Ізденістер, №1 исследования, НƏтижелер 2015 результаты

338 

 

The article deals with the hydrological regime, the economic value of water of the Ural River, 

as well as the results of laboratory tests of samples of water and soil Ural-Kushuskoy irrigation and 

watering system. 

Key words: Ural river, soil, chemical composition.  

 

 

УДК 633.31:631.53 

 

Сагалбеков Е.У., Бегалина А.А., Зотова Л.П. 

 

Казахский агротехнический университет им. С.Сейфуллина 

г. Астана 

 

СПОСОБ ОПРЕДЕЛЕНИЯ И ОТБОРА БЕСКУМАРИННЫХ ФОРМ ДОННИКА 

 

Аннотация 

Таким  образом,  предварительно  отобранный  селекционный  номер  донника  по 

содержанию кумарина в кормовой массе и комплексу хозяйственно-ценных признаков, при 

испытании  в  производственных  условиях  подтвердили  эффективность  предлагаемого 

способа предварительного определения и отбора бескумаринных форм до посева. Так, если 

содержание  кумарина  в  кормовой  массе  донника  желтого  Альшеевский  составляло  более 

1,47%, то у перспективного номера СГПж-08-9/5 – менее 0,1%. 

Ключевые слова:

 Донник, сорт, способ, кумарин, отбор. 

 

Введение 

Для  успешной  селекции  донника  на  бескумаринность  необходимо  разработать 

эффективный  метод  определения  содержания  кумарина  в  кормовой  массе.  Для  оценки 

исходного  материала  по  вегетативной  массе  пригоден  наиболее  близкий  аналог – 

качественно-количественный метод быстрого определения кумарина по М.И. Смирновой и 

Р.Б. Гельчинской. 

Разработаны  и  другие  более  сложные  методы  определения  кумарина – 

микрохимические, калориметрические, флюрометрические, метод газовой хроматографии и 

др. их целесообразно применять во втором этапе селекции, когда потребуется более точное 

количественное определение кумарина в предварительно отобранных растениях. 

Предлагаемый  способ  определения  и  отбора  бескумаринных  форм  донника, 

включающий определение кумарина не в вегетативной массе, а в семенах подготовленных к 

посеву, очень прост в техническом исполнении и позволяет как экспресс – способ определить 

содержание  кумарина  большого  объема  (более 2 тыс.  образцов)  исходного  материала  и 

отобрать бескумаринные и малокумаринные растения. 

Цель  изобретения – разработать  способ  определения  и  отбора  бескумаринных  форм 

донника в исходном материале для создания малокумаринных сортов. 

Были поставлены следующие задачи: 

- определение содержания кумарина в различных органах растений донника; 

-  разработать  эффективный  способ  отбора  исходного  материала  по  семенам  при 

подготовке их к посеву. 

В растениях донника кумарин обнаружен во всех частях (таблица 1). 

 

 

 

 

 

339 

 

Таблица 1 – Содержание кумарина в различных органах растений донника (среднее за 

2004-2008 гг.) 

 

Органы 

Содержание кумарина, % на абсолютно 

сухое вещество 

Листья (молодые) 1,55 

Листья (с нижнего яруса) 0,72 

Стебли 0,34 

Цветы 1,61 

Семена 0,27 

Корни 0,09 

 

По  данным  таблицы 1 видно,  что  кумарин  содержится  в  определенной  пропорции  и 

количестве в семенах, это дает возможность предварительного отбора бескумаринных форм 

по семенам до их посева, то есть до включения в селекционный процесс. 

Сущность  данного  отбора  заключается  в  том,  что  подготовленные  к  посеву  семена 

донника на 1-2 минуты погружаются в раствор йода в йодистом калии. 

Семена  содержащие  кумарин  в  концентрации  более 1% окрашиваются  в  малиновый 

цвет, 0,9 – 0,5% - в розовый цвет, менее 0,1% - не меняет своей окраски (таблица 2). 

 

Таблица 2 – Распределение исходного семенного материала донника по содержанию 

кумарина (2011 г.) 

№ 

Группа по 

содержанию 

кумарина 

Цвет 

реакции 

Содержание 

кумарина, % на 

абс.сух.в-во 

Количество 

образцов 

% от общего 

количества 

1 

Высокая 

Малиновый >1,0 

504 

77,7 

2 

Средняя 

Розовый 0,9-0,5  130 

21,0 

3 

Низкая 

Не меняет 

окраски 

>0,1 16 2,3 

 

Первая  и  вторая  группа  при  специальной  селекции  на  бескумаринность 

выбраковывается.  По  нашим  данным 98,7%, исходного  материала  характеризовались  с 

высоким и средним содержанием кумарина, только 16 номеров (2,3%) было отобрано для 

дальнейшей селекции на бескумаринность, что свидетельствует о высокой эффективности 

данного способа. Следовательно, не нужно высевать и проверять на содержание кумарина 

весь исходный материал в количестве 650 номеров, а только 16, т.е. объем работ сокращается 

почти в 40 раз. Бескумаринные семена собираются, просеиваются и хранятся до посева. При 

этом семена не снижают энергию прорастания и всхожести даже при высокой концентрации 

рабочего раствора. Семена в некоторой степени проходят дезинфекцию. 

Для примера технического исполнения предлагаемого способа определения и отбора 

бескумаринных  форм  донника  приводятся  данные  производственными  испытаниями  и 

размножениями  перспективных  сортов  донника  в  Северо-Казхстанском  НИИ  сельского 

хозяйства. 

На  отдельном  изолированном  участке  площадью 0,7 га  произведен  посев 

перспективного номера, срок посева 11-12 мая 2010 года, способ посева – широкорядный, 

беспокровно, норма высева 1 млн. всхожих семян на га. 

При этом следует отметить, что перспективные сорта (номера) предварительно созданы 

с определением и отбором содержания кумарина предлагаемым способом. 

Результаты  перспективного  сорта  донника  желтого  (СГПж-08-9/5)  по  содержанию 

кумарина и продуктивности кормовой массы и семян приведены в таблице 3. 

 

340 

 

Таблица 3 – Содержание кумарина и урожайность сена и семян сортов донника (посев 

2010 г., учет 2011 г.) 

 

Сорт, образец 

Площадь, 

га 

Содержание 

кумарина, % 

Урожайность, ц/га 

сена 

семян 

Донник желтый 

Альшеевский 

(стандарт) 

1,0 

более 1,47 

18,7 

2,1 

Донник желтый 

СГПж-08-9/5 

0,7 

менее 0,1 

25,6 

3,8 

 

Таким  образом,  предварительно  отобранный  селекционный  номер  донника  по 

содержанию кумарина в кормовой массе и комплексу хозяйственно-ценных признаков, при 

испытании  в  производственных  условиях  подтвердили  эффективность  предлагаемого 

способа предварительного определения и отбора бескумаринных форм до посева. Так, если 

содержание  кумарина  в  кормовой  массе  донника  желтого  Альшеевский  составляло  более 

1,47%, то у перспективного номера СГПж-08-9/5 – менее 0,1%. 

 

Литература 

 

1.

 

Сагалбеков У.М. Донник – универсальная культура. Алматы, 1995,-131 с. 

2.

 

Смирнова М.И., Гельчинская Р.В. Качественно-количественный метод определения 

кумарина в доннике // Методы биохимических исследований растений – М.-Л.,1952, с.418. 

3.

 

Дайнеко  Е.В.,  Железнов  А.В.  Создание  бескумаринных  форм  донника.  Метод. 

рекомендации, Новосибирск, 1981, - 23 с. 

4.

 

Андреева Е.В. Содержание кумарина в доннике, высушенном в различных условиях 

// Научные труды, серия растениеводства, - София, 1956, вып. 3, год 1, с. 46-48.  

 

 

Сагалбеков Е.У., Бегалина А.А., Зотова Л.П. 

 

Түйіндеме Сонымен, құрамында кумарині бар түйежоңышқаның алдын ала алынған 

селекциялық  нөмірі  азықтық  массада  жəне  кешенді  шаруашылық-бағалы  көрсеткіштер, 

өндірістік  жағдайда  сынаған  кезде  себер  алдында  құрамында  кумарині  жоқ  формаларын 

іріктеу  жəне  ұсынылған  жолдың  тиімділік  əсерін  бекіту.  Осылайша,  егер  малазықтық 

массада  Альшевский  сары  түйежоңышқасында  кумариннің  мөлшері 1,47% астам  болса, 

СГПж-08-9/5 перспективті нөмірінде 0,1% аз болады.  

           Кілт сөздер: Түйе жоңышка, сорттар, тəсіл,  кумарин іріктеу. 

                                    

Sagalbekov E.W. BegalinA.A. Zotov L.P. 

 

METHOD FOR DETERMINING THE SELECTION AND FORS  

BESKUMARINNYH CLOVER 

 

            Summary  Thus, the number of pre-selected breeding clover content of coumarin in forage 

and complex agronomic characters, when tested under production conditions confirmed the 

effectiveness of the proposed method preliminary identification and selection beskumarinnyh forms 

before sowing. For example, if the content of coumarin in forage clover yellow Alsheevsky was 

more than 1.47%, then the number of prospective SGPzh-9.8 / 5 - less than 0.1%. 

Keywords: sweet clover, variety, way, coumarin, selection. 

 

 

341 

 

ƏОЖ 502.4:630.15(574) 

 

Сағындықов А.М.,  Сүлейменова Н.Ш. 

 

Қазақ ұлттық аграрлық университеті 

 

«БЕРІКҚАРА ШАТҚАЛЫ» - ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АЙМАҒЫНЫҢ  

(ЕҚТА)  ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ 

 

Аңдатпа  

Мақалада «Берікқара» ерекше қорғалатын табиғи аймағының экологиялық жағдайында 

өсімдіктердің  жойылып  бара  жатқан  түрлерін  сақтап  қалу  мақсатында    сирек  кездесетін 

өсімдіктердің  трансэндемикалақ  түрлері  анықталып,  олар  Берікқара  терегі  мен  Грейг 

қызғалдағы  екендігі  дəлелденді.  Берікқара  терегі  өз  бетінше  табиғи  жолмен  пайда  болған 

жемісі  арқылы,  тек  сол  өлкеде  ғана  таралады.  Осы  қасиеті  оның  аймақтық  ерекшелігін, 

эндемик түрлі екендігін дəлелдеді.

 

Кілт  сөздер: 

қорғалатын  табиғи  аймақ,  жойылып  бара  өсімдіктер,  орман 

жолағы, эколгиялық жағдайлар, Берікқара терегі, эндемик, Грейг қызғалдағы

. 

 

Кіріспе

  

Бүгінгі  таңда  «Ерекше  қорғалатын  аумақ»  кеңістігінде  бағалы  табиғи  немесе  колдан 

жасалған  (бағалы  экожүйе,  гейзерлер,  бау-  саябақ  ескерткіштері,  инженерлік  құрылыстар, 

т.б.)  жəне  қоршаған  ортаға  қолайлы  əсер  ететін  кеңістіктердегі  орман  жолағы,  көгерген 

аймақтар,  аумақтар  мен  акваториялар  зерттеліп,  олардың  ерекшеліктері  анықталып, 

эколгиялық  жағдайларын  оңтайлау  шаралары  айқындалады.  Мұндай  аумақтар  тек  заңмен 

ғана емес, арнайы бақылауда болып қорғалауы керек.

 

Қазіргі кезде дүние жүзінде Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың саны 13 мыңнан 

асты, бұл Жер бетінің 8,5 %-ына тең[2]. 

Қазақстан  Республикасы 2006 ж. 7 шілдесінде  қабылданған  «Ерекше  қорғалатын 

табиғи аумақтар туралы» Заңының 4-тарауының 4-бабында байланысты Ерекше қорғалатын 

түрлі  табиғи  аумақтар  жəне  мемлекеттік  табиғи  қорықтар  анықталған.  Олар  мемлекеттік 

ұлттық табиғи саябақтар; мемлекеттік табиғи резерваттар; мемлекеттік зоология саябақтар; 

мемлекеттік  ботаникалық  саябақтар;  мемлекеттік  дендрологиялық  саябақтар;  мемлекеттік 

табиғат  ескерткіштері;  мемлекеттік  табиғи  қорықшалар;  мемлекеттік  қорықтық  аймақтар 

болып саналады [3]. 

Қазақстан бойынша Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға: 10 мемлекеттік қорықтар, 

10  мемлекеттік  ұлттық  саябақтар; 3 табиғи  резерваттар; 49 табиғи  қорықшалар, 127 

геологиялық табиғи-қорықтық қор, 5 қорықтық аймақ, 6 ботаникалық жəне 3 зоологиялық 

бақтар, 26 мемлекеттік  табиғат  ескерткіштері, 2 ірі  резерват  (Семей,  Ертіс  орманы)  бар. 

Бұлардың  жалпы  аумағы 2 млн.  га-дан  астам.  Бұл  көрсеткіш  республиканың  жалпы  жер 

аумағының 8%-ына  тең.  Халықаралық  стандарт  бойынша  əрбір  мемлекеттің  жалпы  жер 

аумағының 10-12%-ы Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға бөлінуі тиіс. Мысалы, мұндай 

көрсеткіш  Германияда 31,5%, АҚШ-та 15,8%, Жапонияда 14%, т.б. 2008 ж.  Дүниежүзілік 

мұралар  комитетінің 32-сессиясының  шешімімен  ЮНЕСКО-ның  бүкілəлемдік  табиғи 

мұралар  тізіміне,  Орталық  Азия  мен  Қазақстан  бойынша  алғаш  рет  Қорғалжын 

қорығы мен Наурызым қорығы енгізілді [1]. 

Сондай  ерекше  қорғалатын  табиғи  аймақ  «Берікқара»  ҚР  Жамбыл  облысы  Жуалы 

ауданында  өсімдіктердің  жойылып  бара  жатқан  түрлерін  сақтап  қалу  мақсатымен  1971 

жылы  құрылған. «Берікқара»  ерекше  қорғалатын  аумақкеңістігінде  бағалы  табиғи  жəне 

қоршаған  ортаға  қолайлы  əсер  ететін  кеңістіктердегі  орман  жолағы  орналасқан,  оларды 

зерттеп,  ерекшеліктерін  анықтап,  эколгиялық  жағдайларының  оңтайлау  шараларын 

айқындау өзекті мəселенің бірі.  

342 

 

Зерттеу нəтижелері

 

Берікқара  шатқалы  (қорықша) – республикалық  маңызы  бар 

кешенді  мемлекеттік  табиғи  қорықша,  ол  Жуалы  ауданының  орталығы  Б.  Момышұлы 

ауылынан 30 шақырым  жерде,  Билікөл  көлінің 

жағасында, 

Қаратау 

тауының 

Берікқара 

жотасында орналасқан (Сурет 1).  

Жуалы  ормандарын  жəне  онда тарал-ған 

жануарлар    дүниесін    қорғауға  бағыттал-ған 

мемлекеттік Билікөл орманшылығы мекемесінің 

ауданы 17109 гектар.Таулы  жерде  ерекше 

қорғалатын  табиғи  аймақ  (ЕҚТА) «Берікқара» 

өлкесі  біздің  зерттеу  нысанымыз  ретінде 

қарастырылды. 

Берікқара  шатқалы  Қаратау  тауының, 

Билікөл көлінің маңында орналасқан  

 

Сурет 2 - Берікқара шатқалы. 

«Берікқара»  ЕҚТА-та  зерттелген  мəліметтер  бойынша  өсімдіктер  мен  жануарлардың 

реликт (бір материкте өсетін) жəне эндемик (бір ғана жерде өсетін) түрлері көп кездеседі.  

Қаратау  жотасының  жайпауыт  беткейі  жайлы  шатқалдарымен  өзіне  тəн  бірегей 

табиғатымен  сипатталынады  (Сурет 2). Берікқара  ерекше  қорғалатын  табиғи  аймағында 

сирек кездесетін 50 түрлі өсімдіктер кездеседі. Зерттеу кезінде бұл өлкеде сипатталынған 50-

ден астам өсімдіктер өсетіндігіне біз көз жеткіздік. Олар, ағаш бұта жəне шөптердің сирек 

тұқымдары,тіпті  қорықшаның  өзіндесирек  кездесетін  Семенов  үйеңкісі,  Сиверс  алмасы, 

согдиана шағаны, трансэндемикалақ түр Берікқара терегі, Грейг қызғалдағы  жəне т.б. өседі. 

 

Сурет 1 - Берікқара шатқалы Билікөл көліне 

қараған көрінісі. 

343 

 

Біздің  зерттеуімізде  ерекше  орын  алған,  ҚР  қызыл  кітабіне  енгізілген  Берікқара 

терегімен  Грейг  қызғалдағына  ерекше  мəн  бердік.  Берікқара  терегі  қазіргі  таңда  тек 

Қазақстанда,  осы  «Берікқара»  ерекше  қорғалатын 

табиғи аймағында ғана сақталып келеді. 

Сондықтан  да,  бұл  қорықшаның  атауы  осы 

теректің атымен аталған (Сурет 3). 

Берікқара  терегі  реликт  түрлі  болған-

дықтан,тек  біздер  ғана  емес  басқа  елдердің 

ғалымдары  да  қызығушылық  тудыруда.  Канада 

мемлекетінің  ботаниктері  үлкен  көңіл  бөліп,  олар 

əр 4 жыл  сайын  бұл  арнайы  келіп,  терктің  өсу 

ерекшелігін, таксациялық көрсеткіштерін анықтап, 

біздің  ғалымдармен  бірге  зерттеп  отырады. 2014 

жылғы 

экспедицияда 

алынған 

мəліметтері 

бойынша  Берікқара  терегі  (халықа-ралық  ғылыми 

атауы  «PopulusBerkarensis») – тал  тұқымдасы, 

терек туысына жататын ағаш ретіндезерттелді.  

Аса  көңіл  қойып  зерттеуге  алынатын  аймақ,  ол 

Қаратау 

жотасындағы 

Берікқара 

шатқалының 

солтүстік  беткейі  екендігі  анықталды.  Бұл  таулы 

өлкеде  1000-1200 метр  биіктікте  топтана  өскен 

Берікқара  теректерінің  кішкене  көлемді  тоғайы 

белгіленді (Сурет 4). 

Теректің биіктігі 10 -12 метр, ұшар (крона) бастарының диаметрі 8 – 10 метрге дейін  

жайылып  өскен.  Олардың  жас  бұтақшаларын  ақ  түсті  түк  басқан.  Жапырақтары  қалың, 

сағағының  ұзындығы 6 см,  ені 5 сантиметр  шамасында  болады.  Жас  жапырақтарының 

астыңғы жағы ақ киіз сияқты түкті, беткі жағы тықыр (Сурет 5).  

Берікқара  терегі  қос  үйлі  өсімдік,  тұқымынан  жəне  вегетативті  (өсімді)  жолмен 

көбейуіне  байланысты,  ол  сəуір  айында  гүлденіп,  маусым  айында  жемістенетіндігі 

анықталды.  Топтана  өскен  Берікқара  теректерінің  кішкене  көлемді  тоғайы  өте  жоғары 

орналасуына жəне оған көтеріліп жету үлкен қолайсыздық тудыратындығына байланысты 

Берікқара терегінің жемістерін жинау мүмкін емес.  

Сондықтан бұл, Берікқара терегі өз бетінше табиғи жолмен пайда болған жемісі – терек 

мамығы  арқылы,  оның  сол  жерге  түсуіне  байланысты,  тек  сол  өлкеде  ғана  таралады.  

Берікқара  терегінің  осы  қасиеті  оның  аймақтық  ерекшелігін,  эндемик  түрлң 

екендігіндəлелдейді.  Аталған  ерекшеліктеріне  байланысты  Берікқара  терегі – сирек 

Сурет 3 - Берікқара терегі 

Сурет 5- Берікқара терегінің бұтағы мен жапырақтарның 

көрінісі 

Сурет 4 – Берікқара терегінің кішкене 

көлемді тоғайы 

344 

 

кездесетін,  жойылып  бара  жатқан  эндемик  түріне  жатады  да  Қазақстанның  «Қызыл 

кітабына» енгізіліп, тек Берікқара ботаникалық қорықшасында қорғалады. 

Берікқара шатқалы Қаратау тауының, Билікөл көлінің маңында орналасқан «Берікқара» 

ЕҚТА-ында  өсімдіктерді  зерттеу  қауымдастықтарында  Берікқара  терегі  мен  қатар  Грейг 

қызғалдағыда  ерекше  орын  алады.  Жалпы  ресми 

түрде  «Берікқара»  ерекше  қорғалатын  табиғи 

аймағы  «қызғалдақтар  отаны»  деп  мойындалған 

(Сурет 6

)

.  

Грейг 

қызғалдағы 

(Tulіpa greіgіі) – 

лалагүлділер  тұқымдасы,  қызғалдақ  туысына 

жататын көп жылдық пиязшықты өсімдік. Ол біздің 

зерттеуімізде Қаратау жотасын мекендейді. Жалпы 

грейг 

қызғалдағы 

республикада 

Шу-Іле 

тауларында,  Қоржынтауда,  Талас  жəне  Қырғыз 

Алатауында  да  кездеседі.  Грейг  қызғалдағының  биометриялық  көрсеткіштерін  анықтау 

барысында  оның  биіктігі 40–50см  аралығында,сабағы  жуан  түктішелі  болатындығы 

анықталды. Жапырағы жалпақтаспа тəрізденген, кейде жиегі иректелінген, үстіңгі бетінде 

қою  күлгін  таңбалары  болады.  Қызғалдақтың  гүлдері  əрбір  өсімдікте  жеке  дара,  қызыл,  я 

болмаса  қызғылт-сары  түсті  болып  келеді.  Ол  көктемдегүлдейді.  Тұқымы  арқылы  жəне 

вегетативті (өсімді) жолмен көбейеді. Жемісі – қорапша. Грейг қызғалдағы-өте əдемі, сəнді 

өсімдік болуына байланысты Алматы, Қарағанды жəне  Жезқазған ботаникалық бақтарында 

қолдан  өсіріледі.  Шетелдік  ғалымдар  да  грейгқызғалдағына  ерекше  көңіл  бөлуде,  біздің 

жақтан  грейгқызғалдағы  Голландия  еліне  жеткізілген,  ол  елде  өте  сирек  кездесетін  Грейг 

қызғалдағы өсіріледі. 

Сонымен,  табиғатта  грейгқызғалдағыөтесиреккездесетіндігіне  байланысты  Берікқара 

шатқалы  Қаратау  тауының,  Билікөл  көлінің  маңында  орналасқан  «Берікқара»  ерекше 

қорғалатын табиғи аймағындакездесетін болғандықтан, бұл қорықшада оның өсіп-өнуіне көп 

көңіл бөлініп, қорғауғаалынды жəне Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген.  

Қорытынды  

Жуалы  ормандарын жəне  онда таралған жануарлар  дүниесін  қорғауға бағытталған  

мемлекеттік Билікөл орманшылығы мекемесінің ауданы 17109 гектар.  Берікқара шатқалы 

Қаратау  тауының,  Билікөл  көлінің  маңында  орналасқан  «Берікқара»  ЕҚТА-та  зерттелген 

мəліметтер  бойынша  өсімдіктер  мен  жануарлардың  реликт  (бір  материкте  өсетін)  жəне 

эндемик (бір ғана жерде өсетін) түрлері көп кездеседі.  

Қаратау  жотасының  жайпауыт  беткейі  жайлы  шатқалдарымен  өзіне  тəн  бірегей 

табиғатымен  сипатталынады.  Берікқара  ерекше  қорғалатын  табиғи  аймағында  сирек 

кездесетін 50-ден  астам  өсімдіктер  өсетіндігіне  айқындалды.  Олар,  ағаш  бұта  жəне 

шөптердің сирек тұқымдары, тіпті қорықшаның өзінде сирек кездесетін Семенов үйеңкісі, 

Сиверс алмасы, согдиана шағаны, трансэндемикалақ түр Берікқара терегі, Грейг қызғалдағы. 

Қаратау  жотасындағы  Берікқара  шатқалының  солтүстік  беткейінде 1000 – 1200 метр 

биіктікте топтана өскен Берікқара теректерінің кішкене көлемді тоғайы белгіленді.  

Берікқара  терегі  өз  бетінше  табиғи  жолмен  пайда  болған  жемісі – терек  мамығы 

арқылы,  оның  сол  жерге  түсуіне  байланысты,  тек  сол  өлкеде  ғана  таралады.  Берікқара 

терегінің  осы  қасиеті  оның  аймақтық  ерекшелігін,  эндемик  түрлі  екендігін  дəлелдейді. 

Аталған  ерекшеліктеріне  байланысты  Берікқара  терегі – сирек  кездесетін,  жойылып  бара 

жатқан эндемик түріне жатады да Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізіліп, тек Берікқара 

ботаникалық  қорықшасында  қорғалады. «Берікқара»  ЕҚТА-ында  өсімдіктерді  зерттеу 

қауымдастықтарында  Берікқара терегі мен қатар Грейг қызғалдағыда ерекше орын алады. 

Жалпы ресми түрде «Берікқара» ерекше қорғалатын табиғи аймағы  «қызғалдақтар отаны» 

деп мойындалған. 

Грейг  қызғалдағы-өте  əдемі,  сəнді  өсімдік  болуына  байланыстыАлматы,  Қарағанды 

жəне Жезқазған ботаникалық бақтарында қолдан өсірілуге ұсынылған. Шетелдік ғалымдар 

жүктеу/скачать 8,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: