Ізденістер, №1 исследования, НƏтижелер 2015 результаты

298 

 

Nusupova A.O., Abzeytova E.A., Zhurgenоv Zh.S. 

 

PRODUCTIVITY AND RESISTANCE SORT VARIETIES TO PESTS OF GREENHOUSE 

CUCUMBER IN A PROTECTED GROUND OF KAZAKHSTAN’S SOUTH-EAST  

 

Summary  In a scientific paper presents results of research on сultivar investigation on culture 

cucumber greenhouses in the conditions of a submontane zone of the south-east of Kazakhstan. 

Identified and recommended varieties and hybrids of greenhouse cucumber with high productivity 

and resistance to pests. Two new hybrid of greenhouse cucumber (KazRIPV-1 F1 and AiSer F1), 

distinguished by a complex agronomic-valued characters, transferred to the State variety trials. 

 

Keywords: protected ground, cucumber, cultivar investigation, pests, productivity. 

 

 

УДК 332.33:004 

 

Омашова Г.А. 

 

Қазақ ұлттық аграрлық университеті 

 

ЖЕР – КАДАСТРЛЫҚ ЖҰМЫСТАРДЫ ЖҮРГІЗУДЕГІ АҚПАРТТЫҚ ЖҮЙЕНІ  

ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖЕТІЛДІРУ 

 

Аңдатпа 

  

Мақалада  жер-кадастрлық  жұмыстардың  тізбесі  қарастырылып  жəне осы саладағы 

қолданылатын жер кадастрының автоматтандырылған ақпарттық жүйесінің  маңыздылығы 

сарапталған. 

Кілт  сөздер

:  жер  қоры,  жер  кадастры,  жер  учаскесін  тіркеу,  мемлекеттік  жер 

кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесі. 

 

Кіріспе 

Қазақстан  Республикасы  мол  жер  ресурстарына  ие. Біркелкі  мемлекеттік  жер қоры  

272,5 млн. га құрайды.  Мемлекеттік  жер  қоры 14 облыс  жəне  2  кала (Астана жəне Алматы)  

арасында    бөлінген.  Республика    территориясында    8    табиғи-шаруашылық  аумақ    пен 2 

табиғи-шаруашылық облыс бөлініп отыр. Жерлердің  көбі шөл (112,2 млн. га), шөлейт (37,3 

млн. га)  жəне дала (62,4 млн. га) аумақтарында. Барлық жер қоры жеті санатқа (бөлінеді, 

оның 34,4%-ы – ауыл  шаруашылық  мақсатындағы  жерлер, 43,9%-ы  мемлекеттік қордағы 

жерлер, 7,5%-ы - елді мекендердің жерлері, 4,1%-ы - өнеркəсіп, көлік, байланыс, қорғаныс  

жəне  өзге  де  ауыл шаруашылығы  мақсатындағы емес жерлер, 4,0%-ы - орман, 1,3%-ы - су 

қорлары, 0,55 %-ы  ерекше  қорғалатын  табиғи  аумақтардың    жерлері.  Республикамыздың 

табиғи шаруашылық жағдайы бірдей емес жəне əкімшілік бөлімдері көп. 

Мемлекеттік жер кадастры Қазақстан Республикасы жерінің табиғи жəне шаруашылық 

жағдайы, жер учаскелерінің орналасқан жері, нысаналы пайдалануы, мөлшері мен шекарасы, 

олардың  сапалық  сипаттамасы  туралы,  жер  пайдаланудың  есепке  алынуы  мен  жер 

учаскелерінің кадастрлық құны туралы мəліметтердің өзге де қажетті мəліметтердің жүйесі 

болып табылады.  

         Қазақстан  Республикасының  жер  кадастрын  жүргізуді  ұйымдастыруды  жер 

ресурстарын  басқару  жөніндегі  орталық  уəкілетті  орган    мен  оның  аумақтық  органдары  

жүзеге асырады [1]. 

Мемлекеттік  жер  кадастры  Қазақстан  Республикасының  мемлекеттік  кадастрлар 

жүйесінің  құрамдас  бөлігі  болып  табылады  жəне  жер  ресурстарын  басқару  жөніндегі 

орталық  уəкілетті  орган  өздеріне  қатысты  алғанда  мемлекеттік  басқару  органы  болып 

299 

 

табылатын,  мамандандырылған  республикалық  мемлекеттік  кəсіпорындар  Қазақстан 

Республикасының бүкіл аумағында бірыңғай жүйе бойынша жүргізеді. 

Мемлекеттік 

жер 

кадастры 

аэрофототопографиялық, 

фотограмметриялық, 

кадастрлық суретке түсіруді, жобалау-іздестіру, картографиялық жəне бағалау жұмыстарын, 

топырақты  зерттеу,  геоботаникалық  жəне  басқа  да  зерттеулер  мен  іздестірулер,  жер 

мониторингін, жерді мөлшерлік жəне сапалық есепке алу жəне мемлекеттік жер кадастрын 

жүргізуге байланысты басқа да жұмыстар атқару арқылы жүргізіледі. 

Мемлекеттік жер кадастрының деректерін есепке алу мен оларды сақтау бірлігі тұйық 

шекарада  бөліп  шығарылған,  белгіленген  тəртіппен  жер  құқығы  қатынастарын 

субьектілеріне  бекітілген  жер  учаскелерінің  нысаналы  мақсатына  жəне  оларды 

пайдаланудың  рұқсат  етілген  сипатына  қарамастан,  Қазақстан  Республикасы  аумағында 

орналасқан жер учаскелері мемлекеттік кадастрлық есепке алу жатады. 

           Мемлекеттік  жер  кадастры  Қазақстан  Республикасының  мемлекеттік  кадастрлар 

жүйесінің  құрамдас  бөлігі  болып  табылады  жəне  жер  ресурстарын  басқару  жөніндегі 

орталық  уəкілетті  орган  өздеріне  қатысты  алғанда  мемлекеттік  басқару  органы  болып 

табылатын,  мамандандырылған  республикалық  мемлекеттік  кəсіпорындар  ҚР  бүкіл 

аумағында бірыңғай жүйе бойынша жүргізеді. 

Мемлекеттік  жер  кадастрының  мəліметтері  мемлекеттік  ақпараттық  ресурс болып  

табылады. 

Жер кадастры  аэрофототопографиялық,  фотограмметриялық,   кадастрлық суретке 

түсіруді, жобалау-іздестіру, картографиялық жəне бағалау жұмыстарын, топырақты зерттеу, 

геоботаникалық    жəне    басқа    да    зерттеулер  мен  іздестірулер,  жер  мониторингін,  жерді 

мөлшерлік жəне сапалық есепке алу жəне мемлекеттік жер кадастрын жүргізуге байланысты 

басқа  да  жұмыстар  атқару  арқылы  жүргізіледі.  Мемлекеттік  жер  кадастрының  деректері 

жерді  пайдалану  мен  қорғауды  жоспарлау  кезінде,  жерге  орналастыруды  жүргізу, 

шаруашылық қызметті бағалау жəне жерді пайдалану мен қорғауға  байланысты басқа да іс-

шараларды  жүзеге  асыру  кезінде,  сондай-ақ  жердің  бірыңғай  мемлекеттік  тізілімін 

қалыптастыру,  құқықтық  жəне  басқа  да  кадастрлық  жүргізу,  жер  үшін  төлем  мөлшерін  

айқындау,  жылжымайтын    мүлік    құрамындағы    жер  учаскелерінің    құнын    жəне    табиғи  

ресурстар құрамындағы жердің  құнын  есепке  алу үшін  негіз  болып табылады [1]. 

Жер-кадастрлық  жұмыстарда,  өмірдің  кез-келген  саласындай  ақпарат  орындалатын 

жұмыстың негізгі құрамдас бөлігі болып табылады жəне өте жиі қолданылып, маңызды рөл 

атқарады. Бұл қызмет күрделі əрі қымбат процесс болып табылады. Нарықтық экономика  

талаптарына  сəйкес  жер  нарығының  болашақ  дамуы  жайлы    объективті    əрі  қолжетімді 

ақпаратқа деген  қажеттілік артуда. 

Жер кадастрының мақсаты – жер учаскесін тіркеу, есепке алу, бағалау болғандықтан 

орталықтандырылған    ақпараттық    жүйенің    маңызы    зор.  Ақпарттық  жүйе    жұмыстың  

бірыңғайлығын,  қолжетімділігін  жəне  объективтілігін  қамтамасыз етеді [2]. 

Жер кадастрының мазмұны жəне оны жүргізудің белгіленген тəртібі еліміздің барлық 

аймақтарына міндетті Мемлекеттік жер кадастрының объектісі Казақстан Республикасының 

барлық  мемлекеттік  жер  қоры  болып  саналады.  Мемлекеттік  жер  кадастры  осы  қордың 

толық  саны  жəне  сапалық  сипаттамасын  беруге  жəне  жерлердің  табиғи,  шаруашылық, 

құқықтық жағдайы туралы дұрыс, қажетті мəліметтер жиынтығынан тұруға тиісті. 

Мемлекеттік  жер  кадастрының  автоматтандырылған  ақпараттық  жүйесінің 

республикалық  орталығы  РМК  «ЖерҒӨО-ның»  құрылымды  бөлігі  болып  табылады. 

Орталық Қазақстан Республикасы əкімдігінің 2000 жылғы 30 маусымдағы № 991 «Қазақстан 

республикасының салық төлеушілерінің біркелкі автоматтандырылған деректер банкін құру 

туралы»  жəне 2000 жылғы 25 қыркүйектегі  №1449 «Сандық  геоақпараттық  жүйелер 

негізінде Қазақстан Республикасы табиғи объектілерінің бірыңғай мемлекеттік кадастрлар 

жүйесін  құру  туралы»  қаулысы, «ЖерҒӨО» 2003 жылғы 17 ақпандағы  № 24 бұйрығы 

негізінде мемлекеттік жер кадастрының деректер қорын жүргізу  жəне  жүйелеу, жинау, алып 

жүру, енгізу мақсатында құрылды [4]. 

300 

 

Жобаның негізгі міндеттері болып : 

-

 

мемлекеттік  жер  кадастрын  құру  аймағында  мемлекеттік  саясаттың  нормативтік 

базасын жетілдіру мен əзірлеу; 

-  Қазақстан  Республикасының  аумағында  мемлекеттік  жер  кадастрын  жүргізудің 

қазіргі заманғы əдістерін қалыптастыру; 

-

 

жерді тіркеу жəне бағалау жұмыстарын жүргізу барысында олармен байланысты 

жылжымайтын  мүлік  пен  меншіктің  барлық  нысанындағы  жер  учаскелерін  мемлекеттік 

кадастрлық 

есепке 

алуды 

орнату, 

кадастрлық 

есептің 

объектілері 

туралы 

автоматтандырылған деректер базасын құру; 

-

 

мемлекеттік  мекемелерде  мемлекеттік  жер  кадастрының  бағдарламалы-

техникалық  кешенін,  қазіргі  отандық  ақпараттар  технологиясы  мен  бағдарламалық 

жабдықтарды, 

ақпараттарды 

қорғау 

құралдарын, 

қалыптастыру 

процесінде 

автоматтандыруды  қаматамасыз  етуді,  жер  учаскелерін  бағалау  мен  есепке  алуды 

жандандыру; 

-

 

қалыптасумен,  мемлекеттік  тіркеумен,  техникалық  түгендеумен,  бағалаумен, 

құқықтарды  тіркеумен,  салық  салумен,  басқару  жəне  жер  мен  жылжымайтын  мүлікті 

иеленумен,  электронды  алмасу  арасындағы  мəліметтер  жүйесін  құруға  байланысты 

ақпараттық жүйені қатар қолдануды қамтамасыз ету. 

Өз уақытысында жəне сапалы етіп міндеттерді шешіп, жер ресурстарын басқаруды 

қамтамасыз  ету,  жер  кадастры  жерге  орналастыру,  жер  мониторингі,топографиялы, 

геодезиялық,  топырақтық,  геоботаникалық,  гидрогеологиялық    жəне  басқа  іздестірулер, 

көптеген қолданбалы міндеттері шешуді жедел іздестіру жəне үлкен көлемдегі ақпараттарды 

пайдалану қажеттігі туындайды. Бұл ақпараттарды өндеу, сақтау,жəне пайдалануды қазіргі 

есептеуіш  жəне  телекомуникациялық  желіні  пайдаланбау  мүмкін  емес,  ол  үшін 

Республикада  жер  ресурстарын  бірыңғай  ақпараттық  есептеу  жүйесін  құру  қажет.Біздің 

байқауызымша 

бұл 

қызметтерді 

Республикада 

қалыптасушы 

жер 

кадастры 

автоматтандырылған ақпараттық жүйесі табысты орындалады [2]. 

Жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құрудағы басты мақсат 

жер  ресурстарын  басқаратын  барлық  саоланың  өнімділігі  жоғары  компьютерлік 

технологияларды пайдаланып жүргізетін жер кадастрының жаңа тəсілдерімен формаларына 

көшу болып табылады. 

Автоматтандырылған автоматтық жүйеге сəйкес келетін мəліметтер базаларының жер 

ресурстары туралы барлық деңгейлерде мекемелермен қызметтер, тиісті министрліктермен 

ведомостволар,  жеке  жəне  заңды  тұлғалар  арқылы  сақталатын  жəне  пайданылатын 

ақпараттарды шоғырланады. 

Жер  кадастры  автоматтандырылған  ақпараттық  жүйе  дегеніміз - бұл  күрделі  көп 

мақсатты көп деңгейлі көп қызметті үздіксіз дамитын ұйымдастырушылық технологиялық 

жүйе. Оған кіретіндер : 

-   жер ресурстарын басқару процесінде ең жоғарғы толық ақпараттық; 

-   аз уақытта басқарудың барлық деңгейінде ақппараттың өтуі; 

-  жерді пайдалану жүйесінде басқарудың ең жоғарғы ықпалы; 

-  басқару жүйесіндегі болып жатқан барлық өзгерістерді дер уақытында байқау жəне 

есепке алу. 

-  жер ресурстарын басқару мақсатында мемлекеттен бөлінген құралдарды тиімді 

пайдалану; 

ЖКААЖ республикалық орталығының негізгі міндеттері: 

-  республиканың  жер  ресурстарын  басқару  процестері  туралы  ең  жоғарғы толық  

ақпарат; 

-   елдің  жер ресурстары  жəйлі  жəне пайдалану мəліметтер банкісін белсенді күйде 

қолдану  жəне  жүйелеу; 

-  заң    жəне  орындаушы  органдарының    жəне    ведомостволарды  ұйымдарды  жер 

кадастры  мəліметтер  дер  кезінде  сапалы қамтамассыз ету; 

301 

 

-  мемелекеттік  жер  кадастрының  жүргізудегі  негізгі  компьютерлендіру  жəне 

ақпараттандыру жəне анықтау; 

-  ақпаратты  жүйелеу  жəне  кодтаудың  жергілікті  классификацияларды  өңдеуді 

құжаттарды  үйлестіруші  формаларының  біріңғай  жүйесін  құру  жəне  еңгізу; 

-  ЖКААЖ қызметшілерінің оқыту  жəне санатын көтеру; 

- ЖКААЖ жəне басқа деңгейдегі ақпараттық жүйе құралдарын пайдалануды еңгізуге  

байланысты  жұмыс  үйлестіру, 

ЖКААЖ  республикалық  орталығы  қазіргі уақытта  жаңа  құралдармен  жабдықтауда  

жəне  қалыптасуда [4]. 

Жер кадастрлық құжаттарды жүргізу жəне жер оны бөлу туралы жыл сайынғы есепті 

дайындау  ең  көп  еңбекті  қажет  етеді.  Кадастрлық  мсəліметтерді  алу  жəне  дайындау 

жұмыстарды  дерлігі  кезенімен  əртүрлі  деңгейді  орындалатын  зертеуді  көрсету  ол 

ақпараттарды өндеді деңгейлеп жүргізу мүмкіндігін жасайды. Кіріс жəне шығыс құжаттары 

пайда болады. Көбінесе кейбір құжаттар бір деңгейде кіріс, ал  басқасында шығыс құжаттары 

болып  табылады.  Жер  акдастрлық  мəліметтерді  өңдеуде  шешілетің  негізгі  міндеттер 

төмендегідей: 

Жер  учаскелерін  тіркеу  кезінде  жер  кадастрлық  іс  барлық  құжаттармен  жүзеге 

асырылады  да,жер  учаскесі  туралы  барлық  ақпарат  бағдарламаға  сай  параллель  түрде 

компьютерлерге еңгізіледі. Бұл ақпаратты турдде ақпараты сақтай қоймай, онымен  жұмыс 

істеуге, яғни жердің негізгі жəне ағымдағыны жүргізуге сол сияқты барлық пайдалнылатын 

жер  түрлері.  Категориялары  бойынша  тек  аланың  ғана  емес,  сапалық  сипатын  анықтауға 

мүмкіндік береді.  

Қазіргі  уақытта  жер  учаскелерін  тіркеу  негізгі  жəне  ағымдағы  есепке  алу,барлық 

деңгейде  есепті  дайындау  толықтай  автоматтандырылған.  Жер  учаскелері  бойынша 

ЖКААЖ жүргізуде міндетті тізбесі: 

-

 

жер учаскесінің кадастрлық номері; 

-

 

əкімшілік аудан; 

-

 

учаскенің орналасқан жері жəне суреттелуі, 

-

 

мақсаттық белгілеулері, 

-

 

бөлінуі; 

-

 

пайданлану шегі жəне қйыншылықтар; 

-

 

учаске алаңы жəне тағы басқалар. 

Автоматтандырылған  есепті  жүргізуге  қатысты  алсақ  қазіргі  уақытта  мемелекеттік 

статистикалық есмепті жүргізу, яғни жер жəне категорияларға, жер учаскелерінің иелеріне, 

жерді пайдаланушылармен пайдалынылатын жерге бөлу есебін ағымдағы жылдың бірінші 

қарашасында  аудан,  қала,  облыс,  республика    деңгейінде  қосымшалармен    бірге  

автоматтандырылады [3]. 

 

Əдебиеттер 

 

1.  Сейфуллин  Ж.Т.,  Абельдина  Р.Қ.,  Нюсупова  Г.Н.  Жер  кадастры  (оқуқұралы)  –

Алматы: Аль-Фараби атындағы ҚазҰУ, 2011.  

2. Сейфуллин Ж.Т. «Жер кадастры», Алматы.: КазҰАУ, 2001 

3. «Қазақстан Республикасында мемлекеттiк жер кадастрын жүргiзудiң ережесiн бекiту 

туралы» Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 20.09.2003 жылғы 958 Қаулысы 

4. Интернет көздері :http://www.aisgzk.kz/aisgzk/kz/content/1-1/ 

 

 

 

 

 

 

302 

 

Омашова Г.А. 

 

ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ  ИНФОРМАЦИОННОЙ СИСТЕМЫ ПРИ  

ВВЕДЕНИИ  ЗЕМЕЛЬНО-КАДАСТРОВЫХ РАБОТ 

 

В данной статье были рассмотрены основные виды земельно-кадастровых работ и был 

анализирован важость автоматизированной информационной системы земельного кадастра. 

Ключевые  слова:  земельный  фонд,  земельный  кадастр,  учет  земельного  участка, 

автоматизированная информационная система земельного кадастра. 

 

Omacheva G. 

 

INNOVATIVE DEVELOPMENT INFORMATION SYSTEM OF LAND CADASTRE IN 

THE INTRODUCTION OF CADASTRAL WORKS 

 

This article discussed the main types of land cadastral works and was analyzed important 

automated information system of land cadastre. 

Keywords: land fund, land registry, registration of land plots, automated information system of 

land cadastre. 

 

 

УДК 556, 53(574) 

 

Орынтай Ж.О., Нарбаева К.Т., Исмаилова Г.К.,                                                         

Нарбаев М.Т., Нарбаев Т.И. 

 

Казахский национальный аграрный университет, Алматы 

 

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ СУЩЕСТВУЮЩИХ И РАЗРАБОТКА НОВЫХ КРИТЕРИЕВ 

ДЛЯ КЛАССИФИКАЦИИ РЕК РАВНИННОЙ ЧАСТИ КАЗАХСТАНА 

 

          

Аннотация

 

В  статье  изложены  классификации  категории  рек  равнинной  части  речной  сети 

Казахстана, анализ существующих критериев и предложены новые критерии. 

Ключевые  слова: 

средний    многолетний    расход,  площадь  водосбора,  гидролого-

гидрографические показатели, категории рек. 

 

Введение 

Основной  целью  классификации  речной  сети  является  определение  категорий  рек  и 

водотоков, отражающих их природные особенности, для обеспечения наиболее эффективной 

разработки  водохозяйственных  мероприятий  в  интересах  рационального  использования  и 

охраны  водных  ресурсов.  В  работах  Ф.В.  Шкаликова [1], С.А.  Вендрова  и  др. [2], A.M. 

Владимирова [3]. С.С.  Сахариеав [4] для  классификации  рек  и  водотоков  используются 

следующие  характеристики:  климатические  условия,  характер  меженного  периода, 

гидрологический режим, размер площади водосбора и длина реки, водности и т.д. 

В бывшем СССР в основном применялись два количественных критерия, с помощью 

которых равнинные реки делились на малые, средние и большие – это длинна реки и площадь 

водосбора. 

В бывшем государственном стандарте СССР 19179-73 (Гидрология суши. Термины и 

определения 1973) и  в  Энциклопедическом  словаре, «географических  терминов» (1968) к 

малым рекам относятся реки с водосборной площадью не более 2000 км

2

, а вот в издании 

Госкомгидромета СССР по водным ресурсам (Ресурсы поверхностных вод СССР) к малым 

303 

 

рекам  относятся  реки  длинной  не  более 100 км [2,5] и  др.,  независимо  от  площади  их 

водосбора.  Аналогичная  классификация  рек  и  водотоков  приводятся  последующих 

публикациях С Л. Вендрова [2] (таблица 1) и др. 

Таблица 1 – Количество и протяженность водотоков в бывшем СССР в естественном 

русле. 

Градации 

водотоков 

Длина, км 

Количество 

водотоков 

Общая протяженность 

ед. %  км % 

1 2 

3 

4 

5 6 

Самые малые <10 

11-25 

2 812 587 

113 974 

94,91 

3,85 

5 624 881 

19 977 939 

58,3 

17,6 

Малые 26-50 

51-100 

24 000 

8 623 

0,81 

0,29 

834 082 

592 206 

8,6 

6,1 

Средние 101-200 

201-300 

301-500 

2 857 

630 

357 

0,10 

0,02 

0,01 

386 509 

150 277 

133 075 

4,0 

1,6 

1,4 

     Большие 501-1000 

>1000 

197 

63 

0,01 

0,00 

127 241 

101 654 

1,3 

1,1 

     Итого… 

 

2 963 398 

100,0 

9 647 864 

100,0 

 

Материалы и методы 

Классификация речной сети по площади водосбора и расходу приводятся в работе А.М. 

Владимирова [3], которая показана в таблице 2. 

 

Таблица 2 - Классификация водотоков по размеру и водности 

 

Категории 

Площадь 

водосбора, км* 

 

Расход воды, 

м /с 

 

Сумма  

индексов 

 

 

Разряд 

 

Большая >50000  >100 

<3 

1 

Средняя 2000-50000  5-100 

4-5 

4 

Малая -  <5 6-7 6 

Малая <2000 

- 

- 

- 

 

Указанные  классификации  рек  и  водотоков,  как  было  указано  выше,  разработаны  в 

основном  для  равнинных  рек.  Кроме  того,  в  разных  (бывших)  по  размеру  союзных  и 

автономных республиках и краях Российской Федерации, в  районах с разной плотностью 

населения  и  с  разным  хозяйственным  потенциалом  категории  рек  могут  быть  разными: 

например, для Армении и Эстонии река длиной 90-100 км вряд ли должна считаться малой 

рекой,  в  центральных  и  северных  районах  Якутии  и  Красноярского  края  малой  можно 

считать реку длиной в 200-250 км [2]. 

В этом отношении Республика Казахстан занимает девятое место в мире по  размеру 

своей территории и имеет огромную площадь более 2,72 млн/км

2

 [4]. 

Для такой огромной территории и на имеющиеся большое количество рек, например, 

по данным В.В. Голубцова, П.Ф. Лаврентьева и С.И. Соседова в Казахстане насчитывается 

85 тысяч рек [6]. Отсюда огромный интерес копределению категории рек. 

Впервые в Казахстане более детально классификацией рек по длине было разработано 

Ф.В.  Шкаликовым [1]. Речную  сеть  республики  он  разделил  на 10 гидрографических 

бассейнов,  распределив  количество  рек  по  интервалам  длины  и  их  суммарной 

протяженности (таблица 3). На реки длиной менее 50 км по количеству приходится более 90 

%, а по протяженности - 61% всех рек основной сети Казахстана. Сюда входят малые реки и 

лога,  расположенные  преимущественно  в  зоне 46-52 с.ш.  Помимо  этих  малых  рек,  в 

304 

 

Казахстане насчитывается около 32 тысяч притоков протяженностью менее 10 км, что более  

чем в 4 раза превышает основную речную сеть (таблицы 4 и 5). 

Характерными свойствами режима рек является неравномерное распределение речной 

сети и стока по территории, неравномерное распределение стока как внутри года, так и  в 

многолетнем разрезе, общая маловодность, отсутствие постоянного поверхностного стока, 

наличие большого количества мелкой речной сети и т.д. 

Отмеченные  специфические  черты  речной  сети  Казахстана  обусловлены 

континентальностью и засушливостью климата. Помимо этого, густота и характер речной 

сети  зависят  от  рельефа,  геологического  строения  и  патологического  состава  пород, 60 

слагающих поверхность бассейнов. 

Как видно из таблицы 6, по среднемноголетнему расходу рек республики разделены на 

6  градаций.  При  этом  не  указываются,  какие  градации  соответствуют  малым,  средним  и 

большим рекам. Схожая ситуация наблюдается при делении рек по протяженности. 

В  последнее  время  для  установления  категорий  рек  в  работе  Исмаиловой  Т.К. [7] 

предлагается  совместно  учитывать  существующие  категории  (длину  реки,  площадь 

водосбора, норму годового стока) и в качестве четвертого критерия дается средняя глубина 

реки в рассматриваемом створе. Однако следует отметить, что точное определение средней 

глубины реки не всегда удается. 

Приведенный  анализ  литературных  источников  показывает,  что  категории  рек  в 

основном определялись по одному из количественных критериев, которые отмечены выше, 

что является крайне недостаточным для оценки категории рек. 

Для  полноценной  оценки  категории  рек,  на  наш  взгляд,  необходимо  принять  как 

минимум  четыре  количественных  критерия  из  ниже  перечисленных,  гидролого-

гидрографических  показателей,  это  среднемноголетний  расход,  длина  реки,  площадь 

водосбора и среднемноголетний слой стока. Указанные показатели не трудно установить в 

многотомном  издании  материалов  по  водным  ресурсам  (Ресурсы  поверхностных  вод  в 

бывшем СССР) и из других справочно-нормативных документов. 

При  определении  категории  рек  среднемноголетний  расход  является  главной 

гидрологической характеристикой любой реки, поэтому он должен быть формулирующим 

количественным  критерием  при  установлении  категории  рек.  Другой  важной 

характеристикой  речной  сети  считается  длина  реки  и  не  менее  важной  характеристикой 

является  площадь  водосбора  реки,  так  как  между  средним  многолетним  расходом  и 

площадью водосбора существует функциональная зависимость, а среднемноголетний слой 

стока зависит от среднемноголетнего расхода и площади водосбора реки. 

Таким  образом,  указанные  гидролого-гидрографические  показатели  являются 

основными  характеристиками  любой  реки,  поэтому  они  могут  быть  положены  в  основу 

классификации речной сети Казахстана (таблица 7).   

 

 

 

 

 

Исходными  данными 

для 

составления  таблицы6  являются  фактические 

материалы рек равнинной части Казахстана, при этом использовались данные при Q

o

>0,10 

м

3

/с более или менее изученные реки бассейнов pp. Нура-Сарысуского,Урало-Каспиского, 

Тобыл-Торгайского и Балхаш-Алакольского ВХБ, а также бассейна реки Ишим [5] и др. 

 

 

305 

 

Таблица

 3 - 

Сведения

 о

 реках

 основной

 сети

 Казахстана

 по

 интервалам

 длины

 

Басс

ейн

 

Интервалы

 длины

, км

 

Всего

 по

 

басс

ейнам

 

До

 10

 

11-20

 

21-50

 

51-10

0 

101-2

00

 

>200

 

Коли

-

чест

-

во

 рек

 

Дли

-

на

 

%

% 

Коли

-

чест

во

 

рек

 

Дл

ина

 

% 

Коли

чест

во

 

рек

 

Дли

-

на

 

%%

 

Ко

лич

ест

во

 

рек

 

Дли

-

на

 

%%

 

Ко

-

личе

ство

 

рек

 

Дли

-

на

 

%

% 

Ко

ли

-

чес

тво

 

рек

 

Дли

-

на

 

%

% 

Ко

-

лич

ест

во

 

рек

 

Общ

ая

 

длин

а 

Каспий

ск

ое

 море

 

56

 99

 

9,2

 

288

 

427

7 

46,6

 191

 

6119

 

30,9

 

49

 

3291

 

7,9

 

19

 

721

 

3,2

 

14

 

6379

 

2,2

 

617

 

2328

6 

Тобыл

 

6 

58

 

7,6

 

39

 613

 

50,0

 

18

 

593

 

23,0

 

7 

483

 

9,0

 

5 

638

 

6,4

 

3 1286

 

4,0

 

78

 

3671

 

Ишим

 19

 

190

 

6,2

 

145

 

222

3 

47,7

 102

 

3087

 

33,6

 

25

 

1797

 

8,2

 

8 

1248

 

2,7

 

5 

2749

 

1,6

 

304

 

1129

4 

Иртыш

 105

 

759

 

5,2

 

1301

 

180

49

 

63,8

 486

 

1462

5 

23,8

 99

 

6659

 

4,9

 

26

 

3472

 

1,3

 

21

 

7282

 

1,0

 

203

8 

5084

6 

Оз

.Чел

-

кар

 -

Тенгиз

 

12

 110

 

2,3

 

252

 

367

4 

48,4

 188

 

5766

 

36,2

 

40

 

2833

 

7,7

 

22

 

2830

 

4,2

 

6 

2407

 

1,2

 

520

 

1762

0 

Ну

ра

 и

 

Сарысу

 

55

 518

 

8,5

 

335

 

489

4 

51,7

 192

 

5786

 

30,0

 

39

 

2676

 

6,2

 

19

 

2500

 

3,0

 

8 

2879

 

0,6

 

648

 

1925

3 

Оз

. 

Балхаш

 

(без

 р

. 

Или

) 

164

 1552

 

15,

5 

538

 767

2 

50,9

 256

 

7738

 

24,3

 

72

 

4935

 

6,9

 

19

 

2472

 

1,8

 

7 

2229

 

0,6

 

105

6 

2691

8 

Или

 344

 

3107

 

21,

8 

793

 114

88

 

50,0

 371

 

1084

5 

23,5

 56

 

3662

 

3,6

 

10

 

1289

 

0,7

 

6 

2280

 

0,4

 

158

5 

3267

2 

Чу

 26

 

257

 

8,4

 

153

 

224

7 

49,4

 106

 

3314

 

34,2

 

19

 

1145

 

6,1

 

2 

278

 

0,6

 

4 

1340

 

1,3

 

310

 

8581

 

Аральс

-

кий

 

42

 390

 

10,

2 

212

 305

9 

52,8

 107

 

3191

 

26,8

 

27

 

1940

 

6,7

 

8 

1076

 

2,0

 

5 

2813

 

1,2

 

401

 

1246

9 

Всего

 829

 

7440

 

11,

0 

4061

 581

96

 

53,8

 2017

 

6106

4 

26,6

 433

 

2947

1 

5,8

 138

 

1879

4 

1,8

 79

 

3164

4 

1,0

 755

7 

2066

10

 

306 

 

Таблица 4 - Речная сеть Казахстана 

Бассейн 

Количество 

рек 

основной 

сети 

Длина, 

км 

Количество 

притоков 

менее 10 

км 

Длина 

Общая сумма 

количество 

рек 

протяжен-

ност, км 

Каспийское 

море 

617 

23 286 

2 246 

11 230 

2 863 

34516 

Тобол 

78 

3 671 

184 

920 

262 

4 591 

Ишим 

304 

11 291 

364 

1 820 

663 

13 114 

Иртыш 

2 038 

50 846 

8 726 

43 630 

10 764 

94 476 

оз. Челкар-  

Тенгиз 

520 

17 620 

1 520 

7 600 

2 040 

25 220 

Нура и 

Сарысу 

648 

19 253 

1 470 

7 350 

2 118 

26 603 

оз. Балхаш 

(без  р. 

Или) 

1 056 

26 918 

5 963 

29 815 

7 019 

56 733 

Или 

1 585 

32 672 

6 829 

34 145 

8 414 

66 817 

р. Шу 

310 

8 581 

182 

910 

492 

9 491 

Аральский 

401 

12 469 

4 140 

20 700 

4 541 

33 169 

Всего 7 

557 

206 61

0 

 

31 624 

158 120 

39 181 

364 730 

 

Таблица 5 - Сводная ведомость длины речной сети Казахстана 

Интервалы 

длины рек, км 

Количество рек 

 

 

В процентах, %  Общая длина, км 

 

В процентах, % 

 

до 10 

829 

11,0 

7440 

3,6 

11-20 

4061 

53,8 

58196 

28,2 

21-50 

2017 

26,6 

61064 

29,6 

51-100 

433 

5,8 

29471 

14,6 

101-200 

138 

1,8 

18794 

9,0 

>200 

79 

1,0 

31644 

15,3 

Всего 

7557 

100 

206610 

100 

Попытка  установить  общую  характеристику  рек  Казахстана  по  протяженности  и 

интервалам расходов приводятся в работе С.С. Сахариева [5] (таблица 6). 

Таблица 6 - Общая характеристика рек Казахстана 

Характеристика 

Количество рек 

Протяженность, км > 1000 

4 

> 100 

155 

Среднемноголетний расход, м

3

/с Q

o

>500 

2 

Q

o

=200-500 

3 

Q

o

=100-200 

1 

307 

 

Q

o

=50-100 

7 

Q

o

= 10-50 

40 

Q

o

<10 

Все остальные 

 

Таблица 7 — Критерии для классификации речной сети Казахстана 

 

 

Категории рек 

 

Категории служащие для классификации речной сети 

площадь 

водосбора, F, 

км

2 

длина реки, L, 

км 

среднемно-

голетний 

расход, Q

0

 м

3

/с 

среднемно-

голетний слой 

стока, h

o

 мм 

Малые <2000  <100  <10 

<100 

Средние >500  <500  10-50  >100 

Большие >3000  >1000  >50 

>100 

 

Наибольшее количество рек в Казахстане (около 50 %) приходится на высокогорные 

бассейны  рp.  Иртыша  и  Или.  Основное  количество  притоков  также  приходится  на  те  же 

богатые влагой высокогорные бассейны рp. Иртыш и Или, а также на бассейн оз. Балхаш. 

Эти три бассейна включают около 70 % всех притоков (таблица 4) [1,5] и др.Ниже приводятся 

анализ соответствия критериев к категории рек. 

Таблица 8 - Площадь водосбора, F км 

 

Категория 

рек 

 

Критерий 

соответствие 

 

Количество рек 

Процент 

соответствия, в % 

 

всего 

 

всего 

Малые <2000  303  96 303 

96 

Средние >500 

45  93  45 

93 

Большие >3000 

16  16  16 

100 

 

 

Таблица 9 - Длина реки, L км 

 

Категория 

рек 

 

Критерий 

соответствие 

Количество рек 

Процент 

соответствия, в 

% 

всего 

соответствует  не соответствует 

 

малые 

<100 

303 

299 

4 

99 

средние 

<500 

45 

45 

- 

100 

большие 

>100 

16 

14 

2 

88 

 

Таблица 10 – Норма годового стока рек, Q

0

 м

3

/с 

 

Категория 

рек 

 

Критерий 

соответствия 

Количество рек 

 

Процент 

соответствия, % 

всего  соответствует 

не 

соответствует 

малые <10 303 303 

- 

100 

средние 10-50 45  45 

- 

100 

большие >50  16  16 

- 

100 

 

Таблица 11 - Средний многолетний слой стока, h

0

 мм 

308 

 

Категория 

рек 

Критерий 

соответствия 

Количество рек 

Процент 

соответствия, %

 

Всего  соответствует  не соответствует 

 

малые 

<1000 

303 

11 

292 

96 

средние 

1000-100 

45 

40 

5 

89 

большие 

>100 

16 

16 

- 

100 

 

Таким образом, из анализа таблиц 7 — 11 можно констатировать, что существующие 

критерии (F и L) и предложенные новые критерии (Q

o 

и h

0

) при совместном рассмотрении 

позволяют установить категории рек равнинной части речной сети Казахстана, однако здесь 

может быть следующие случаи. 

жүктеу/скачать 8,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: