Аграрного образования костанайский филиал маао костанайский

 
273
 
 
окрашиванию; распространена полноцветная печать на неопрене при помощи специальных принтеров; 
−
 
стабильность и сохранение свойств при воздействии прямых солнечных лучей; 
−
 
сохранение свойств во многих агрессивных средах, нечувствительность к масляным средам; 
−
 
широчайший температурный диапазон (от -50°С до +90°С), при котором материал сохраняет 
свойства, устойчивость к повреждениям и растяжениям; 
−
 
гипоаллергенность; нейтральность и отсутствие реакций с кожей и выделениями человека; 
−
 
экологическая  чистота  материала,  отсутствие  вредных  выделений  и  запаха,  что  позволяет 
использовать материал для изготовления охотничьих принадлежностей и товаров для профессиональной 
кинологии; 
−
 
микромассажные  свойства,  позволяющие  использовать  неопрен  в  поясах  для  фитнеса, 
фиксаторах, напульсниках. 
Анализ  видового  состава  ассортимента  неопрена  позволил  установить,  что  на  сегодняшний  день 
существуют следующие марки неопрена [2]: 
−
 
LS  – 
самый  мягкий,  эластичный,  с  крупными  порами;  используется  для  гидрокостюмов, 
спецодежды, товаров для спорта. Применяется для изготовления модной одежды, купальных костюмов; 
−
 
S  – 
материал,  обладающий  высокой  устойчивостью  к  сжатию  и  повышенной  плотностью; 
используется для костюмов для глубоких погружений, бандажей, уплотнителей. Может применяться для 
изготовления модной одежды; 
−
 
HS – 
максимально плотный; используется в конном спорте, экстремальном снаряжении; 
−
 
HHS – 
сверхплотный; используется на производствах, в строительстве; 
−
 
 NF – 
огнеупорный, используется для спецодежды МЧС, пожарных; 
−
 
W – 
медицинский; белого цвета. 
Укажем,  что  начиная  с  2000-х  гг.  появилась  новая  область  применения  неопрена.  Он  стал 
использоваться  в  модной  индустрии  при  пошиве  верхней  одежды  (пальто,  куртки,  жакеты,  свитшоты), 
изделий платьево-блузочного ассортимента (платье, юбки), купальных костюмов и др. При пошиве одежды 
используется,  как  правило,  неопрен,  оклеенный  тканью,  в  основном  полиэстером,  хлопком  или  другими 
видами, предпочтительно эластичными.  
Изучение  особенностей  производства  неопрена  для  одежды  позволило  установить,  что  первым 
этапом  в  технологическом  процессе  его  получения  является  формование  сырья  путем  механического 
разминания и раскатывания. Далее, в ходе многочисленных процессов компрессии и экструзии, происходит 
вулканизация всей массы в компактных блоках, которые после надлежащей выдержки разделяются на листы 
различной толщины. В конце осуществляется обработка поверхности и ее оклеивание тканью (рис. 1) [3].  
 
 
 
Рисунок 1 – Структура и внешний вид неопрена 
 
Рассмотрим  свойства  неопрена,  обеспечивающие  возможность  его  применения  при  изготовлении 
модной одежды.  
Прежде  всего  следует  указать,  что  неопрен  не  сминается  и  хорошо  держит  форму.  Неопрен 
дышащий,  легкий  материал,  гибкий,  пластичный  и  довольно  прочный.  Отличается  богатой  цветовой 
палитрой  и  легко  поддается  окраске  и  различным  видам  принтования.  Соответствует  всем  стандартам 
качества  и  безопасности.  Пальто  или  куртка  из  неопрена  являются  прекрасной  альтернативой  верхней 
одежды  из  ткани  в  дождливую  и  прохладную  погоду,  поскольку  неопрен  не  пропускает  влагу  и  отлично 
сохраняет  тепло.  Платье,  юбка  или  свитшот  из  неопрена  позволяют  скорректировать  фигуру,  скрыть 
проблемные участки, сделать силуэт стройным. Неопрен не требует особого ухода. 
В  работе  выполнен  художественно-конструктивный  анализ  одежды  из  неопрена,  целью  которого 
являлось выявление основных силуэтных форм и особенностей конструктивно-декоративного оформления. 
Установлено, что основными силуэтными формами для одежды из неопрена являются прямой силуэт и его 
развновидность  -  овальный  силуэт  (силуэт  "кокон"),  для  платья  часто  используется  приталенный  силуэт 
(рис. 2). При проектировании верхней одежды из неопрена используется круглая форма плеча и объемный 
рукав  -  рубашечный  или  цельнокроеный,  что  смотрится  архитектурно  и  авангардно.  Швы  в  изделиях  из 
неопрена  рельефны  и  мягки,  способны  задать  нужную  форму.  К  телу  неопрен  в  таком  дизайнерском 
решении,  как  правило,  прилегать  не  должен,  оставляя  воздушную  прослойку  между  изделием  и  телом 
человека.  Платье  проектируют,  как  правило,  без  рукавов.  Застежка  в  основном  на  кнопки  или  на  тесьму-

 
274
 
 
молнию.  Все  модели  характеризуются  минимальным  количеством  конструктивных  и  конструктивно-
декоративных линий. При этом неопрен способен поддержать практически любые дизайнерские решения. 
 
 
 
Рисунок 2 – Основные силуэтные формы одежды из неопрена 
 
Проведенный  анализ  позволил  разработать  авторские  модели  женских  свитшотов  из  неопрена.  В 
качестве  основного  вида  отделки  использованы  рисунки  с  надписями  и  символикой  города  Тольятти, 
выполненные с использованием различных видов принтования.   
В заключении укажем, что неопрен, первоначально используемый только в промышленных целях, в 
настоящее  время  является  многофункциональным  материалом.  Для  модной  индустрии  неопрен  как  
результат  объединения  современных  технологий  в  химической  и  текстильной  промышленности  является 
инновационным материалом, позволяющим реализовать самые смелые дизайнерские решения. 
 
Список литературы: 
 
1.
 
Неопрен 
[
Электронный 
ресурс]: 
URL: 
https://ru.wikipedia.org/wiki/%CD%E5%EE%EF%F0%E5%ED (дата обращения: 02.04.2015). 
2.
 
5 фактов о неопрене [Электронный ресурс]: URL: http://www.be-in.ru/review/32190-5-faktov-o-
neoprene/ (дата обращения: 03.04.2015) 
3.
 
Ткань 
неопрен 
– 
все 
про 
пористый 
синтетический 
каучук 
[
Электронный ресурс]: URL: http://wearpro.ru/spectkani/neopren.html (дата обращения: 02.04.2015). 
4.
 
Неопрен: мягкая структура жестких конструкций [Электронный ресурс]: URL: http://имидж-
консультант.рф/neopren-myagkaya-tekstura-zhestkikh-konstrukcijj/ (дата обращения: 03.04.2015). 
5.
 
Неопрен - что это за материал? [Электронный ресурс]: URL: http://vidy-tkanej.ru/material/31-
neopren (дата обращения: 03.04.2015). 
 
 
ЖЕЛ ЭНЕРГЕТИКА ҚОНДЫРҒЫСЫНЫҢ МОДЕЛІ ЖӘНЕ ҚОНДЫРҒЫ АРҚЫЛЫ 
ЭНЕРГИЯНЫ АЛУ ЗЕРТТЕЛУІ 
 
Молдабекова А.Ж., магистр, «Ақпараттық технологиялар және автоматика» кафедраның аға 
оқытушы. Кокишева А. «Автоматика және басқару» мамандықтың 4 курс студенті М. Дулатов 
атындағы Қостанай инженерлі-экономикалық университеті 
 
Бұл  мақалада  жел  энергетика  қондырғысының  моделі  және  қондырғы  арқылы  энергияны  алу  зерттелінеді. 
Қазақстандағы жел энергетикасының потенциалы қарастырылған. Жел энергетика қондырғысы, түрлері, қолданылатын 
есептеулерге шолу жүргізілген.  
В  данной  статье  рассматривается  модель  ветрогенераторной  установки  и  получение  энергии  с  помощью 
установки.  Рассмотрен  потенциал  ветроэнергетики  в  Казахстане.  Выбраны  все  необходимые  устройства  в  получении 
энергии с помощью ветрогенераторной установки. 
In this article is examined model of wind energy installation and obtaining energy with of wind energy installation. Is 
examined potential of wind energy in Kazakhstan. Areselected all necessary devices in obtaining of energy with the wind energy 
installation.  
 
Жел энергиясы адамзатқа 2000 жылдан кем емес  уақыттан бері белгілі, соңғы 10 – 15 жылда бұл 
энергия  көзі  электр  энергиясын  өндіруге  дамуда.  Қазіргі  уақытта  бүкіл  әлемде  қуаты  16  млн.  Квт,  саны 
20000 
асатын  жел  электрлік  агрегаттар  орнатылған.  Заманауи  жел  энергетика  қондырғылар  бірлік 
киловаттан  бірнеше  мегаваттқа  деінгі  қуатқа  ие  және  жел  энергиясын  жоғары  деңгейде  сенімділікпен 
экономикалық  тиімді  айналдыра  алады.  Жел  энергетика  қондырғыларын  әр  түрлі  мақсатта  қолдануға 

 
275
 
 
болады,  аккумулятор  батареяларын  зарядтау  мен  әр  түрлі  нысандарды  энерго  жабдықтаудан  бастап, 
орталықтандырылған электр жабдықтау желісіне электр энергиясын берумен аяқталады. 
Алайда  құрастырушылардың  алдына  қойылатын  мәселенің  бірі  жел  энергетика  қондырғысының 
құрамына кіретін жел турбинасы болып табылады. Жаңа жүйелерді сынауды егістіктерде жүргізу керек. 
Мақаланың өзектілігі дәстүрлі электр энергия көзін альтернативті энергия көзіне алмастыру электр 
энергиясының төлемінің шығынын және қоршаған ортаға зиянды қоқыстардың шығуын азайтады. Заманауи 
технологияларды пайдаланып автоматтандыру процессін жүргізу тиімді әрі ыңғайлы екені көрсетіледі. 
Қазақстанда  2030  жылға  дейін  жел  күшімен  өндіретін  электр  энергиясы  қуатын  халық 
шаруашылығына  қолданудың  тиімді  жолдары  қарастырылуда.  Қазақстанда  жел  күшімен  алынатын  электр 
энергиясы қуатын мол өндіруге болады. Қазақстанда жел энергетикасын пайдаланудың басымдықтары жел 
энергиясы  ресурстарының  бар  болуымен  анықталады.  Қазақстан  территориясының  жартысында  желдің 
орташа  жылдық  жылдамдығы  5-6  м/с,  ал  кейбір  аудандарда  желдің  жылдамдығы  7-8  м/с.  құрайды.  Жел 
электростанцияларын салу ең алдымен, желіге қосылмаған шалғайдағы аудандарды энергиямен қамтамасыз 
етумен негізделеді.  
Жел  қондырғысын  құру  және  зерттеу  үшін  қажет  дерек  тұтынушының  саны  мен  қуаты  болып 
табылады. Жел қондырғысын коттедж үйіне құрылатынын есепке ала отырып, негізге келесі тұтынушылар 
алынды:  жалпы  қуаты  5,14  кВт  құрайтын  титан,  шәйнек,  тоңазытқыш,  жарықтандыру,  видеобақылау 
камералары, микротолқынды пеш. 
Ұсынылған мақалада энергетика қондырғысының жұмыс жасау сұлбасын қарастырылады (2 сурет). 
Жел генераторынан  келген  ток айнымалы ток ток ретінде  болады. Контроллер  құрылғысы инвертор  және 
аккумулятор  батареяларының  зарядталуын  бақылайтын  құрылғы  болып  саналады.  Жел  қондырғысының 
қалақтарының  айналуы,  қорғаныс  қызметтері  сияқты  көптеген  процесстерді  де  басқарады.  Және 
генератордан  пайда  болатын  айнымалы  токты  аккумулятор  батареялар  заряды  үшін  тұрақты  токка 
айналдырады.  Инвертор  тұрақты  токты  тұтынушыға  айнымалы  ток  түріне  түрлендіретін  құрылғы. 
Аккумуляторлық  батареялар  –  желсіз  сағаттарда  қолданатын  электр  энергиясын  жинақтайды.  Сонымен 
қатар  олар  генератордан  шығатын  қуатты  тегістейді  және  тұрақтандырады.  Солардың  арқасында  қуатты 
серпінді жел кезінде іркіліссіз алуға болады және нысанның қорек көзі аккумуллятордан жүреді. Автоматты 
резерв  енгізу  құрылғысы  желдің  төмен  жылдамдығы  кезінде  және  артық  энергияның  болмаған  кезінде 
пайдаланатын электр энергияны ортақ электр желісіне аударатын құрылғы. Анемометр жел жылдамдығын 
өлшейтін  датчигі  бар  құрылғы.  Жел  жылдамдығын  анықтайтын  датчиктен  Modicon  M340  басқарушы 
контроллеріне сигнал келеді. Сигнал арқылы белгілі шарттар қою мен автоматты резерв енгізу құрылғысы 
арқылы  пайдаланылатын  электр  энергиясын  ортақ  электр  желісіне  немесе  жел  қондырғысына  ауысуын 
басқаруға болады. Осылай басқарушы контроллер арқылы желдің жылдамдығын біліп отырамыз және сол 
арқылы  жел  генераторының  қуатын,  пайдаланылған  электр  энергиясының  қуатын  және  аккумулятор 
батареяларындағы артық энергияның болу болмауын білуге болады. 
 
 
1 сурет – Қазақстанның жел атласы 
 
Мақалада жел энергетика қондырғысының моделі зерттелінді. Жел генераторын құру және зерттеу 
үшін  бастапқы  деректер  ұсынылды.  Жел  энергетика  қондырғысының  түрлері,  жіктелуі  және  қолданылу 
аймақтары  мен  қолданылу  тиімділігіне  шолу  жүргізілді.  Программалауда  қолданылатын  есептеулер 
қарастырылып  есептің  блок  -  сұлбасы  жасалды.  Unity  Pro  программалық  жабдығы  туралы  сипаттама 
жасалынып, программалау интерфейсі құрастырылды.  
 

 
276
 
 
 
2 
сурет – Жел энергетика қондырғысының жұмыс істеу принципі 
 
Қолданылған әдебиет: 
 
1
.  Воронин  С.М.  Нетрадиционные  и  возобновляемые  источники  энергии:  Учебное  пособие.  - 
Зерноград: ФГОУ ВПО АЧГАА, 2007. 
2
. Абук Магомедов. Нетрадиционные возобновляемые источники энергии. Махачкала: Издательско-
полиграфическое объединение «Юпитер», г. Махачкала 2006. 
3
. Ветроэнергетика. Под ред. Д. де Рензо: Пер. с англ.; В под ред. Я.И. Шефтера.- М.: Энергоатам 
издат, 2002. 
 
 
«СТОЛЯРОВ» ЖЕКЕ КӘСІПКЕРЛІКТІҢ САТЫЛЫМДАР ЕСЕБІ ЖӘНЕ 
ТАУАРЛАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ААЖ ҚҰРУЫНА ҚОЛ ЖЕТКІЗУ 
ТЕХНОЛОГИЯСЫ 
 
Мусулманбекова С.Д., «Ақпараттық жүйелер» мамандығының 4 курс студенті 
Касимов И.Р., «Ақпараттық жүйелер» кафедрасының аға-оқытушысы, т.ғ.м. М. 
Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті 
 
Мақала  «Столяров»  ЖК  мысал  ретінде  алынған  сатылымдар  есебі  мен  тауарларды  жүзеге  асыру 
автоматтандырылған  ақпараттық  жүйені  құру  технологияларына  арналады.  Айрықша  назары  жобаның  құру 
қадамдарына  және  әдістеріне  аударылады.  Мақалада  ЖК  тауарлар  есебінің  тәртібімен,  толық  есеп  берулермен,  сату 
статистикасымен және қаржы қызметінің нәтижелерімен байланысты сұрақтарға жауап беріледі. 
Статья  посвящена  технологиям  разработки  автоматизированной  информационной  системы  учета  закупок  и 
реализации товаров на примере ИП «Столяров». Особое внимание обращается на этапы и методы разработки проекта. В 
статье  разъясняется  вопросы,  связанные  с  порядком  учета  товаров,  подробными  отчетами,  статистикой  продаж  и 
результатами финансовой деятельности ИП. 
The article is devoted technology of automated information system for recording purchases and sales of goods by the 
example of IE "Stolyarov". Particular attention is drawn to the stages and methods of project development. The article explains 
the issues associated with the treatment of goods, detailed reports, sales statistics and financial performance of IE. 
 
Кез келген кәсіпкерліктің саудасы  және  қоймасы кез  келген  жоспардағы өнімдерін және тауарлар 
қоймасын  білдіреді:  бақылауды  міндет  ететін  киім,  материалдар  және  т.с.с.  Мамандандырылған 
бағдарламалық  қамтамасыздандырусыз  тауарларды  есептеу  адами  фактордың  әсерлі  болуынан  біршама 
күрделі және нақты емес болады. Тауарларды есептеуде өнімді жаңа басқару есептеудің мамандандырылған 
жүйесі арқылы жеңіл және қолжетімді жасайды.  
Тауарларды және айналыс шығындарды есептеудің басты міндеті: 
–
 
максималды пайда алу; 
–
 
ұйымдардың қаржы жағдайын жақсарту; 
–
 
кәсіпорынның және өнімнің бәсекелестікқабілетін жоғарлату; 
–
 
борышқор болу тәуекелін төмендету. 
Кәсіпкерлік  –  мүлікті  пайдаланудан,  тауарларды  сатудан,  жұмыстарды  орындаудан,  қызметтер 
көрсетуден  табыс  пен  пайда  жүйелік  алуына  бағытталған  өз  атынан  жүзеге  асыратын,  өзінің  мүліктік 
жауапкершілігінен  өзі  тәуекелге  баратын,  азаматтардың,  физикалық  және  заңды  тұлғалардың  ынталы, 
өзіндік қызметі. Кәсіпкерлік, сонымен, мұндай мақсатты көздейді – кәсіпкерліктің дәрежесін жоғарлату [1]. 
Осындай  кәсіпкерліктердің  қатарына  «Столяров»  ЖК  жатады.  Тауарларды  есептеудің  автоматтандыруы, 
есептеу жұмысы – бұл тек қолайлы ғана емес, жылдам және тиімді, сонымен қатар клиенттердің қатынасын 
және  қызметтестіктегі  ұйымдардың  пікірін  қалыптастыратын  кәсіпорынның  деңгейдің  көрсеткіші.  Сол 
себепті,  «Столяров» ЖК үшін сатылымдар есебін  және тауарларды  жүзеге асырудың  ААЖ құру маңызды 

 
277
 
 
рөл атқарады. 
Пайдаланушымен серпінді өзараәрекеттесуін жүзеге асыру үшін Delphi бағдарламалық ортасының 
белгілі  технологияларын  қолдану  керек.  Бұл  технологияларды  қолдана  отырып,  деректер  қорын  (ДҚ)  – 
Microsoft  Access  бағдарламасы,  ДҚ-мен  байланысын  –  ADO  технологиясы,  навигациялық  мәзірін  – 
DBAdvNavigator компоненттері арқылы құруға болады, есеп берулерді Word, Excel бағдарламалары арқылы 
баспадан шығару мүмкіндігі болады. 
Delphi  – 
бұл  Windows  отбасының  операциондық  жүйелерде  жұмыс  жасауға  бағытталған 
бағдарламаларды  құру  ортасы.  Delphi-де  бағдарламалар  визуалды  жобалаудың  жаңа  технологиялардың 
негізінде  құрылады,  өз  кезегінде,  объектілі-бағытталған  бағдарламалау  идеяларына  негізделеді.  Delphi-де 
бағдарламалар  Object  Pascal  тілінде  жазылады,  бұл  тіл  Turbo Pascal  тілін  орынбасушысы  болып  саналады 
[2]. 
Автоматтандырылған ақпараттық жүйені (ААЖ) жобалау әдістемесінің базалық түсініктемелерінің 
бірі  оның  бағдарламалық  қамтамасыз  ететін  өмірлік  циклін  түсіну  болып  табылады  (БҚ  ӨЦ).  БҚ  ӨЦ 
дегеніміз  –  бұл  оны  құру  қажеттілігі  туралы  шешімді  қабылдаған  сәттен  бастап  оны  пайдаланудан  толық 
алған сәтте аяқталатын үздіксіз үдеріс. 
Жоба  –  бірегей  үдеріс,  орындау  барысында  алынатын  бірегей  өнім.  Осылайша,  жобада  өнімді 
әзірлеу үшін бәрінен бұрын бірегей үдеріс қолданылуы тиіс. 
Жобаны  құрудың  өмірлік  циклін  таңдау  және  бейімдеу  өнімді  әзірлеу  әдістемесіне,  жобалар 
менеджменті  дағдыларына  және  персонал  менеджментінің  дағдыларына  әсер  етеді.  Бұл  өнімді  әзірлеу 
әдісіне  қатысты,  жоба  менеджері  бәрінен  бұрын  стандарт  үдерісі  туралы  білуі  тиіс,  олардың  осы  жобаға 
қатынасын  бағалай  білуі,  альтернативтік  үдерістерді  бағалай  білуі  және  қажеттілігіне  қарай  ағымдағы 
қажеттіліктерге өмірлік цикл үдерісін бейімдей алуы тиіс. Жобаны құрастырудың өмірлік циклі 1 суретіне 
сәйкес көрсетілген. 
 
 
Сурет 1 – Жобаны құрастырудың өмірлік циклі 
 
1 суретте көрсетілген пысықталған үдеріс сызбасын анықтап, оны толық сипаттауға болады. ӨЦ-де 
бастапқы  фазада  жобаны  құрудың  жоспарын  құрастыру  керек,  яғни  жобаға  талаптарды  анықтайды,  одан 
кейін жобалау,  жүзеге асыру, тестілеу және әрекетке ендіру (спецификация) фазалары жүзеге асырылады. 
Келесі  фазаларда  жобаның  үлгісін  құрастырады,  бағдарламаның  кодын  жазады,  модульді  тестілейді  және 
жобаны эксплуатацияға ендіреді [3]. 
«Столяров»  ЖК  сатылымдар  есебін  және  тауарларды  жүзеге  асырудың  ААЖ  негізгі  мәзірі  2 
суретіне сәйкес көрсетілген. 
 
 
 
Сурет 2 – ААЖ негізгі мәзірі 

 
278
 
 
БӨ-нің  негізгі  мәзірінде  DBButton  жеке  батырмалары  және  навигациялық  мәзір  орналасады,  бұл 
батырмаларды  баса  Delphi  бағдарламалық  ортасының  формалары  ашылады.  Әрбір  формада  белгілі  бір 
қызмет  атқарушы  процедуралар  және  функциялар  орнатылады,  осы  формалар  арқылы  ДҚ-да  сақталатын 
барлық  деректерді  басқаруға  мүмкіндік  беріледі,  мұнда  ДҚ  Microsoft  Access  бағдарламасымен  құрылды. 
Microsoft Access бағдарламасында ДҚ сызбасы 3 суретіне сәйкес көрсетілген. 
Жобаның ДҚ-ның ішінде 12 кесте бар, деректер сызбасында олар біратаулы өріс арқылы бір-бірімен 
логикалық  байланысқан.  Сондықтан  жобаның  бір  кестесінде  ақпаратты  өзгерткен  кезде  бұл  әрекет  басқа 
кестелерге  әсер  етіп,  ақпаратты  өзгертеді.  ДҚ-н  басқарып,  берілген  ААЖ-де  тауарларды  есептеу 
функциялары Delphi формаларының кодтарында жүзеге асырылады. Белгілі бір мақсат үшін құрастырылған 
жобада әрбір деталь есептелінді деп айтуға болады. 
Бағдарлама  жұмысының  дұрыстығын  тексеру  үшін  жүйе  жұмысының  барлық  режимдеріне  тест 
жүргізуге болады. Бұл бағдарламада әрбір тапсырманы оңай орындау мүмкіндігі бар.  
Жүйені құжаттандыру MS Excel үлгілеріне сәйкес және Rave Project  есеп беру компоненті арқылы 
орындалатын  болады.  Жүйеде  ЖК-тің  клиенттері,  қызметкерлері,  жүкқұжаттар,  ассортимент  және  т.б. 
туралы  ақпаратты,  сонымен  бірге  есеп  берулерді  баспадан  шығару  мүмкіндігіне  ие.  Шығыс  құжаттары 
сатылым  кітабы,  клиент,  жүк  беруші,  тауар  жүкқұжаты,  тауарлық  чек  және  жеке  карта  үлгілеріне  сәйкес 
баспадан шығарылады. 
 
 

жүктеу/скачать 4,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: