Л т т ы о а м д ы – с а я с и ж у р н а л журнал 1976 жылы Халықтар Достығы орденімен, 2002 жылы Қазақстан Журналистика Академиясының «Алтын Жұлдыз», 2008 жылы Қазақстан Журналистер Одағының сыйлығымен марапатталды

№2    2015    А И АТ
99
99
министрлігі) ұсынысымен, облыс əкімідігінің 
қолдауымен Арыс, Сарыағаш жəне Бəйдібек 
аудандарында денешынықтыру, сауықтыру 
кешендерінің  құрылысы  аяқталып, 
пайдалануға  берілді.  Бұдан  бөлек  Сайрам 
ауданында  «Ордабасы»  футбол  клубының 
оқу-жаттығу базасы күрделі жөндеуден өтті. 
Шымкент қаласы Қ.Мұңайтпасов атындағы 
Орталық стадион аумағындағы жоғары спорт 
шеберлігі мектебінің ғимараты, оқу-жаттығу 
базасы, Түркістан қаласында жүзу бассейні 
пайдалануға берілді. Былтырдан бері облы-
ста бірқатар спорт кешендері халық игілігі 
үшін  пайдалануға  берілді.  Атап  айтсақ, 
халықаралық  тенис  орталығы,  Ордабасы 
футбол  орталықтары.  Сондай-ақ,  биылғы 
қыркүйек айының басында екі спорт кешені 
бой  көтерді.  Су  спорты  орталығы,  садақ 
ату кешендері көпшіліктің игілігіне жұмыс 
істеуде.
– Спорт жəне денешынықтыру туралы 
Заңның 21-ші бабы ұлттық спорт түрлерін 
дамыту  мəселелеріне  арналған.  Олай 
болса,  ұлттық  спорт  түрлерін  ұлықтау 
Оңтүстік  өңірде  қандай  дəрежеде  деген 
сұрақ өзінен өзі сұранып тұрғандай.
–  Елімізде  соңғы  жылдары  ұлттық 
спортқа мəн берілуі тектен-тек емес. Онық 
басты себебі, əлемді əр халықтың өзіне тəн 
ұлттық құндылығымен ғана таңдандыруға 
болады.  Құдайға  шүкір  оңтүстік  өңірді 
ұлттық  спорт  түрлерінсіз  көзалдыңызға 
келтіру  мүмкін  емес.  Ұлттық  спорттың 
біздің  елімізде  дамуы  табиғи  заңдылық. 
Қазақ деген халықтың биіктікті, бекзаттықты, 
дархандықты таңдайтыны, аспандағы құсты 
қолына қондырып, тілін тауып аңға салатын 
кереметтілігі, міне, осының бəрі ұлттық спорт 
арқылы  тапқан  өнері  мен  қуаты.  Елімізде 
ұлттық спорт түрлерін олимпиада жəне Азия 
ойындарының бағдарламасына енгізу жолын-
да көптеген бастамалардың қолға алынып 
жатқаны қуантады.
Қазақ  күресі,  тоғызқұмалақ,  көкпар, 
аударыспақ  сияқты  ойын  түрлерін  халық-
аралық деңгейге көтеру мəселелеріне біздің 
облыстың  ұлттық  спорт  өкілдері  зор  үлес 
қосуда.  Оған  бірден  бір  айғақ,  көкпардан 
өткен Азия біріншілігі. Осы дүрмекті сында 
Қазақстан көкпаршылары бас жүлдені ол-
жаланды. Сол табысқа оңтүстік шабандоз-
дары да өзіндік үлес қосты. Азия деңгейінде 
өткен  аударыспақ  сынында  Қазақстанның 
атынан  түскен  алаштың  арда  азаматта-
ры  намысты  қолдан  бермеді.  Үш  салмақ 
дəрежесінде өткен бұл айқастың үшеуінде 
де Қазақстандық жігіттердің мерейі үстем 
болды. 70 келі салмақта Қазақстандық Ермек 
Жəпішев бастаған жеңісті жолды 90 келіде 
Сырым  Ізбасаров,  ауыр  салмақта  Біржан 
Қосалиевтер жалғастыра білді. Сырым мен 
Біржандай апайтөс азаматтардың оңтүстік 
өңірінің  тумалары екенін мақтаныш етеміз.
Жалпы, ұлттық спорт түрлері оңтүстікте 
кемшін тартып көрген емес. Ұлттық спор-
тымыздың мəйегі – ол қазақ күресі болып 
табылады. Міне, бұл орайда «Қазақстан ба-
рысы» жақында ғана өткен «Еуразия барысы» 
бəсекелері қазақ күресінің құдіретін əлемге 
паш ететін тамаша жоба, яғни, қазақ күресінің 
жаңа дəуірі басталды деген сөз. Енді, қазақ 
күресін əлемдік деңгейге көтеріп,  Жапон, 
Қытай  сияқты  елдердің  төл  күрестерінің 
дəрежесіне жеткізуіміз керек.
– Кореяның Инчхон қаласында ХVІІ 
жазғы Азия ойындарында Қазақстандық 
спортшылар  бұрын-соңды  тарихта 
болмаған тамаша нəтиже көрсетті. Қазақ 
спортшылары 28 алтын, 23 күміс  жəне 
33 қола медальдарды жеңіп алып, жал-
пы  командалық 4-ші  орыннан  көрініп 
Қазақстанның мерейін көтерді. Жақында 
ғана Мəдениет жəне спорт министрлігінің 
спорт  комитетінің  төрағасы  Елсияр 
Қана ғатов  осы  дүрмекті  бəсекені  қор-
тындылай келіп Алматы қалалық спорт 
басқармасымен  Оңтүстік  Қазақстан 
облыстық спорт бөлімінің атына ерекше 
жылы лебіз білдірген болатын. Олай бол-
са,  Азия  ойындарындағы  ел  табысына 
қосқан үлестеріңіз жайында өз аузыңыздан 
естісек?
–  Рас,  бұл  додадағы  Қазақстан  спорт-
шыларының ерен табысқа жеткені даусыз. 
Сол  табысқа  Оңтүстік  Қазақстан  облы-
сының өкілдері айтарлықтай үлес қоса білді. 
Қазақстан  қоржынына  біздің  облыстың 
спортшылары 5 алтын, 6 күміс, 14 қола ме-
дальдарды салды. Алтын медальдарды жеке 
спортшылар басына шақсақ 9 спортшымыз 
алтыннан алқа тақты. Бұл табысқа ерекше 
үлес  қосқандар  су  спортының  өкілдері, 
олар байдарка жəне каноэ түрлерімен ескек 
есуде 4-алтынды  жеңіп  алса, 5-ші  алтын-
ды қабырғаға оқ ату мергендері сыйлады. 
Олардың  бəрінің  аттарын  атамай  қояйық, 
бірақ, ағайынды Михайл, Тимофей, Алек-
сандр,  Сергей  Емельяновтарды  бөле-жара 
атаған артық бола қоймас. Осындай талант-
ты ескек есуші нарқасқаларды дайындаған 
олардың бапкері Сергей Строковқа мың да 
бір алғыс.
Орайы келген əңгіме

№2    2015    А И АТ
100
100
Олжалы  оралған  спортшыларды  об-
лыс  əкімі  Асқар  Мырзахметов  қабылдап, 
оларды жеңістерімен құттықтап, Қазақстан 
спортының  жаңа  табысына  сүйіспеншілік 
білдіріп, сол толағай табысқа үлес қосқан об-
лыс спортшыларына алғыс хат пен ақшалай 
сыйлықтар  табыс  етті.  Қазақстан  құрама 
командасының  сапында  облысымыздың 
62  өкілі  ел  намысын  қорғап, 25-тен  астам 
медальдарды жеңіп алды. Əлемдік маңызы 
бар спорт сынында 9 чемпион даярлау оңай 
шаруа  емес.  Біздің  бір  облысымыз  алған 
медальдар тасқынына ілесе алмай бірде-бір 
алтын медальға ие бола алмаған Қырғыстан 
мен  Түркіменстан  спортшылары  оңтүстік 
өрендеріне қуанышпен қол соқты.
– Жоғарыда айтып өткеніміздей, облыс 
спортының жыл бойғы табысын таразы 
басына салатын уақыт жыл соңында бо-
латыны белгілі. Дегенмен, облыстың спорт 
басшысы ретінде өзіңізді ерекше қуантқан 
табыстардың бір-екеуін атай кетсеңіз?
– Мені ерекше қуантатыны облыс əкімінің 
облыс спортына үнемі қолдау жасауы, соның 
арқасында өңірімізде спорт нысандарының 
көбейіп, спортшыларымыздың  сайыстарға 
қатысуына барлық жағдайды жасап отырғаны. 
Нəтижелер де баршылық. Биылғы жылы об-
лыс спортшылары Азия чемпионаттарында 26 
алтын, 21 күміс, 9 қола медальды иеленсе əлем 
біріншіліктерінде 7 алтын, 6 күміс, 5 қола ме-
дальдарды жеңіп алды. Облыс əкімі оңтүстік 
футбол федерациясының президенті, соның 
нəтижесінде  бүгінгі  таңда  үш  командамыз 
ел біріншілігінде өнер көрсетуде. Ордабасы 
командамыз  биылғы  біріншілікті  төртінші 
орынмен аяқтады.
Келесі маусымда УЕФА кубогі үшін сынға 
түсу  бақытына  ие  болды.  Бұл  мүмкіндікті 
біздің командамызға Алматының «Қайрат» 
командасы  сыйлады.  Олар 2014 жылғы 
футболдан Қазақстанның кубок иесі ретінде 
Еуропа  кубогын  сарапқа  салды.  Биылғы 
маусымда «Ордабасыдан» бөлек ел чемпиона-
тында Шымкенттің «Қыран» жəне Мақтарал 
ауданының «Мақтарал»  командалары еліміздің 
жоғарғы  тобында  өнер  көрсетті.  Облыс 
халқына ерекше қуаныш сыйлаған оқиға, ол, 
Алматыда жақында аяқталған ауыр атлетика-
дан əлем біріншілігінде əйелдер арасында 69 
келі салмақта оңтүстіктің өжет қызы Жазира 
Жаппарқұлдың  күміс жүлдегер атануы болды. 
Оған осы табысы үшін «Қазақстанға еңбегі 
сіңген спорт шебері» атағы берілді.
Алдағы  мақсатымыз  жастарымыздың 
шеберлігін  шыңдап, 2016 жылы  Бразия-
лияда өтетін олимпиада ойындарының жеңіс 
биігінен көріну. Негізгі мақсат осы.
– Əңгімеңізге, рахмет!
Рабат ЖƏНІБЕКҰЛЫ. Оңтүстіктегі оңды істер
Қазақтар туралы атақты 
шетелдіктер не дейді? 
Қазақтар – еті тірі, дені салауатты, өмірге 
іңкəр  халық.  Олар  сауық-сайранды  жаны 
сүйеді, ашық түсті киім-кешекті, өмірінде ме-
реке, той-думандарды ұна тады. Əртістік өнер 
мен  сəнді  жасану  жа  рыс тары  қазақтардың 
бойына  атақ құмарлық  нышанын  дарытуы 
да ық ти мал, мұның өзі оларды француздарға 
ұқсататын  секілді.  Афиндықтар  тəрізді  қа-
зақтар  жаңалықты  əдеттен  тыс  ұнатады.
Мейлі дала құнарының аңқасы кеуіп қалса 
да,  мейлі  табиғат  шөлейтке  төнген  қатерге 
қарсы  күресте  дəрменсіз  болса  да,  қазақ 
өмірі үшін халықтың рухани қан-тамырында 
күш-жігердің көл-көсір қайнар көзі бар, тек 
қазақтардың өздері осы қайнардан теріс ай-
налмаса болғаны.
Григорий Потанин, 
орыс ғалымы
Қыр ғыз дар (қазақтар) басқа азияттық 
халық тарға  қарағанда  бейне  бір  бала 
мінезділігімен ерекшеленеді. Олармен өте 
жақын  танысқаннан  кейін  қырғыздарды 
(қа зақтарды) 
құрметтемеуге, 
жақсы 
көр меуге  ешқандай  шараң  қалмайды. 
Ор  та  Азияда  тұрған  барлық  адамдар – 
қыр  ғыздар  (қазақтар)  басқа  тайпалар-
дан  жоғары  тұр  деген  пікір  айтады.
Д.У.Уарделл, 
ағылшын 
инженері:
Қа   зақтар – ер  жүрек,  еркіндікті  сүйетін 
ха лық.  Олар  өзге  көшпенділер  сияқты 
елгезектеу. Достарына ақ көңілде, қонақ-
жай,  жолаушыға  қайырымды,  алай-
да,  жауларына  аяусыз.  Оларға  табиғат 
шешендік пен əзіл-мысқыл сезімін мо лы-
нан  сыйлаған.  Балаларын  шексіз  сүйеді. 
Ұлға үлкенді құрметтеу, əкеге əке лік бо-
рышын сезіне білу қасиеті тəн.
Юджин Скайлер, 
американ дық дипломат, ғалым
Бүкіл европалық Ресейдің көлемін дей 
жерді Еділ жағалауынан Тарым ал қабына 
дейін,  Амударияның  ая ғы нан  Ертіске 
дейінгі  өңірді  алып  жат қан  қазақ  ұлтын 
бөгде  əсерлерге  ұшы рамаған  ең  таза 
түрік  нəсіліне  жат қы зуға  болады.  Олар 
жақыннан қыз алыс  пайтын эгзогамистер-
ге жатады. 
Элизе Реклю, 
француз географы

№2    2015    А И АТ
101
101
Самурайдың қорасы
«Кура  деп  ертеде  самурайдың  дүние-
мүлкiн  сақтайтын  сарайды  айтқан»  деп 
түсiндiрген  едi,  Шығыс  тiлiнен  сауаты-
мызды  ашқан  Мидзутани  Харунобу 
сэн сэй.  Жапон  əдебиетiнiң  əртүрлi  жа-
нр дағы  шығармаларын  оқығанда  ку ра-
ның  бiрнеше  түрлi  иероглифпен  таң-
баланатынын бiлдiм. Қазақ тiлiндегi малға 
арналған  қора,  аула  мағынасындағы 
қора, зат сақтайтын орын мəнiне ие қора. 
Полисемантикалық сөзбен туыстас, бүгiнде 
қолданылмайтын  курува  деген  таңбасы 
да кездестi көне жазбалардан. Курува деп 
самурай сарайының сыртқы  қоршауын 
айтқан.  Бүгiнде  кура  астық  сақтайтын 
қойма  деген  мағынада  қолданылады. 
Бiрақ,  самурайлар  дəуiрiн  келмеске  кеттi 
деуге  болмайды.  Жапониядағы  ең  үлкен 
Бива  көлiнiң  Солтүстiк  Шығысындағы 
Хачиман    тауының  баурайы  ежелгi 
самурайлардың  iзi  қалған  ерекше  жер. 
Самурайлар  туралы  фильмдер  негiзiнен 
осы  орында  түсiрiлген.  Тау  етегiндегi 
Оми  Хачиман  шаһарының  дəстүрлi  асы 
сүр ленген  ет  ежелгi  ерлер  тұрмысының 
көрiнiсiн  көз  алдыға  əкелiп,  көшпендi  ел 
тағамының  дəмiн  сездiргендей.  Оми  Ха-
чиман қаласын Тойотоми Хидэйоши деген 
ел көсемi салдырған. Бұл шаһардың халқы 
сүрленген  сиыр  етiн  тұтынатын  себебi, 
«жылқы  сойсаң  бiр  ай  үйден  шықпа, 
сиыр  сойсаң  бiр  ай  үйiңе  жолама»  де-
ген  көшпендi  сақтардың  тағамтанудағы 
ұстанымын  берiк  сақтаудан  деп  бiлген 
жөн.  Соғымға  сойылған  сиыр  етiн  əбден 
сүрлеп сары суын ағызу арқылы микроб-
тардан арылту əдiсi жүзеге асқан. Жылқы 
малының  ең  таза  мал  екенiн,  ал,  сиырда 
цепен сияқты құрттардан бастап сан-алуан 
зиянды  микробтардың  көп  болатынын 
ХХ ғасыр ғалымдары дəлелдегенге дейiн, 
биологиялық,  зоологиялық  бiлiмге  көне 
Шығыс иелiк еткен. 
Сабыр жолы
Сонау  ықылым  заманда  Жапония-
да  Кiсi  үңгiрi  деген  үңгiрлер  болыпты. 
Түбi  белгiсiз  сол  үңгiрдiң  iшiнде  бұл 
дүние мен өзге бiр дүние шектеседi екен. 
Үңгiрге кiрген жан бар болғанмен, қайтып 
шықпайды екен. Түбi шыңырауға ұласқан 
Кiсi үңгiрiнiң құпиясы тылсым аңыздарға 
арқау болыпты. 
Шинано  елiндегi (Нагано  префек-
турасындағы  ел)  Татэшина  тауының 
қойнауында бiр таңғажайып Кiсi үңгiрi 
бар.  Қашан  екенi  белгiсiз  сол  таудың 
етегiн  Тароу,  Дзироу,  Сабуроу  деген 
ағайынды үшеу мекендептi. Бiрде тауға 
барған  кенжесi  Сабуроу  ғажайып  бiр 
сұлуға кездесiп, үйленедi. Бұл əйел ше-
бер  тiгiншi  екен.  Сабуроудың  үйiнен 
тiгiн  мəшинесiнiң  дыбысы  естiлмеген 
күн  болмапты.  Тароу  мен  Дзироу  Са-
буроудың бақытын қызғанып, бiр күнi 
екеуi  Сабуроуды  тауға  аң  аулауға  ша-
қырады.  Татэшина  тауындағы  Кiсi 
үңгiрiне  келгенде    ағалары: «Сабуроу, 
мына  үңгiрдiң  аумағы  қаншалықты 
екен?  Кiрiп  көршi», «Үңгiрде  жұмақ 
елi  бар  деседi,  мына  глицинияның 
сабағынан  ұстап  түс»  дейдi.  Сабуроу 
үң гiрге  кiргенде  екеуi  глицинияның 
сабағын қанжармен үзiп жiбередi. Сабу-
роу  шыңырау  түбiне  түседi.  Тароу  мен 
Шарафат ЖЫЛҚЫБАЕВА,
Жапонияның Еуразия жазушылары 
мен ғалымдары одағының мүшесі
Əр елдің салты басқа
САМУРАЙ

№2    2015    А И АТ
102
102
Дзироу  Сабуроудың  əйелiне  «Күйеуiңдi 
аю  жарып  кеттi.  Ендi,  екеумiздiң  бiрi-
мiзге  ти»  дейдi.  Əйел  Сабуроуды  iздеп, 
тау кезiп кетедi.
Шыңырау  түбiндегi  Сабуроу  есiн 
жиғанда  екi  ағасының  қастандық  жаса-
ғанын  бiледi.  Ол  жер  бетiне  шығар  жол 
iздеп келе жатқанда алдынан жарық түсiп, 
аппақ  жол  көрiндi.  Жолмен  бiр  кейуана 
аяңдап  келедi  екен.  Сабуроу  жер  бетiне 
қалай шығуға болатынын сұрады. Кемпiр 
Сабуроуға  мочи  (күрiш  күлше)  берiп, 
«Мына мочидi жеп, ақ жолмен жүре бер» 
дедi.  Мочидi  жеген  соң  Сабуроу  əйелiн 
де,  ағаларын  да  естен  шығарды.  Аппақ 
жолмен  жүрiп  келе  жатып,  шағын  өзенге 
кезiктi.  Өзендi  бойлап  бара  жатса  боз 
тұман iшiнен шаһар көрiндi. Шаһар орта-
сында  күмiс  сарай  тұр.  Сабуроуды  сарай 
алдында көп кiсi қарсы алды, «күйеу бала» 
деп күттi. 
Сабуроу  мен  ханшайымның  үйлену 
тойы өттi. 
Дүниеге нəресте келдi. Сегiз жыл өтiп, 
тоғызыншы  жыл  туғанда  Сабуроудың 
есiне жер бетiндегi тiршiлiк түстi. Сұлу 
Татэяманың бөктерi, келiншегiнiң жүзi, 
тiгiн  мəшинесiнiң  дыбысы...  Өткен 
күндерi  елестеп,  көзiне  жас  үйiрiлдi. 
Ханшайым  «Неге  мұңайдыңыз?»  деп 
сұрады. Сабуроу туған жерiн бiр көргiсi 
келетiнiн  айтты.  Ханшайым  күрiш 
бұқтырып, тоғыз күлше иледi. Ханшай-
ым  жанары  жасқа  толып,  Сабуроуды 
шаһар  шетiнде  шығарып  салып,  жер 
бетiне бiрнеше айдан соң жететiнiн айт-
ты. Сабуроу ақ жолмен келе жатып, ар-
тына қараса, боз тұман iшiндегi ғажайып 
шаһар  ғайып  болыпты.  Жер  бетiнде 
тоғыз  жүз  жыл  уақыт  өткен  едi.  Тароу 
да,  Дзироу  да  бұл  дүниемен  қоштасқалы 
қашан. Татэяма тауын бөтен жұрт жайлап 
отыр.  Жазғы  жауын  Шинаноға  төккенде 
Асама тауының етегiндегi Шинракудзидiң 
үлкен суынан атылып бiр айдаһар шықты. 
Ғибадатханадағы дiндарлар «айдаһар» де-
генде,  мақұлық  судан  өз  бейнесiн  көрдi. 
Жер асты елiнен жер үстiне оралдым деп 
ойлаған  Сабуроу  айдаһарға  айналып  кет-
кен едi. 
Айдаһар  алып  денесiн  Татэяманың 
егiз  көлiне  дейiн  созғанда  құйрығы  тау-
дағы  самырсынға  тидi.  Сабуроу  Татэя-
маны  жетi  айналып,  көз  жасын  жаңбыр 
ғып  төктi.  Ормандарды  жайпап,  тауды 
күй реткен  айдаһардың  екпiнiнен  сел 
жү  рiп,  айналадағы  ауылдар  суға  ақты. 
Сабуроудың зары тау-даланы жаңғыртып, 
жер күңiрендi. Осы сəтте Батыстан жалғыз 
сəуле  жарқ  еттi  де,  бұлт  iшiндегi  жарық 
көлге  түстi.  Көл  жалт-жұлт  етедi.  Бұл 
батыстағы Сува көлi едi. Сабуроудың атын 
атап бiреу шақырды. Сабуроу əйелiнiң да-
усын таныды. Айдаһар жай отындай жарқ 
еттi де, алып денесiмен  көлге төндi. Тоғыз 
жүз  жыл  бұрын  Сабуроудан  айрылған 
əйелi таудан тауды кезiп жүрiп Сува көлiне 
батып,  айдаһарға  айналыпты.  Тоғыз  жүз 
жылдан  соң  айдаһар  боп  кездескен  екеуi 
үлкен  көлдi  қоршай  қосылды.  Көл  суы 
көкке шапшып жатты. 
Қос  айдаһарды  халық  Пiр  ретiнде  əс-
петтейтiн  болды.  Қазiрде  қыстың  күнi 
Сува  көлiне  мұз  тоңғанда  бiр  түнде  ай-
даһар  үн  қатып,  көл  бетiнде  мұз  дiңгегi 
түзiледi.  Жоғарыдағы  ғибадатханалы  На-
касу ауылының көлi маңынан  төменгi Сува 
ғибадатханасына дейiн бiр түнде  мұз тау-
лар түзiледi. Осы тау тiзбегiн жылына бiр 
рет жер бетiндегi жары мен жер астындағы 
ханшайымға  баратын  Сабуроудың  жолы 
дейдi. 
Нагоя префектурасының бұл аңызынан 
түйетiнiмiз,  Самурай  ұғымы  Сабыр  фи-
лософиясына тiкелей қатысты екендiгi. Са-
быр уақытты қажет етедi. Қазақтың «Са-
быр түбi сары алтын», «Сабыр сақтау» 
тəрiздi  тiркестерi  жайдан  жай  ауызға 
түспесе керек. Лингво-философиялық ас-
тары  терең  ұғымдар.  Жапон  ұлына  Са-
буроу  деген  есiм  тақса,  қазақ  Сабыр 
деп  ат  қояды.  Жапондар  үшiншi  ұлы на 
Сабуроу  деп  ат  қоятын  себебi,  бұл  таң ба 

жүктеу/скачать 1,5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: