G коэффициентінен 

 және 

 ӛлшемсіз коэффициенттердің 
тәуелдігі 
 
Аралықта  табылған 

  коэффициентінің  ӛзгерістеріне  және  оның  нақты 
мәндеріне қатысты осы аралықта 

  коэффициентінің  ӛзгерістерін  сипаттайтын 
тәуелдіктер табылған (3.43-сурет). Әртүрлі мәндер [a
1
] кезінде G ӛсуімен 

 ко-
эффициентін  азайту  қарқындылығының  ӛзгермейтіні  олардың  басты  ерек-
шеліктері  болып  табылады.  Осы  тәуелдіктер  үшін  эмпиристикалық    формула 
мына түрде болады: 
 
,
16
,
1
G
o




                                                      (3.26) 
 
мұнда 

0
 – 3.1-кестеге сәйкес [a
1
] шамамен анықталатын коэффициент,. 
Коэффициенттердің  табылған  шамалары  және  олардың  ӛзгерістері  оның 
шығу  кӛрсеткіштерімен  жүйе  параметрлерінің  ӛзара  байланыстарын  белгілеу 
мүмкіндігін береді. 
 (3.18) ӛрнегін пайдалана отырып жеңілдету фазасының уақытын табамыз: 

 
 87 
 
.
2
1
o
P
R
K
VM
n
t





                                                 (3.27) 
 
Деформация  фазасы  екінші  реттік  дифференциалды  теңдеумен  сипат-
талған болуы мүмкін: 
 

 

.
Vt
C
x
C
F
R
P
x
C
C
x
x
M
H
o
H
C
o
o
H
C
R
H
c
















        (3.28) 
 
Теңдеулерді шешу [a] = k / n ара қатысымен анықталады. [a
1
] коэффици-
ентімен оны салыстыра отырып, аламыз: 
 
   
o
C
a
a


1
1
                                                (3.29) 
 
Себебі  бұрын  [a
1
] 

  1  дәлелденгендей,  онда  толық  [a] 

  1  ықтималды. 
Осылайша,  (3.29)  дифференциалды  теңдеуді  шешу  k 

  n  шағын  кедергімен 
анықталады.  Осының  күшімен  фазаның  бастапқы  шарттарын  қанағаттандыра-
тын шешімдерді аламыз: 
 


 


.
sin
1
1
sin
cos
1
1
1
4
1
3
3
3
3
3
2
1
2
2
0

































t
k
k
l
t
V
C
W
C
t
k
k
n
t
k
C
W
C
k
k
k
a
k
П
C
C
C
R
x
nt
o
o
o
o
o
o
c
P
o
o
C
o



 (3.30) 
 


 


,
t
k
sin
k
n
t
k
cos
l
1
V
C
1
W
C
t
k
cos
n
2
t
k
sin
k
n
k
C
1
W
C
k
1
k
k
Q
k
C
1
П
4
)
C
1
(
C
R
l
x
3
3
3
nt
o
o
o
3
3
3
2
2
3
o
o
o
c
P
1
2
o
2
0
o
0
o
nt




















































         (3.31) 
 
мұнда 
.
2
2
2
3
n
k
k


 
Алынған 
трансценденттік 
теңдеулерді 
жуықтап 
шешу 
үшін 
]
0
;
;
[



x
l
x
t
t
P
g

  фазаның  ақырғы  шарттарын  береміз  және  ӛлшемсіз    коэф-
фициенттерді енгіземіз: 
 
 
.
1
,
;
2
1
1
3
1
1




a
t
k
nt
g
g




                                 (3.32) 
 
 (3.31) ӛрнегін мына түрге келтіргеннен соң: 
 

 
 88 
 
 
 
 
 












1
1
2
2
2
2
2
cos
sin
1
2
1
1



a
a
G
a
a
l
                                  (3.33) 
 
Жуықтап шешу [a], 

1
, 

1
 мүмкін вариациялар үшін G
2
 коэффициентінің шама-
ларын таңдауға және П
о
 пайдалану кӛрсеткішіне сәйкес келетін k

, C
o
, W
o
, k
p
, 

 
және k
c
 коэффициенттерді әрі қарай таңдауға әкеледі. Шешу нәтижесі  G
2
 және 
[a]  коэффициенттерінің  әртүрлі  мәндері  кезінде  олардың  белгіленген  ара-
лығында 

1
  және 

1
  коэффициенттері  ӛзгерістерінің  графикалық  тәуелдіктері 
түрінде келтірілген (3.44 және 3.45-суреттер). Осы тәуелдіктерді талдауға бай-
ланысты t
g
  деформация  фазасы  уақытының  минимум шамасын  анықтайтын  G
2
 
белгілі бір мәндері үшін коэффициенттердің экстремалды мәндері болады (

1 
= 
0,07…0,18) и  (

1
 = 0,1…0,34), сондықтан (G
1
 онымен бір мағыналы). G
2
 коэф-
фициент жүйе параметрлерінің жиынтығын сипаттайтын жалпы кӛрсеткіш бо-
лып табылады, оны әрі қарай шешу жүйе қозғалысының режиміне жүктелетін 
шарттарға  байланысты  осы  коэффициенттерді  таңдауға  әкеледі.  Бұл  шешім 
орындаушы  органның  жұмыс  камерасында  келтірілген  күштердің  шамасын 
және жұмыс циклінің әрбір фазасында оның ӛзгерістерін талдауға негізделеді. 
 
1, 2, 3, 4 және 5 – сәйкес кезінде 
[a
1
] =1,2; 1,6; 2,0; 2,4 және 2,8 
3.44-сурет –G
2
 ӛлшемсіз  коэффици-
енттен 

1
 коэффициент тәуелділігі 
 
1, 2, 3, 4 және 5 – сәйкес кезінде  
[a
1
] =1,2; 1,6; 2,0; 2,4 және 2,8 
3.45-сурет – G
2
 ӛлшемсіз  коэффици-
енттен 

1
 коэффициент тәуелділігі 
 
Қабылданған  заңдарға  сәйкес  келтірілген  күштердің  ағымдағы  мәндері 
негізгі  орындаушы  элемент  қозғалысының  алынған  заңдарымен  анықталады.  
(3.31) пайдалана отырып, деформация фазасы үшін цикл фазалары әрқайсысы-
ның бітуі бойынша келтірілген күштердің заңын аламыз: 
 

 
 89 
 
 
 


.
sin
k
1
l
n
C
1
W
C
sin
cos
G
C
1
a
k
2
W
C
k
П
2
k
R
t
F
1
3
1
o
o
o
1
1
1
1
1
o
1
1
o
o
2
0
P
o
g
1
















































(3.34) 
 
 
 


.
sin
k
1
l
n
C
1
W
C
sin
cos
G
C
1
a
k
2
)
(
W
C
k
П
2
k
R
)
Т
(
F
t
F
1
3
1
o
o
o
1
1
1
1
1
o
1
1
o
o
2
0
P
o
П
P
1


















































               (3.35) 
 
(3.34)  ӛрнегі  [t  =  t
g
;  F(t
g
)  = 

R
o
]  күштік  шартты  пайдалана  отырып  басқа 
коэффициенттердің  белгілі  бір  үйлесімі  кезінде  C
o
  және  W
o
  коэффициенттері 
арасындағы ӛзара байланысты анықтайды: 
 


 


.
sin
1
1
1
2
1
4
sin
cos
1
3
1
1
2
0
1
2
2
0
1
1
1
1
1
1

































k
l
n
C
k
П
C
a
k
П
G
k
W
C
o
o
P
o
o
                 (3.36) 
 
Соңғы ӛрнекті талдау зерттелген ӛлшемсіз коэффициенттердің әртүрлі үй-
лесімі кезінде мағынасы бойынша екі әртүрлі циклдік және ациклдік қозғалыс 
режимі болуы мүмкін. Режимдердің ұғымдарын тұжырымдаймыз. 
Қозғалыстың  циклдік  режимі  қозғалыстың  әрбір  циклінің  ақяталуы 
бойынша  жүйе  параметрлері  бастапқы  шамаларға  қайтып  келеді,  яғни    [x,  t] 
диаграммада  циклдер  кідіріссіз  бірінің  артынан  бірі  кезектеседі.  Ациклдік  ре-
жим  жеңілдету  фазасы  аяқталған  соң  лүпілдеу  жүйесінің  параметрлері  ба-
стапқы  шамаларға  қайтып  келмейді.  Оларды  қайтару  үшін  циклдің  қосымша 
фазасы  –  фаза  «тоқтап  тұру»
 
талап  етіледі.  Фаза  жүйенің  бастапқы  параметр-
лерін қалпына келтіру үшін қажет (жылжыту, жылдамдықтар, күштер). 
Циклдік  режимді  жетілдіру  үшін 
o
P
P
R
k
F
t
F


)
0
(
)
(
шартын  орындау 
қажет. Бұл жағдайда (3.36) ӛрнегі мына қатысты береді: 
 
 




.
sin
1
1
1
2
1
4
sin
cos
1
3
1
1
2
0
0
1
2
2
0
1
1
1
1
1
1
o
o
o
C
k
l
n
C
k
П
C
a
k
П
G
W






































                         (3.37) 
 (3.36) және (3.37) бірлесіп шешу циклдік режимге сәйкес келетін ӛлшемсіз 
коэффициенттің шамасын анықтайды: 

 
 90 
 



.
1
sin
cos
2
sin
1
4
1
1
1
1
1
1
2
0
1
3
1
0
1


































G
k
П
k
k
l
n
П
С
P
о
                       (3.38) 
 
Соңғы  ӛрнек  кӛрсеткендей  жүйенің  ішкі  параметрлері  ретінде  сипаттала-
тын  коэффициенттердің  белгілі  бір  үйлесімі,  яғни  оның  шығу  кӛрсеткіштері 
қаттылық коэффициентінің белгілі бір мәндеріне сәйкес келеді.  
Деформация  фазасының 


min

g
t
  минимум  ұзақтығын  талап  ететін  энер-
гетикалық  шартты  пайдалана  отырып, 

1
  және 

1 
ӛлшемсіз    коэффициенттер 
үшін  ӛрнектерге  сәйкес  t
g
  уақыттың  аз  шамасын  аламыз,  осы  коэффициент-
тердің ең шамасына сәйкес келеді. Сол кезде графикалық тәуелдіктер 3.44 және 
3.45-суреттерге сәйкес  G
2
 коэффициенті ӛзгерісінің белгілі бір аралықтары бо-
лады,  сол  кезде 

1
  және 

1
  коэффициенттері  ең  аз  мәндерді  қабылдайды  (3.2-
кесте). 
 
3.2-кесте –

1
 және 

1
 коэффициенттерінің ең аз мәндері және олардың ара-
лықтарына сәйкес келетін G
2
 жалпы коэффициенттері 
 
 
[a
1
] 
1,2 
1,6 
2,0 
2,4 
2,8 
min
1

 
0,055 
0,098 
0,12 
0,144 
0,175 
min
1

 
0,12 
0,23 
0,35 
0,31 
0,23 
[G
2
] 
2,7…5,8 
3,3…6,4 
3,9…7,1 
6,2…7,3 
7,5…8,1 
 
 (3.37) және (3.38) ӛрнектерде осы шамаларды қою циклдік режимге сәйкес 
келетін C
o
 және W
o
 ӛлшемсіз коэффициенттердің шамасын белгілеу мүмкіндігін 
береді. Осы шамалардың пайда болуымен k
p
 ӛлшемсіз коэффициентің шамасын 
және жүйенің басқа параметрлеріне оның әсерін бағалау мүмкіндігі туады. Ӛл-
шемсіз коэффициенттер  k
c
  коэффициентімен  жиынтықта  белгіленген  аралықта 
G
2
 коэффициентінің шамасын анықтауы тиіс. (3.34) сәйкес болады: 
 


 


 


 
.
1
1
1
1
4
1
1
2
1
2
1
2
2
0
2
1
2












a
W
C
C
W
C
k
a
k
П
C
a
C
П
G
k
k
o
o
o
o
o
о
o
о
c
P



            (3.39) 
 
Айырмашылығын қойып 
 
,
o
c
o
P
c
P
R
F
P
k
k
k





                                          (3.40) 
 
 (3.37),  (3.38)  және  (3.39)  бірлескен  шешімдерден  кейін  G
2 
ӛзгерістерінің  бел-

 
 91 
 
гіленген  аралығы  кезінде  k

  және 

k
p
  ӛзгерістерінің  аралығын  таңдау  үшін  
графикалық  тәуелдіктерді  аламыз.  3.46,а-суретке  сәйкес  G
2
  коэффициентінің 
ұлғаюы  [a
1
]  бір  мезгілде  азайтатын  k

  коэффициентінің  сызықтық  емес 
ұлғаюына мүмкіндік береді. Бұл кедергі күштерімен қозғалушы күштердің ӛсу 
басымдығына  байланысты.  Сол  кезде  қарастырылған  аралықта  экстремалды 
аймақтар  болады,  онда 

k
p 
коэффициент  минимум  мәндерді  қабылдайды  ( 
3.46,б-сурет). Бұл аймақтар 3.2-кестеде келтірілген G
2
 шамаларға сәйкес келеді. 

k
p
 коэффициенті жетек тарапынан энергия шығынының шамасын сипаттайтын 
жағдайды ескерсек, 

k
p
 минимум сәйкес келетін G
2
 шамалары барынша қолай-
лы болып шығады. 
 
 
1, 2, 3, 4 және 5 – сәйкес кезінде [a
1
] =1,2; 1,6; 2,0; 2,4 және 2,8 
3.46-сурет –G
2
 коэффициентінен циклдік режим кезінде К

  және  

К
р
 коэф-
фициенттерінің тәуелдігі
 
 
Есептік  тәуелдіктер,  бір  жағынан, 

k
p
  және  k

  ӛзгерістердің  таңдап  алған 
аралығында  C
o
  мен  W
o
  коэффициенттері  ӛзгерістерінің  негізгі  заңдылықтарын 
белгілеуге және әрбір нақты жағдайға олардың шамаларын таңдау үшін ұсыны-
стар  алуға  мүмкіндік  береді.  Графикалық  тәуелдіктерге  сәйкес  (3.47,  3.48-
суреттер)  тұрақты  кедергісі  бар  бұрын  қарастырылған  қозғалыспен  салы-
стырғанда  C
o
  және  W
o
  П
о
  коэффициенттері  ӛзгерістерінің  аналогтары  туралы 
талқылауға  болады.  Қаттылық  коэффициенті 

k
p
  коэффициентінің  ұлғаюымен 
азаяды,  ал  жылдамдық  коэффициенті  –  сызықты  емес  түрде  ӛседі.  Қаттылық 
коэффициенті  k

  коэффициенті  ұлғайған  кезде  мүмкін  мәндерге  барынша 
жақындай отырып, ӛседі, ал жылдамдық коэффициенті сызықты түрде азаяды. 
Азайту қарқындылығы шамасымен 

k
p
  анықталады.  Бұл  ретте  (k

 

  0,5   

k
p
 

 
0,2 кезінде) және (k

 

 0,75 кезінде 

k
p
 

 0,8) аймақтары болады, онда W
o
 П
о
 ко-
эффициенті  нольден  тӛмен  болады,  яғни  ондағы  қозғалыс  режимі  іске  аспауы 
мүмкін. 

 
 92 
 
 
1, 2, 3 және 4  – сәйкес кезінде К

 
=0,4; 0,8; 1,2 и 1,6 
3.47-сурет –

К
р
 коэффициентінен циклдік режим кезінде С
о
  және  W
o
П
о
 
коэффициенттердің тәуелдігі
 
 
 
1, 2, 3 және 4  – сәйкес кезінде 

К
р
 =0,2; 0,4; 0,6 и 0,8 
3.48-сурет –К

 коэффициентінен циклдік режим кезінде С
о
  және  W
o
П
о
 
коэффициенттердің тәуелдігі
 
А 
 
Жоғарыда аталған есептік және графикалық тәуелдіктер жүйе қозғалысы-
ның  циклдік  режиміне  жүйе  параметрлерін  анықтайтын  коэффициенттер  ара-
сындағы  күрделі  және  бір  мағыналы  емес  ӛзара  байланыстары  тән  екенін 
кӛрсетеді.  Осы  параметрлер  арасындағы белгілі бір ӛзара байланыстарды бел-
гілеу тиісті аралықта оларды қайта таңдауда маңызды еңбек сыйымдылығымен 
байланысты. Анықталудың үлкен дәрежесі үшін k
c
, k
p
 және 

 коэффициенттері 
арасындағы  ертерек  алынған  ара  қатысты  пайдаланамыз  және  осы  коэффици-
енттердің  шамасын  алдын  алу  таңдау  үшін  тәуелдіктерді  белгілейміз  (3.49-
сурет). Коэффициенттердің табылған үйлесімдеріне сәйкес G
2
 шамасы белгіле-
неді, ол ӛз кезегінде  k

 коэффициентін (3.46-сурет), сондай-ақ 

1
 және 

1
 коэф-
фициенттерінің  шамаларын  және  олардың  ара  қатыстарын  анықтайды.  Коэф-
фициенттердің  тиісті  шамаларын  белгілеу  3.50-суретте  келтірілген  номограм-

 
 93 
 
маға  сәйкес  жүргізіледі,  ақырғы  қорытындыда  k

  ,  C
o
,  W
o
,  [a
1
]  коэффициент-
терін байланыстырады және белгілі бір үйлесімдер үшін G
2
 коэффициентін бел-
гілеуге  мүмкіндік  береді.  Соңғы  шама  ӛз  кезегінде 

1
  және 

1
  жиынтығын 
анықтайды,  оны  таңдау  3.51-суретте  келтірілген  номограмма  бойынша 
жүргізіледі. 
 
3.49 -сурет– Қозғалыстың циклдік режимі кезінде К
р
, К
с
 және 

К
р
 коэффи-
циенттерін алдын ала таңдауға арналған тәуелдіктері  
 
3.50-сурет – Қозғалыстың циклдік режимі кезінде параметрлерді анықтау 
номограммасы 
Келтірілген  номограммаларды  талдау  қозғалыстың  циклдік  режимін  іске 
1, 2, 3, 4 және 5 – сәйкес кезінде 

 = 2, 4, 6, 8 және10; 1', 2', 3', 4', 5' және 6' – сәйкес кезінде К
с
 
= 0; 0,2; 0,4; 0,6; 0,8 и 1,0 

 
 94 
 
асыру үшін коэффициенттердің бір мағыналы үйлесімі болмайтынын кӛрсетеді. 
Коэффициенттердің әрқайсысы белгілі бір аралықта түрленуі мүмкін, қалғанда-
рына тиісті ӛзгерістерді білдіреді. Аралықтар шекарасы лүпілдеу жүйесін пай-
даланудың техникалық-пайдалану кӛрсеткіштерімен анықталады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.51-сурет – Циклдік режимдегі параметрлерді анықтау номограммасы 
а, б, в және г – сәйкес кезінде 

 = 2, 4, 6 және 8. 
3.52-сурет – Циклдік режим кезіндегі жұмыс камерасында келтірілген 
күштерді ӛзгертудің диаграммасы  
 
Жиынтықта  талдау  процесінде  табылған  коэффициенттердің  шамалары 
жүйенің  шығу  кӛрсеткіштерін  анықтайды.  Бұл  кӛрсеткіштер  ӛзгеріссіз  ба-
 

жүктеу/скачать 11,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: