Гидравликалық діріл-сейсмикалық модульдердің тұрақтылығы

 
 105 
 
Діріл 
құрылғыларының 
орнатылған 
шығу 
кӛрсеткіштері 
діріл-
сейсмикалық  модульдің  орындаушы  органымен  іске  асырылады.  Кӛмір  
жынысты массивке әсер етудің бейімдеу  әдісін іске асыру кезінде электронды 
программатормен  берілетін  бағдарламаны  ӛңдеу  дәлдігіне  айрықша  талаптар 
қойылады.  Бұл,  біріншіден,  кӛмір  жынысты  массивке  әсер  етудің  ең  үлкен 
тиімділігін  алу  үшін  импульс  амплитудасына,  жиілікке  және  пішінге 
байланысты.  Осы  кӛрсеткіштердің  ұтымды  шамаларын  белгілеу  үшін 
механикалық жүйелердің теориясы пайдаланылады. 
Діріл  кӛздерінің  шығу  кӛрсеткіштерінің  есептік  және  шынайы  мәндерін 
салыстыру, сондай-ақ экспериментті нәтижелерді корреляциялық талдау олардың 
мәндері  жүйе  параметрлерінің  күтілетін  мәндерін,  осы  мәндерден  олардың 
ауытқуымен  анықталады.  Әрі  қарай  "күтілетін"  мәндер  деп  діріл-сейсмикалық 
модуль  параметрлерін  баптау  кезінде  берілетін  мәндерді  атайды.  Күтілетін 
параметрлерден ауытқу шығу кӛрсеткіштерінің ауытқуына әкеледі, сейсмикалық 
сигналды  ӛңдеуге  теріс  әсер  етеді.  Шығу  кӛрсеткіштерінің  ауытқуын  бағалау 
механикалық жүйелердің тұрақтылығының негізгі ережелерін пайдалана отырып 
жүргізуге болады. 
 
4.1 Бастапқы ережелер 
 
Қазіргі  кезде  механикалық  жүйелердің  тұрақтылығын  зерттеу  бойынша 
жеткілікті  ғылыми  жұмыстар  баршылық  [163].  Тұрақтылықтың  алгебралық  
критерийлері  (Раусс-Гурвиц)  [164]  және  жиілікті  критерийлердің  (Найквист, 
Михайлов  және  т.б.)  [165]  артықшылықтары  мынада,  есептеулердің  сыйымды 
тәсілдерінсіз  талданатын  жүйе  тұрақтылығын  зерттеуге  мүмкіндік  береді. 
Алайда бұл ретте бірқатар кемшіліктер табылады: 
-
 
зерттелетін  жүйелердің  жұмыс  сипаттамасы  туралы  ақпаратты  алуға 
тікелей жатпайтын қосымша есептеулерді орындау қажеттілігі; 
-
 
критерийлер ретінде шағын физикалық кӛрнекілігі мен күрделілігі, зерттеу 
кезінде оларды пайдалану жолдары; 
-
 
тұрақтылық аймақтарын анықтау үшін қосымша әдістерді тарту қажеттілігі. 
Механикалық жүйелердің тұрақтылығын зерттеуге барынша қолайлы, біздің 
кӛзқарасымыз  бойынша,  Я.Г.  Пановко  тұжырымдаған  кешенді  әдіс  болып 
табылады  [165].  Қозғалыстың  қандай  да  бір  режимінің  тұрақтылығын  зерттеу 
үшін  бұзылған  және  қозғалыс  q+

q  функциясымен,  қозғалыстың  қозбаған 
режимін сипаттайтын  q = q(t) функцияға жақын болып сипатталады. Егер  

q(t) 
ауытқу  уақыт  ағынымен  ұлғайса,  онда  зерттелетін  режим  тұрақсыз, 

q(t) 
функциясы  біртіндеп  ӛшкен  жағдайда  -  режим  тұрақты.  Тұрақтылықты 
зерттеуге  мұндай  тәсіл  шешімдердің  жеткілікті  оңайлығымен  физикалық 
кӛрнектілікті қосады. 
Кӛрсетілген  принципті  негізге  ала  отырып,  гидравликалық  діріл-
сейсмикалық  құрылғылар  үшін тұрақтылық ұғымын  тұжырымдаймыз.  Инженер 
әдетте  "сигналды  ӛңдеудің  тұрақты  режимі"  мағынасын  береді.  Алайда  мұндай 
интуициялық  түсінік  жеткіліксіз  және  әрі  қарай  пайдалануға  болатын  қатаң 
ұғымдар қажет. 

 
 106 
 
Құрылғының  тұрақты  режимі  деп 

Р   
(

Р
к

  < 

Р
)  шетінде  Р
к
  жүйенің 
бастапқы  параметрлерін  ӛзгертудің  шағын  аймағы  ретіндегі,  оның  келесі 
қозғалысы  кезінде  құрылғының  шығу  кӛрсеткіштері 

C
  (

Р
к

  < 

C
)  берілген 
маңаймен шектелетін режимді атайды. Бастапқы параметрлердің маңайы (немесе 
күтілетін  параметрлерден  олардың  ауытқуы),  шығу  кӛрсеткіштерінің  маңайы 
құрылғыны  пайдалану  ерекшеліктерімен  немесе  техникалық-пайдалану 
талаптарымен  анықталады.  Мұндай  тұрақтылықты  техникалық  деп  атаймыз 
[166, 167]. 
Тұрақтылықтың  осы  тұжырымдамасына  байланысты  кӛздерді  зерттеу 
процесінде екі міндет шешілуі мүмкін: тура және кері. 
Тура  міндет:  жүйе  параметрлерінің  маңайы  мен  берілген  күтулер  кезінде 
шығу кӛрсеткіштерінің шығуы мен маңайын анықтау қажет. Бастапқы деректер 
ретінде  осы  міндетті  шешкен  кезде  олардың  номинал  мәндерінен  кӛздердің 
барлық  құрамдас  бӛліктері  параметрлерінің  ауытқуы  пайдаланылады. 
Тұрақтылықты  бағалау  олардың  номинал  мәндерінен  кӛрсеткіштердің  алынған 
ауытқуларын салыстыру жүргізіледі: 

C 
 ≤  [

C
]. 
Кері  міндет:  жүйенің  шығу  кӛрсеткіштерінің  маңайы  мен  күтудің  берілген 
мәндері  кезінде  параметрлер  маңайы  мен  күтуін  анықтау  керек.  Бұл  міндет 
олардың  номинал  мәндерінен  шығу  кӛрсеткіштерінің  мүмкін  ауытқудың 
бастапқы деректері ретінде пайдаланылады. Тұрақтылықты бағалау олардың (

Р
 ≤ 
[

Р
])  номинал  мәндерінен  және  осы  мәндерді  тиісті  таңдау  арқылы  олардың 
номинал мәндерінен параметрлердің алынған ауытқуларын салыстыру жүргізілді. 
Сейсмикалық  кӛздер  үшін,  оларға  қойылатын  негізгі  талаптар  күтілетін 
кӛрсеткіштерден  шығу  кӛрсеткіштерінің  қатаң  регламенттелген  ауытқуы  болып 
табылады, тура міндеттерді шешу бастапқы қызығушылықты тудырады [168, 169, 
179]. 
Жүйе  кӛрсеткіштеріне  және  олардың  маңайына  сәйкес  келетін 
параметрлерді  күту  мен  маңайы  кӛрсеткіштері  маңайының  ӛлшемдеріне 
байланысты  болады.  Бұл  ӛлшемдер  зерттеудің  осы  кезеңінде  белгіленбеуі 
мүмкін.  Діріл  және  лүпілдеу  механизмдерін  жасау  тәжірибесіне  негізге  ала 
отырып  [12,  57],  ±  5  %  шегінде  аймақ  аймағының  ӛлшемдерімен  шектелуі 
мүмкін[122, 171, 172]. 
 
4.2 Діріл-сейсмикалық модульдің техникалық тұрақтылығы 
 
Тұрақтылықты  зерттеу  кезінде  бастапқы  шамалар  3-тарауда  белгіленген 
параметрлер  мен  кӛрсеткіштер  болып  табылады  (оларды  әрі  қарай  "күту"  деп 
атаймыз).  Аналитикалық  зерттеу  нәтижелерін  талдау  кӛмір  жынысты  массивке 
әсер  ету  дәрежесі  С
Н 
гидравликалық  трансмиссиясының  (құбырлардың) 
келтірілген  қаттылығы  параметрлерінің  шамаларымен  және  P
0
 
қоздырушы 
күштер  амплитудасымен  анықталады.  Олар  діріл-сейсмикалық  модульмен 
сигналды ӛңдеу тұрақтылығын зерттеу кезінде талданады [171]. 
Алынған  ауытқуларды  талдау  «Лира»  программалық  кешенін  пайдалана 
отырып ДЭЕМ сандық әдіспен жүргізілген [173]. Санау ішкі циклден ішкі циклге 

 
 107 
 
қарай  келесі  ретте  жүргізіледі.  С
Н
  қаттылық  және  P
0
 
қозғаушы  күш 
коэффициенттерінің  мәні  белгіленеді, 

  жиіліктің  барлық  мәндері  үшін  шығу 
кӛрсеткіштерін анықтайды. Сосын С
Н
 ӛзгеріссіз мәндер кезінде берілген қадаммен 
P
0
  шамасы  ӛзгереді  және 

  ӛзгерісін  қайталайды.  Содан  кейін  P
0
  ӛзгерістің 
барлық аймағы ӛткен соң С
Н
 коэффициенті берілген қадаммен ӛзгерістің барлық 
саласында ӛз мәндерін ӛзгертеді. 
Санау  нәтижелерін  талдау  қолайлы  болу  үшін  графикалық  тәуелдіктер 
түрінде  берілген.  Графиктердің  әрқайсысы  мына  түрде  құрылған.  Бұрын 
зерттелген 2-тарауда: P
0
 = 10
7
 Н; 4·10
7 
Н; 7·10
7 
Н; 10
8 
Н және С
Н
 = 0,3·10
14 
Н/м; 
0,5·10
14 
Н/м;  0,7·10
14 
Н/м  аралықтар  ӛзгеріс  шегінде  анықталды,  олардың 
шекарасы ± 5% жатыр. Кӛрсеткіштердің әрқайсысының ӛзгеруі, атап айтқанда: Х 
тірек тақтасын, 

 оның максимум жылдамдығын, EV ӛндірілетін энергияны және 
энергияны  түрлендіру    коэффициентін,  η  энергияны  түрлендіру  коэффициентін 
жылжыту; - параметрлердің әрқайсысының ӛзгерісі берілген шекте тиісті сынық 
сызықпен  бейнеленген.  Осы  графикте  күтілетін  параметр  және  тұрақтылық 
аймағын  олардың  ӛзгерісімен  сәйкес  келетін  ±  5%-дық  шегі  бар  күтілетін 
кӛрсеткіш  бейнеленген.  Тұрақтылық  аймағы  шекарасында  сынық  сызықтың 
әрқайсысын  табу  тиісті  параметрлер  кезінде  сейсмикалық  сигналды  ӛңдеу 
тұрақтылығы туралы айтылады. 
Зерттеу басқару органдарымен ӛндірілетін мүмкін сигналдардың әрқайсысы 
үшін жүргізіледі: тік бұрышты, синусоидты және үш бұрышты [113, 114]. 
 
4.3 Тік бұрышты импульстың техникалық тұрақтылығы 
 
Сигналды ӛңдеу режимдерінің бірі: P
0
 = 10
7
 н, С
Н
 = 0,7 ·10
14 
н/м. 
Алынған  кӛрсеткіштердің  әрқайсысы  бойынша  тұрақтылықты  талдаудан 
кейін  (Х, 

,  EV  және  η)  сейсмикалық  сигналды  тұрақты  ӛңдеудің  бірлескен 
аймағы  салынады  (4.1-сурет).  Ол  діріл-сейсмикалық  модуль  жұмысының 
тұрақты режиміне сәйкес келетін С
Н
  және  P
0
 
ӛзгеріс аралығының шекараларын 
анықтайды. 
Талдаудың қолайлы болуы үшін нәтижелерді 4.1-кестеге енгіземіз. 
 
 4.1-кесте – Тұрақты сигналдың Х жылжытуға қатынасы бойынша аралығы  
 
P
0
·10
7
, н 
0,35 
1,0 
1,05 
1,1 
С
Н
max 
·10
14
 , н/м 
0,723 
0,72 
0,718 
0,717 
С
Н
min 
·10
14
 , н/м 
0,718 
0,715 
0,713 
0,711 
 

 
 108 
 
4.1-сурет –Х тірек тақтасын жылжытуға қатынасы бойынша тұрақты сигнал 
аймағы 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Сейсмикалық  импульсты  ӛңдеудің  тұрақты  сигналының  аймағы 
салыстырмалы түрде аз. Оның ең аз ауданы 1,0 ≤ P
0
 
≤ 1,05 (10
7
 Н) шегінде жатыр, 
күштер амплитудасын азайту және ұлғайту кезінде ұлғаяды. 
Тірек  тақтасының 

  максимум  жылдамдыққа  қарай  қатынасы  бойынша 
тұрақтылықтың бірлескен аймағы 4.2-суретте келтірілген. 
 
 4.2 -сурет – Тірек тақтасының 

 максимум жылдамдыққа қарай қатынасы 
бойынша тұрақты сигналдың аймағы  
 
4.2-кестеге нәтижелерді енгізе отырып, келесі тұжырымға келуге болады. 
 
4.2-кесте  –  Тірек  тақтасының 

  максимум  жылдамдыққа  қарай  қатынасы 
бойынша тұрақты сигналдың аралығы 
 
 
 
P
0
·10
7
, н 
0,95 
1,0 
1,05 
1,1 
С
Н
max 
·10
14
 , н/м
 
Аймақ 
болмайды 
Қарастырылатын аралықта жоқ 
С
Н
min 
·10
14
 , н/м
 
0,715 
0,713 
0,711 
 
Талдаудан байқалғандай, тұрақты режимнің бірлескен аймағы диаграммада 
аз  ауданға  ие  болады.  Бұл  ретте  трансмиссияның  келтірілген  қаттылығының 
коэффициентінің  максимум  мәндерінің  шамалары  болмайды.  Демек,  модульдің 
шығу  кӛрсеткіштерінің  және  параметрлерінің  сандық  ұлғаюы  үшін  резерв 
болады. 
ЕV  ӛндірілетін  энергияға  қатынасы  бойынша  сейсмикалық  сигналды 
ӛңдеудің тұрақты режимінің бірлескен аймағын талдау 4.3-суретте келтірілген. 
 

 
 109 
 
  4.3-сурет –  ЕV ӛндірілетін энергияға қатынасы бойынша тұрақты сигнал 
аймағы  
 
Бұл  нәтижелерді  4.3-кестеге  енгізе  отырып,  келесі  негізгі  нәтижелерді 
аламыз. 
 
4.3-кесте  –  ЕV  ӛндірілетін  энергияға  қатынасы  бойынша  тұрақты  сигнал 
аралығы  
 
 
P
0
·10
7
, н 
0,95 
1,0 
1,05 
1,1 
С
Н
max 
·10
14
 , 
н/м
 
Қарастырылатын аралықта жоқ 
0,73 
0,725 
С
Н
min 
·10
14
 , н/м
 
0,729 
0,723 
0,721 
0,717 
 
Тұрақтылық  аймағы  бұрын  қарастырылған  аймаққа  қатынасы  бойынша 
қарастырылатын  жазықтықта  ӛз  ауданын  ұлғайтады  [С
Н
,  P
0
],  алайда  барлық 
ӛлшемдер салыстырмалы түрде аз. 
P
0
 
<  1,05∙10
7
  Н  аралықта  максимум  қаттылықтың  шамасы  шектелмеген,  ал 
бұл  модульдің  шығу  кӛрсеткіштерінің  және  ішкі  параметрлерінің  шамасын 
ұлғайтуға мүмкіндік береді. 
Энергияны  беру  η  коэффициентіне  қатынасы  бойынша  сейсмикалық 
сигналды ӛңдеудің тұрақты режимі 4.4-.суретке сәйкес тұрақтылықтың бірлескен 
аймағымен сипатталады.  
 
  4.4-сурет –  Энергияны η беру коэффициентіне қатынасы бойынша тұрақты 
сигнал аймағы 
Талдау үшін нәтижелерді 4.4-кестеге енгіземіз. 
 
4.4-кесте    –  Энергияны  беру  коэффициентіне  қатынасы  бойынша  тұрақты 
сигнал аралығы 
 
 
P
0
·10
7
, н 
0,95 
1,0 
1,05 
1,1 
С
Н
max 
·10
14
 , н/м
 
0,704 
0,705 
0,706 
0,707 
С
Н
min 
·10
14
 , н/м
 
0,713 
0,713 
0,714 
0,714 

 
 110 
 
 
Есептеуден байқалғандай, аймақ Р
0 
ӛзгерістің барлық зерттелетін аралығын 
қамтиды, ал оның ауданы қарастырылатын жазықтықта жеткілікті бӛлігін алады. 
Осылайша,  келтірілген  пайымдаулар  мен  математикалық  операциялар 
таңдап  алынған  критерийлердің  әрқайсысына  қатынасы  бойынша  тұрақты 
қозғалыстың  аймағын  белгілеуге  мүмкіндік  береді.  Осы  суреттердің  сызықпен 
кӛрсетілген аймағында жатқан барлық нүктелер бір-біріне сәйкес келетін, пішіні 
тік  бұрышты  сигналды  берудің  тұрақты  режимін  қамтамасыз  ететін  қаттылық 
шамасы мен қозғаушы күштерді анықтайды.
 
Егер  діріл  механизмін  жобалау  кезінде  қандай  бір  таңдап  алынған 
критерийлер  бойынша  оның  тұрақтылығын  қамтамасыз  ету  керек  болса  тиісті 
суретті пайдалану керек. Егер барлық критерийлерді қанағаттандыру керек болса, 
онда тұрақтылықтың бірлескен аймағын анықтау қажет. Суреттерді салу арқылы 
4.5-суретте келтірілген аймақты аламыз. 
 
4.5-сурет – Тік бұрышты импульстың тұрақты сигналының бірлескен аймағы 
 
Бұл  ақпарат  жеке  алғанда  критерийлердің  әрқайсысы  бойынша  тұрақты 
қозғалысты қамтамасыз ету кезінде пайдаланылуы мүмкін. 4.1 және 4.4-суретті, 
сондай-ақ 4.2 және 4.3-суретті салыстыра отырып, қозғалыстың тұрақтылығы Х 
мен 

  қатынасы  немесе 

  мен  EV  қатынасы  бойынша  бір  уақытта  қамтамасыз 
етілуі мүмкін (4.6-сурет). 
 

 
 111 
 
 
 
4.6-сурет – Тік бұрышты  импульс үшін тұрақты сигналдың жартылай 
бірлескен аймағы  
 
Күштер амплитудасы мен келтірілген қаттылықты ӛзгертудің келесі аралығы 
[P
0
 
=  0,4∙10
8
  Н;  С
Н
 
=  0,5∙10
14
  Н/м]  режим  болып  табылады.  Оны  талдау 
критерийлерді  пайдаланумен  жүргізіледі:  Х  тірек  тақтасын,  оның 

  максимум 
жылдамдығын,  тірек  тақтада  ӛндірілетін  EV  энергияны  және 

  энергияны  беру  
коэффициентін жылжыту. 
Режимді талдау ертерек сипатталған бірізділікте жүргізілген. 
Х жылжыту үшін тұрақты сигналдың аймағы 4.7-суретте келтірілген.  
 
 
 
4.7-сурет –  Х тірек тақтасын жылжытуға қатынасы бойынша тұрақты 
сигналдың аймағы  
 
Графиктің сандық интерпретациясы 4.5-суретте келтірілген. 
 

 
 112 
 
4.5-кесте – Х тірек тақтасын жылжытуға қатынасы бойынша тұрақты сигнал 
аралығы  
 
 
P
0
·10
8
, н 
0,38 
0,39 
0,40 
0,41 
0,42 
С
Н
max 
·10
14
 , н/м
 
0,52 
0,52 
0,51 
0,51 
0,50 
С
Н
min 
·10
14
 , н/м
 
0,49 
0,49 
0,48 
0,47 
0,47 
 
Нәтижелерді талдау кезінде мыналарды атап ӛту ұсынылады. Аймақ [С
Н
 
,
 
P
0
 
]  
диаграмманың елеулі ауданын қамтиды және барлық қарастырылатын аралықтар 
үшін  P
0
 
болады.
 
Аймақтың  шамасы  жоғарыда  келтірілген  режимге  қарағанда 
елеулі үлкендеу. 
Тірек  тақтасының 

  максимум  жылдамдығы  үшін  тұрақтылық  аймағы  4.8-
суретте келтірілген. 
 
4.8-сурет – Тірек тақтасының 

 максимум жылдамдығына тұрақты сигналдың 
аймағы  
 
4.6-кестеде  келтірілген  сандық  мәндерді  талдау  кезінде  келесілерді 
белгілеуге болады.
 
 
4.6-кесте  –  Тірек  тақтасының  максимум  жылдамдығына  қатынасы  бойынша 
тұрақты сигналдың аралығы 
 
 
 
P
0
·10
8
, н 
0,38 
0,39 
0,40 
0,41 
0,42 
С
Н
max 
·10
14
 , н/м
 
Қарастырылатын аралықта 
жоқ 
0,507 
0,486 
С
Н
min 
·10
14
 , н/м
 
0,488 
0,478 
Қарастырылатын аралықта жоқ  
 

 
 113 
 
Діріл-сейсмикалық  модульден  кӛмір  жынысты  массивке  сигналды  беру 
мен  тұрақты  ӛндіру  аймағы  зерттелетін  аралықтың  басым  бӛлігін  алады.  Бұл 
қарастырылатын аралықтың практикалық әмбебаптығын білдіреді. 
Тірек  тақтасына  қарай  ӛндірілетін  EV  энергияның  сейсмикалық  кӛзден 
қатынасы бойынша тұрақты сигналдың аймағы 4.9-суретте келтірілген. 
 
 
4.9-сурет – ЕV ӛндірілетін энергияға қатынасы бойынша тұрақты сигналдың 
аймағы  
Осы  нәтижелерді  ұсынғаннан  кейін  4.7-кестеде  келесілерді  атап  ӛтуге 
болады. 
 
4.7-кесте – ЕV ӛндірілетін энергияға қатынасы бойынша тұрақты сигналдың 
аралығы  
 
 
P
0
·10
8
, н 
0,38 
0,39 
0,40 
0,41 
0,42 
С
Н
max 
·10
14
 , н/м
 
Қарастырылатын 
аралықта жоқ  
0,508 
0,495 
0,483 
С
Н
min 
·10
14
 , н/м
 
0,505 
0,483 
0,476 
Қарастырылатын 
аралықта жоқ  
 
Тұрақты  сигналдың  ауданы  [С
Н
 
,
 
P
0
 
]  параметрлердің  қарастырылатын 
жазықтығының  елеулі  бӛлігін  алады.  Бұл  ретте  P
0
 
>  0,4∙10
8
  Н  аралықта 
трансмиссия  қаттылығының  минимум  мәндері  шектелмеген,  ал  P
0
 
<  0,4∙10
8
  Н 
аралықта  оның  максимум  мәндері  шектелмеген.  Бұл  шығу  кӛрсеткіштері 
диапазонын кеңейту бӛлігінде зерттелетін режимнің маңызды резервін білдіреді. 
Энергияның 

  беру  коэффициентіне  қатынасы  бойынша  ӛңдеудің  тұрақты 
сигналы  4.10-суретте  келтірілген  тұрақтылықтың  бірлескен  аймағы 
сипатталады. 

 
 114 
 
 
 
4.10-сурет – Энергияны беру коэффициентіне қатынасы бойынша тұрақты 
сигналдың аймағы 
 
Осы  нәтижелерді  ұсынғаннан  кейін  4.8-кестеде  келесілерді  атап  ӛтуге 
болады. 
 
4.8-кесте – Энергияны беру 

 коэффициентіне қатынасы бойынша тұрақты 
сигналдың аралығы  
 
 
P
0
·10
8
, Н 
0,38 
0,39 
0,40 
0,41 
0,42 
С
Н
max 
·10
14
 , Н/м
 
0,516 
0,505 
0,515 
Қарастырылатын аралықта 
жоқ  
С
Н
min 
·10
14
 , Н/м
 
0,49 
0,477 
0,492 
0,485 
0,48 
 
Энергияны  беру 

  коэффициентіне  қатынасы  бойынша  тұрақты 
сейсмикалық сигнал массивке күшпен әсер ету амплитудасы ӛзгерісінің барлық 
аралығында  байқалады.  Бұл  ретте  трансмиссия  қаттылығының  максимум 
мәндері P
0
 
> 0,4∙10
8
 Н аралығында байқалмайды. Бұл сондай-ақ модульдің шығу 
кӛрсеткіштерін ұлғайту үшін резерв болып табылады. 
Алынған  нәтижелер  негізінде  таңдап  алынған  [Х, 

,  ЕV  және 

] 
критерийлер  үшін  зерттелген  режим  негізінде  тұрақты  сигналдың  бірлескен 
аймағын саламыз (4.11-сурет). 
Сызықпен  жүргізілген  аудан  критерийлердің  әрқайсысы  бойынша 
тұрақтылық  аймағы  үшін  жалпы  нүктелерді  анықтайды.  Бұл  қозғалыстың 
қарастырылатын  режимі  тұтастай  тұрақты  дегенді  білдіреді.  Алынған  аймақ 
қозғаушы  күштердің  әрбір  мәндерінің  аралығын  орнату  мүмкіндігін  береді. 
Олардың аралықтарының шамасын табамыз (4.9-кесте). 
Белгіленгендерден  қаттылық  шамасының  ауытқуы  қозғаушы  күштердің 
тиісті ӛзгерістеріне және шығу кӛрсеткіштерінің тиісті ауытқуына әкеледі. 

 
 115 
 
 
4.11-сурет – Басқарушы сигналдың тікбұрышты импульсы үшін тұрақты 
сигналдың бірлескен аймағы  
                                  
4.9-кесте  –  Діріл-сейсмикалық  модульмен  тұрақты  сигналды  еске  түсіру  үшін 
гидрожүйе қаттылығының ӛзгеру аралығы  
 
P
0
·10
8
, н 
0,38 
0,39 
0,40 
0,41 
0,42 
С
Н
max 
·10
14
 , н/м
 
0,515 
0,505 
0,51 
0,486 
0,483 
С
Н
min 
·10
14
 , н/м
 
0,505 
0,493 
0,482 
0,485 
0,48 
 
Модульдің шығу кӛрсеткіштерінің алынған шамалары берілген физикалық-
механикалық қасиеттері бар кӛмір тау жынысты массивке барынша әсер етуімен 
сипатталады. 
Зерттеуге жататын режимдердің соңғысы [Р
0
  =  0.4  ·10
8
  Н    және    С
н 
= 0.7 · 
10
14
 Н/м].  
Санау  нәтижелерін  ӛңдеу  бірізділігі  ертерек  қарастырылғандарға  ұқсас. 
Гидрожүйені  қаттылықпен  пайдалану  салдарынан  объектіге  әсер  етудің  үлкен 
қаттылығы мақсатқа сай емес, С
Н
 қаттылықты ӛсіру аз жаққа таңдап алынған. 
Режимді графикалық талдауды Х жылжыту ӛзгерісін зерттеуден бастаймыз. 
4.12-суретте  қозғаушы  күштермен  анықталатын  жылжытуға  қатынасы  бойынша 
тұрақты қозғалыстың аймағы келтірілген. 
 
 
4.12-сурет – Х тірек тақтасын жылжытуға қатынасы бойынша тұрақты сигнал 
аймағы  

 
 116 
 
Осы  нәтижелерді  ұсынғаннан  кейін  4.10-кестеде  келесілерді  атап  ӛтуге 
болады. 
 
4.10-кесте  –  Х  тірек  тақтасын  жылжытуға  қатынасы  бойынша  тұрақты 
сигнал аралығы 
 
 
 
P
0
·10
8
, н 
0,38 
0,39 
0,40 
0,41 
0,42 
С
Н
max 
·10
14
 , н/м
 
Қарастырылатын 
аралықта жоқ  
0,70 
0,698 
0,695 
С
Н
min 
·10
14
 , н/м
 
0,697 
0,694 
0,692 
0,691 
0,689 
 
Тұрақты  сейсмикалық  сигналды  ӛңдеу  аймағы  диаграмма  ауданымен 
салыстырғанда  елеулі  түрде  аз.  Бұл  ретте  трансмиссия  қаттылығының 
максимум шамасы Р
0
 < 0,4 ·10
8
 Н  аралығында байқалмайды. 
Тірек  тақтасының  максимум  жылдамдығына  қатынасы  бойынша 
сейсмикалық  сигналдың  тұрақтылығын  зерттеу  4.13-суретте  келтірілген 
нәтижелермен анықталады.   
 
 
4.13 -сурет – Тірек тақтасының 

 максимум жылдамдығына қатынасы бойынша 
тұрақты сигналдың аймағы  
 
Нәтижелерді  сандық  мәндерге  келтіре  отырып  (4.11-кесте),  келесілерді 
аламыз. 
 
4.11-кесте  –  Тірек  тақтасының 

  максимум  жылдамдығына  қатынасы 
бойынша тұрақты сигнал аралығы  
 
 
P
0
·10
8
, н 
0,38 
0,39 
0,40 
0,41 
0,42 
С
Н
max 
·10
14
 , н/м
 
Аймақ жоқ 
Қарастырылатын аралықта жоқ 
С
Н
min 
·10
14
 , н/м
 
0,49 
0,48 
0,47 
0,47 
 

 
 117 
 
Тұрақты  сейсмикалық  сигналды  ӛңдеу  аймағы  диаграмма  ауданымен 
салыстырғанда шамалы аз. Р
0
 < 0,39 ·10
8
 Н  аралығында жағдай нашарлайды, ал 
сигналды ӛңдеудің тұрақты аймағы болмайды. 
ЕV  ӛндірілетін  энергияға  қатынасы  бойынша  сейсмикалық  сигналды 
тұрақты  ӛңдеу  аймағын  сипаттайтын  трансмиссия  қаттылығын  ӛзгерту 
аралығын белгілейміз. Нәтижелері 4.14-суретте келтірілген.   
 
 
4.14-сурет – ЕV ӛндірілетін энергияға қатынасы бойынша тұрақты сигнал 
аймағы  
 
Сандық мәндерді талдау 4.12-кестеге сәйкес келесілерді кӛрсетеді. 
 
4.12-кесте  –  ЕV  ӛндірілетін  энергияға  қатынасы  бойынша  тұрақты  сигнал 
аралығы  
 
P
0
·10
8
, н 
0,38 
0,39 
0,40 
0,41 
0,42 
С
Н
max 
·10
14
 , н/м
 
Қарастырылатын 
аралықта жоқ  
0,688 
0,684 
0,682 
С
Н
min 
·10
14
 , н/м
 
0,697 
0,693 
0,691 
0,687 
0,683 
 
Сигналды  тұрақты  ӛңдеу  аймағы  «тірек  тақта  –  кӛмір  тау  жынысты  массив» 
байланысында ӛндірілетін күштерді ӛзгертудің барлық аралығын қамтиды. Бұл ретте 
трансмиссия  қаттылығының  максимум  шамасы  Р
0
  <  0,4  ·10
8
  Н  аралығында 
байқалмайды. 
Санау  нәтижелерін  ӛңдеуден  кейін  энергияның 

  беру  коэффициентіне 
қатынасы бойынша ӛңдеудің тұрақты сигнал аймағын белгілеу үшін 4.15-суретке 
сәйкес диаграмма алынды.   
4.13-кестеде  келтірілген  параметрлердің  сандық  мәндері  келесілерді  белгілеу 
мүмкіндігін береді. 
 

 
 118 
 
 
4.15-сурет – Энергияның 

 беру коэффициентіне қатынасы бойынша тұрақты 
сигнал аймағы  
 
4.13-кесте – Энергияның 

 беру коэффициентіне қатынасы бойынша тұрақты 
сигнал аралығы  
 
P
0
·10
8
, н 
0,38 
0,39 
0,40 
0,41 
0,42 
С
Н
max 
·10
14
 , н/м
 
0,694 
0,693 
0,692 
0,69 
0,688 
С
Н
min 
·10
14
 , н/м
 
0,686 
0,685 
0,683 
0,678 
0,676 
 
Тұрақтылық аймағы ауданының шамасы қарастырылатын аралықтың зерттелген 
үш параметрі үшін артығырақ, бірақ жеткіліксіз үлкен. Кенжарда ӛндірілетін Р
0 
күшті 
ӛзгертудің барлық аралығы қамтылған. 
Режим  тұрақтылығының  дәрежесін  талдау  үшін  тұрақтылықтың  бірлескен 
аймағын саламыз (4.16-сурет). 
 
 
 4.16-сурет – Басқарушы сигналдың тік бұрышты импульсы үшін тұрақты 
сигналдың бірлескен аймағы  
 

 
 119 
 
Барлық  аймақтардың  үйлесімді  жалпы  нүктелері  болып  тік  кескінге 
жататын  нүктелер  табылады  (суретте  кӛрсетілген).  Бұл,  қарастырылатын 
қозғалыс режимінің жалпы тұрақтылығын кӛрсетеді. Дегенмен, бұл тұрақтылық 
қаттылық  сияқты  қозғаушы  күшті  де  кең  ауқымда  ӛзгертуге  мүмкіндік 
туғызбайды.  
 

жүктеу/скачать 11,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: