А.Е. Абильхасова
ӘОЖ 629.3.027.5
С. Торайгыров атындағы
Павлодар мемлекеттік университеті
АВТОМОБИЛЬ ШИНАСЫНЫҢ
ШЫҒУ ТАРИХЫ МЕН
ДАМУ БАҒЫТТАРЫ
В статье автор рассматривает историю и пути развития
автомобильной шины.
The author is dealing with the factors that have the influence on
the prescribed structure o f the tires ’ rubber.
А в т о м о б и л ь ш и н а с ы - с е р п і м д і с ы р т қ ы қ а б а т г ы қ ұ р а й т ы н д о ң ғ а л а қ о б о д ы н ы н д а
о р н а л а с қ а н а в т о м о б и л ь д і ң е ң б а с т ы қ ү р а с т ы р у ш ы б ө л і к т е р д і ң б і р і б о л ы п т а б ы л а д ы .
Ш и н а ж о л д ы ң к е д і р б ұ д ы р қ а б а т ы н ы ң о р н а л а с у н а б а й л а н ы с т ы т е р б е л і с т е р д і с і ң і р у ү ш і н
қ о л д а н ы л а т ы н , ж о л м е н ш и н а а р а с ы н д а г ы б а й л а н ы с а у д а н ы н д а ғ ы к ү ш т е р м е н ө з а р а
ж о ғ а р ы б і р і г у к о э ф ф и ц и ш т і н қ а м т а м а с ы з е т е т і н а в т о м о б и л ь д і ң н г г і з г і қ ұ р ы л ғ ы с ы .
Д ү н и е ж ү з і н д е г і е ң а л ғ а ш қ ы ш и н а д ө ң г е л г г і н і ң а в т о р ы Р о б е р т У и л ь я м Т о м с о н б о
л а т ы н . О л ө з і н і ң ж а ң а л ы ғ ы н
1846
ж ы л д ы ң
10
м а у с ы м ы н д а
№10990
п а т а г г і н д е б а я н д а ғ а н
е д і : « М е н і ң о й л а п т а б у ы м н ы ң н г г і з г і м ә н і э л а с т и к а л ы қ т ұ р а қ т а н д ы р ы л ғ а н қ а б а т т а р д ы
э к и п а ж д а р д ө ң г е л е к т е р і н і ң а й н а л а с ы н д а о р н а т у . О с ы н ы ң н ә т и ж е с і н д е э к и п а ж д а р д ы
т а р т у ү ш і н к ө п к ү ш ж ұ м с а л м а й д ы ж ә н е о л а р д ы ң к о з ғ а л ы с ы к е з і н д е а з д ы б ы с т ы қ
т е б і р е н і с т е р г е ж о л б е р і л г д і » . Т о м с о н п а т е н т і ө т е ж о ғ а р ы д ә р е ж е д е ж а з ы л ғ а н . О н д а ө з і н і ң
о й л а п т а п қ а н ж а ң а л ы ғ ы н ы ң к о н с т р у к ц и я с ы м е н о н ы ж а с а п ш ы ғ а р у ү ш і н ж ү м с а л а т ы н
м а т е р и а л д ы қ р е с у р с т а р т і з і м і б е р і л г е н . Ш и н а а ғ а ш т а н ж а с а л ғ а н с п и ц а л а р д а н т ү р а т ы н ,
с ы р т ы м е т а л л о б р у ч п е н қ а п т а л ғ а н а ғ а ш т а н ж а с а л ғ а н о б о д д ө ң г е л е г і н е о р н а т ы л а д ы .
Ш и н а н ы ң ө з і е к і б ө л і к т е р д е н қ ү р а с т ы р ы л д ы - к а м е р а м е н с ы р т қ ы қ а п т а м а д а н . К а м е р а
қ а б а т т а р ы с ы р т қ ы м е н і ш к і ж а ғ ы н а н т а б и ғ и к а у ч у к ж м е с е г у т т а п е р ч а е р і т і н д і с і м е н
б а й ы т ы л ғ а н п а р у с и н а н ы ң б і р н г ш е қ а б а т ы н а н қ ү р а с т ы р ы л а т ы н . С ы р т қ ы қ а б а т б і к т і р і л -
г е н т е р і қ а п т а м а с ы н а н ж а с а л а т ы н . Т о м с о н э к и п а ж д ы а у а д о ң ғ а л а қ т а р ы м е н ж а б д ы қ т а п ,
э к и п а ж д ь щ к е р і л у к ү ш і н а н ы қ т а у ү ш і н б і р ш ш е т ә ж і р и б е л г р т і з б е г і н ж а с а ғ а н б о л а т ы н . О с ы
т ә ж і р и б е л г р н ә т и ж е с і а н ы қ г а ғ а н д а й , к е р і л у к ү ш і щ е б ш ь м ш қ а б а т т а л ғ а н ж о л д а
38
% д е й і н
а з а й ь ш , б ө л ш е к т е л г ш г а л ь к а к а б а т ь ш д а
68
% д е й і н к е м і г ш . Ж а ң а д ө ң г е ж к т е д е д ы б ы с
т е б і р і н і с т е р д і ң а з а ю ы , ж ү р у ы ң ғ а й л ы ғ ы м е н к а р е т а л а р д ы ң ж е ң і л ә р і о ң а й ж ү р і с і а й т ы -
л ы п ө т і л г е н е д і . Т ә ж і р и б е н ә т и ж е л е р і
1849
ж ы л д ы ң
27
н а у р ы з д а « M e c h a n i c s M a g a z i n »
ж у р н а л ы н д а э к и п а ж ф о т о с у р е т і м е н б і р г е б а с ы л ы п ш ы ғ а р ы л ғ а н е д і . Ө к і н і ш к е о р а й б ү л
1 4
№ 2 2 0 1 0 г.
ж а ң а л ы қ ү н с і з қ а л д ы . Т о м с о н н ы ң д ү н и е д е н ө т к е н і н ж к е й і ң ,
1873
ж ы л ы « а у а д о ң ғ а л а ғ ы »
ұ м ы т ы л д ы , б і р а қ ж а ң а л ы қ т ы ң б е й н г к ө р і н і с т е р і с а қ т а л ғ а н .
1888
ж ы л ы Ш Б В м а т и к а л ы қ д о ң ғ а л а қ г ы ң и д е я с ы қ а й т а ж а ң ғ ы р д ы . Ж а ң а с й л а п т а б у ш ы
Д ж о н Д а н л о п б о л а т ы н . О н ы ң е с і м і ә л г м г е б і р і н ш і т в в м а т а к а л ы қ ш и н а н ы с й л а п т а б у ш ы
р е т і н д е м ә л і м . Д ж . Б . Д а н л о п
1887
ж ы л ы ө з і н і ң
10
ж а с т а ғ ы ұ л ы н ы ң ү ш д ө ң г е л з г і б а р
в е л о с и п е д і н з , б а қ ш а н ы с у а р у ү п г і н қ о л д а н ы л а т ъ ш ш л а н г т а р ғ а а у а ж і б е р і л г ш о б р у ч т а р д ы
к и г і з г ё н
е д і .
1888
ж ы л д ы ң
23
ш і л д е с і н д е Д ж . Б . Д а н л о п қ а о н ы ң с й л а п т а п қ а н ж а ң а л ы ғ ы
ж ө н і н і н д е
№10607
п а т е н т б е р і л д і . А л « ш в в м а т и к а л ы қ о б р у ч т ы » қ о л д а н у м ү м к і н д і г і н і ң б о л -
ж а м д а р ы т у р а л ы п а т е н т с о л ж ы л д ы ң
31
т а м ы з ы н д а б е р і л г ш е д і . Р е з и н а д а н ж а с а л ғ а н к а м е р а
м е т а л д а н ж а с а л ғ а н д ө ң г е л з к т і ң о б о д ь ш а р е з и н а м е н ө н д е л г е н , к а р к а с р е т і н д е қ о л д а н ы л а т ь ш
с п и ц а л а р д ь щ а р а с ы н д а о р а л ғ а н п а р у с и н а м е н б і р г е к и г і з і і е т і н . П ж в м а т и к а л ы қ ш и н а н ь щ
н з г і з г і т и і м д і л і г і т е з қ а б ы л д а н ь ш б а ғ а л а н ғ а н б о л а т ы н .
1889
ж ы д ь щ м а с ы м ы н д а Б е л ф а с т
с т а д и о н ы н д а У и л ь я м Х ь ю м в е л о с и п е д ж а р ы с ы н д а д ө ң г е л г г і н г о р н а т ы л ғ а н п ш в м а т и к а л ь щ
п ш н а л а р м е н қ а т ы с ь ш , а т а қ т ы с п о р т ш е б е р і б о л м а с а д а , ү ш з а е з д і ң ү ш д г і н д е д е ж е ң і л п а з
б о л ы п ш ы қ г ы .
1889
ж ы л д ы ң с о ң ы н д а Д у б л и н д а ш а ғ ъ ш к о м м е р ц и я л ы қ к о м п а н и я а ш ы л д ы .
О л « П і в в м а т и к а л ь щ ш и н а м е н в е л о с и п е д с а т а т ы н Б у т а г а т і г і » д е п а т а л д ы . Қ а з і р г і к е з д е
« Д а н л о п » ш и н а л а р ө н д і р е т і н і р і ф и р м а л а р д ы ң б і р і .
1890
ж ы л ы ж а с и н ж е н г р Ч а л ь д К и н г с т н У э л т ч п о к р ы ш к а м е н к а м е р а н ы а й ы р у д ы
ұ с ы н д ы . П о к р ы ш к а н ы ң ш е т т е р і н е и і р м е л і с а қ и н а л а р д ы к и г і з і п , о б о д қ а о т ы р ғ ы з у
қ а ж е т д е г е н ұ с ы н ы с ж а с а д ы . О б о д к е й і н о р т а л ы қ қ а қ а р а й т е р е ң д е т і л д і . С о л ж ы л ы
а ғ ы л ш ы н Б а р т л е т т п е н ф р а н ц у з д ы қ о й л а п т а б у ш ы Д и д ь е қ о л д а н у ғ а т и і м д і ш и н а л а р
д ы м о н т а ж д а у м е н д е м о н т а ж д а у д ы ң т ә с і л д е р і н т а п т ы . О с ы н ы ң б ә р і п н е в м а т и к а л ы қ
ш и н а л а р д ы а в т о м и л ь д е р д е қ о л д а н у ғ а ж о л а ш т ы . А в т о м о б и л ь д е р д е п н е в м а т и к а л ы қ
ш и н а л а р д ы б і р і н ш і б о л ы п қ о л д а н а б а с т а ғ а н ф р а н ц у з д а р А н д р е м е н Э д у а р д М и ш л е н
б о л а т ы н . О л а р
1895
ж ы л ы ө т к е н П а р и ж - Б о р д о а в т о м о б и л ь ж а р ы с ы н д а о л а р д ь щ
а в т о м и л ь д е р г е а р н а п ш ы ғ а р ы л ғ а н п н е в м а т и к а л ы к ш и н а л а р ы б о л а д ы д е п ж а р и я
с а л д ы ж э н е б е р г е н у ә д е с і н о р ы н д а д ы . Ш и н а д а б о л ғ а н к ө п т е г е н ж а р а қ а т т а р ғ а
қ а р а м а с т а н , а в т о м о б и л ь
1200
к м с о з ы л ғ а н қ а ш ы қ т ы қ т ы е т і п , т о ғ ы з ү м і т к е р м е н
б і р г е ж а р ы с т ы ө з і ж ү р і с і м е н а я қ т а д ы .
1896
ж ы л ы ¥ л ы б р и т а н и я д а л а н ч е с т е р а в т о -
м о б и л і « Д а н л о п » ш и н а л а л а р м е н ж а б д ы қ т а л ғ а н е д і . П н е в м а т и к а л ы к ш и н а л а р м е н
ж а б д ы қ т а л ғ а н а в т о м о б и л ь д і ң ж ү р і с і м е н б ө г е т т е р д і ө т у і ж а қ с а р а т ү с т і . Б і р і н ш і
ж а с а л ы н ғ а н п н е в м а т и к а л ы к ш и н а л а р д ы ң б е р і к т і к к о э ф ф и ц и е н т і н і ң т ө м е н б о л у ы м е н
т е з м о н т а ж д а у ғ а к е л м е й т і н д і г і ш қ а р а м а с т а н с о л у а қ ы т а р а л ы ғ ы н д а о л а р д ы қ о л д а н у
т и і м д і д е п ш е ш і л д і . К е й і н г і у а қ ы т т а п н е в м а т и к а л ы к ш и н а л а р ғ а қ а т ы с т ы н е г і з г і
ж а ң а л ы қ т а р о л а р д ы ң б е р і к т і г і м е н ө т і м д і л і г і н г , м о н т а ж б е н д е м о н т а ж д ы ң о ң а й л ы ғ ы н а
б а ғ ы т т а л ғ а н е д і . Б і р т е к т і р е з и н а д а н қ ү й ы л ғ а н ш и н а н ы қ а з і р г і к е з д е г і п н е в м а т и к а л ы к
ш и н а м е н а у ы с т ы р у ү ш і н к о н с т р у к ц и я с ы м е н ж а с а у ә д і с і н б і р т і н д е п ж а қ с а р т у ж ө н і н д е
у а қ ы т п е н с о л б а ғ ы т т а ғ ы ж ү р г і з і л г е н ж ү м ы с т а р қ а ж е т б о л д ы . К ө п а у қ ы т а р а л ы ғ ы н д а
ө з қ а с и е т т е р і ш н а й ы р ы л м а й т ы н , б е р і к м а т е р и а л д а р қ о л д а н ы л а т ы н б о л д ы . Ш и н а л а р д а
к о р д п а й д а б о л д ы . К о р д - с е р п і м д і т е к с т и л ь д і ж і п т е р д е н ж а с а л ғ а н а с а б е р і к қ а т т ы
қ а б а т . X X ғ а с ы р д ы ң б і р і н ш і ж а р т ы с ы н д а т е р т б о л т т а р м е н б е к і т і л г е н т е з ш е ш і л е т і н
д ө ң ғ а л а қ т а р п а й д а б о л д ы . О л ш и н а л а р д ы д ө ң г е л е к п е н б і р г е б і р н е ш е м и н у т і ш і н д е
о ң а й ш е ш у г е ж о л а ш т ы . Б а р л ы қ а ш ы л ғ а н ж а ң а л ы қ т а р ш и н а л а р ө н д і р і с і н і ң д а м ы -
т ы л у ы м е н ш и н а л а р д ы а в т о м о б и л ь д е р д е қ а р қ ы н д ы қ о л д а н у ғ а ж о л а ш т ы .
Қазіргі заман
ш и н а л а р ы н ж а с а у д ы ң н г г і з г і м а т е р и а л ы - р е з и н а м е н к о р д ( ж м е с е
м а т а о л м е т а л л ж м е с е н е й л о н ж і п т е р і к н д а й ы н д а л у ы м ү м к і н ) б о л ы п е с е п т е л е д і . А л
р е з и н а т а б и ғ и н г м е с е ж а с а н д ы с и н т е т и к а л ы к к а у ч у к т а н д а й ы н д а л а д ы .
1 5
Н А У К А И Т Е Х Н И К А К А З А Х С Т А Н А
Ш и н а н ы ң н е г і з г і қ ү р а м д а с б ө л і к т е р і о л : к а р к а с , б р е к е р қ а б а т т а р ы , п р о т е к т о р ,
б о р т т а р м е н б ү й і р б ө л і к т е р і б о л ы п т а б ы л а д ы . К а р к а с к о р д т ы ң р е з и н а м е н ө қ ц е л г е н к о р д
ж і п т е р і к н т ұ р а д ы . К а р к а с т а к о р д ж і п т е р і и і ң о р н а л а с у ы н а қ а р а й ш и н а л а р д ы р а д и а л ь д ы
ж э н е д и а г о н а л ь д і б о л ы п е к і г е б ө л е д і .
Р а д и а л ь д ы ш и н а л а р д а к о р д ж і п т е р і д ө ң г е ж к р а д у ы с ы б е т і м е н о р н а л а с ы п , д и а -
г о н а л ь д ы ш и н а л а р д а д ө ң г е л е к р а д и у с ы н а қ а т ы с т ы б ұ р ы ш ж а с а п о р н а л а с т ы р ы л ғ а н .
К ө р ш і л е с қ а б а т т а р д ы ң ж і п т е р і
90
° б ұ р ы ш ж а с а п о р н а л а с а д ы . Р а д и а л д ы ш и н а л а р
к о н с т р у к ц и я с ы б о й ы н ш а қ а т т ы ж ә н г б е р і к б о л ы п ж а с а л ы н ғ а н . С о н д ы қ т а н т е р б е л і с к е
қ а р с ы т ұ р а қ т ы , ж о л қ а б а т ы м е н ә р е к е т т е с е т і н д а қ ф о р м а с ы ( ә р е к е т г е с у б е т і н і ң а у д а н ы )
т ұ р а қ т а н д ы р ы л ғ а н , ж а н а р м а й д ы ш ы ғ ы м ы н а з а й т а д ы . С о н д ы қ т а н қ а з і р г і к е з д е е р к і н
б ә с е к е ж а ғ д а й ы н д а р а д и а л ь д ы ш и н а л а р д и а г о н о л ь д ы ш и н а л а р д ы ш е г і н д і р і п т а с т а д ы .
Б р е к е р к а р к а с п е н п р о т е к т о р д ы ң а р а с ы н д а о р н а л а с қ а н . К о р д г ы ң ( н г г і з і к н м е т а л л о -
к о р д ) б і р н г ш е қ а б а т ы н а н қ ұ р а с т ы р ы л ы п , к а р к а с т ы с ы н у д а н қ о р ғ а й т ы н б е р і к қ а б а т .
П р о т е к т о р ж о л м е н ш и н а н ы ң а р а с ы н д а б і р і г у к о э ф ф и ц и е н т ы р е а л д ы ш ы н д ы қ
ж а ғ д а й ы н д а ж ү з е г е а с ы р а т ы н к а р к а с т ы д е ф о р м а ц и я д а н қ о р ғ а й т ы н ш и н а н ы ң н з г і з г і ә р і
с о ң ғ ы қ а б а т ы . П р о т е к т о р қ а б а т ы а р н а й ы с у т е р т т е р д і т а л а п е т е д і . О л қ а б а т б е т і н д е г і с у -
р е т ш и н а н ы ң қ а ж е т т і л і г і н г б а й л а н ы с т ы ә р т ү р л і б о л а д ы . П р о т е к т о р д ы ң н г г і з г і м а қ с а т ы
ж о л а у д а н ы м е н д ө ң г е л г к а р а с ы н д а г ы б а й л а н ы с т ы ә р т ү р л і ж а ғ д а й л а р д а т ұ р а қ т а н д ы р у .
Ж о л д ы ң ү с т і ң г і қ а б а т ы н д а ғ ы а п а т қ а ұ ш ы р а т а т ы н қ о л а й с ы з ж а ғ д а й д а р : қ а р , ж а ң б ы р , с а з
б а л ш ы қ ж ә н г т . б . о л а р д а н ш ы ғ у ж о л д а р ы : ж о л м е н п р о т е к т о р д ы ң ә р е к е т т е с у а у д а н ы н а н
с у р е т т і ң д ә л д і к п е н ж а с а л ғ а н к о н с т р у к ц и я с ы м е н қ ұ д ы қ т а р д ы ң д ә л о р н а л а с у ы . Б і р а қ
ә р е к е т г е с у а у д а н ы н а н с у д ы п р о т е к т о р т е к б е л г і л е н г е н ж ы л д а м д ы қ т а ғ а н а а й ы р а а л а д ы .
Ж ы л д а м д ы қ ө с к е н с а й ы н а в т о м о б и л ь ж ү р і с і т е ж е л е д і . С о н ы ң с а л д а р ы н а н а в т о м о б и л ь
ж о л қ а б а т ы м е н ә р е к е т т е с у а у д а н ы н ж о ғ а л т ы п , қ о з ғ а л т у д ы б а с қ а р у ә р е к е т і ж н а й ы р ы -
л а д ы . Б ұ л э ф ф е к т і ң б а с қ а ш а а т а л у ы - а к в а п л а н и р л ^ . Қ ұ р ғ а қ б е т т е р д е п р о т е к т о р д ы ң
ә р е к е т т е с у к о э ф ф е н ц и е н т і н і ң м ә н і ә р е к е т т е с у д а қ а у д а н ы н ы ң а з а ю ы н а н т ө м е н д е й д і ,
о л з е р т т е у л е р п р о т е к т о р с ы з ш и н а р е з и н а с ы м е н с а л ы с т ы р ғ а н д а ж а с а л ғ а н ( s l i c k t i r e ) .
С о н д ы қ т а н қ ұ р ғ а қ к л и м а т ж а ғ д а й л а р ы н д а ә с і р е с е а в т о м о б и л ь ж а р ы с т а р д а т е г і с б е т т і
п р о т е к т о р д ы н г м е с е п р о т е к т о р с ы з р е з и н а л а р д ы қ о л д а н а д ы . Ш е т е л д е р д е п р о т е к т о р д ы ң
м и н и м а л д ы ұ з ы н д ы ғ ы н қ а д а ғ а л а й т ы н з а н д а р б а р ж ә н г ш и н а л а р қ а р т а ю н г м е с е і с т е н
ш ы ғ у ж а ғ д а й ы н қ а д а ғ а л а й т ы н и н д и к а т о р л а р м е н ж а б д ы қ т а л ғ а н .
Б о р т п о к р ы ш к а н ы ң д ө ң т е л е к о б о д ы н а г е р м е т и к а л ы қ о р н а т ь ш у ы н қ а м т а м а с ы з е т е д і .
О л б о р т т ы қ с а қ и н а л а р м е н ж а б д ы қ т а л ы п , і ш і к н а у а ө т п е й т і н т ұ т қ ы р р е з и н а қ а б а т ы м е н
ө ң д е л г е н ( к а м е р а с ы ж о қ р е з и н а ү ш і н )
Ш и н а н ы ң б ү й і р б е т і р е з и н а н ы б ү й і р ж а ғ ы н а н б о л а т ы н д е ф о р м а ц и я л а р д а н
қ о р ғ а й д ы .
Ш и н а ө н д і р у и н д у с т р и я с ы н ы ң н е г і з г і д а м у б а ғ ы г г а р ы ғ а к е л е т і н б о л с а қ , к е й і н г і
ж ы л д а р а р а л ы ғ ы и д а ш и н а ү з ы н д ы ғ ы н ы ң п р о ф и л і н қ ы с қ а р т у ғ а б а ғ ы т т а л ғ а н ж ұ м ы с т а р
о р ы н а л д ы . П р о ф и л ь ү з ы н д ы ғ ы н ы ң е н і н г қ а т ы н а с ы ө л ш е м п а р а м е т р і н і ң е н і н і ң с а н д ы қ
м ә н і е з г е р і с с і з қ а л ғ а н д а т е м е н д е у і д ө ң г е л е к т і ң ж а л п ы ү з ы н д ы ғ ы н е з г е р т п е й , ү л к е н
д и а м е т р л і д ө ң г е л е к д и с к і л е р і н қ о ю ғ а ж а ғ д а й ж а с а й д ы . О л ө з к е з е г і н д е а в т о м о б и л ь д і ң
м о т о р қ у а т г а р ы н ж ә н г а в т о м о б и л ь ж ы л д а м д ы қ т а р ы н ы ң к ү к н к ү н т е ө с у ж а ғ д а й ы н д а
ү л к е н д и а м е т р л і т о қ т а т қ ы п г г а р м е х а н и з м д е р і н о р н а т у ғ а м ү м к і н д і к б е р е д і . С о н ы м е н қ а т а р
ш и н а н ы ң б ү й і р і н г к е л е т і н д е ф о р м а ц и я м ө л ш е р і н і ң а з а ю ы н а ж а ғ д а й ж а с а п , а в т о м о б и л ь
ж ү р г і з і л у і н д е г і ш и н а р е а к ц и я с ы н о ң а й л а т ы п , ш и н а қ ы з у ы н т ө м е н д е т е д і . Ж а ң а л ы қ т ы ң
к е м ш і л і г і - қ о з ғ а л ы с ы ң ғ а й л ы ғ ы н т ө м е н д е т і п , ж о л м е н ш и н а а р а с ы н д а г ы ә р е к е т а у д а н
ө л ш е м і н к ы с қ а р т ы п с о з а д ы .
1 6
№ 2 2 0 1 0 г.
Ш и н а н ы ң т е р б е л і с к е т ұ р а қ т ы ғ ы н ы ң м ә н і н а з а й т у ш и н а д а м у ө н д і р і с і н і ң н е г і з г і
б а ғ ы т ы б о л ы п т а б ы л а д ы . К е д е р г і л е р г е қ а р с ы т ұ р а қ т ы л ы қ а в т о м о б и л ь қ о з ғ а л ы с ы н ы н
п р о т е к т о р ғ а ж ұ м с а л ғ а н м а т е р и а л д ы қ р е с у р с т а р д ь щ э к о л о г и я л ы қ ж ә г е к е р і л у м ш с ы ғ ы л у .
с а р а п т а м а л а р д а н ө т к е н м і н с і з д і г і н з б а й л а н ы с т ы э к о н о м и к а л ы қ ж ә н е э ж р г и я н ы с а қ т а у
ж а ғ ы н а н т и і м д і л і г і о л а р д ы қ о л д а н у м ү м к і н д і г і ж б а й л а н ы с т ы б о л а м д а р а й т ы л у д а .
M i c h e l i n к о м п а н и я с ы н ы ң т ә ж і р и б е л і к з е р т т е у о б ъ е к т і л г р і б о л ы п е е с е п т е л е т і н Р г о х і ш а
п о к р ы ш к а л а р ы с а л м а қ т ы
20
% д е й і н а з а й т ы п , т е р б е л і с к е қ а р с ы т ұ р а қ т ы л ы қ к о э ф ф и
ц и е н т !
6,5
к г / т д е й і н қ ы с қ а р т т ы .
1897
ж ы л ы ш ы ғ а р ы л ғ а н ш и н а л а р д а ғ ы б ұ л к ө р с е т к і ш
25
к г / т д е й і н ж е т е т і н .
С о ң ғ ы б і р н г ш е ж ы л ж е т і с т і г і б о л ы п е с е п т е л г т і н ш и н а д а а у а ж о қ б о л ғ а н к е з д е д е
д и с к і л г р д і д е ф о р м а ц и я л а м а й а в т о м о б и л ь д і ң т о қ т а м а й б і р н е ш е к и л о м е т р ж о л д ы ж ү р і п
ө т у м ү м к і н д і г і ш и н а ө н д і р і с и н ж и н г р л е р і н і ң с о ң ғ ы ж е т і с т і г і . С о н д а й ш и н а л а р « r u n
f l a t » д е г е н а т қ а и е б о л д ы . Ж о л д а б о л ғ а н а у а н ы ц ж о қ т ы ғ ы н а н қ о р ы қ п а й т ы н ш и н а л а р д ы
ж а с а п ж о б а л а у д а к о м п а н и я и н ж е ж р л е р і э р т ү р л і ш ы ғ а р м а ш ы л ы қ с й л а р ы н т а н ы т г ы .
М ы с а л ы « G o o d y e a r » к о м п а н и я с ы ө з ш и н а л а р ы н д а Е М Т ( E x t e n d e d M o b i l i t y T i r e ) и ы қ
з о н а с ы н д а ж а с а л ғ а н а р н а й ы т ұ р ғ ы з ы л ғ а н ш и н а л а р д ы ң т о л ы қ ж и ы р ы л у ғ а м ү м к і н д і к
б е р м е й т і н қ с й ы н д ы л а р м е н ж а б д ы қ т а й д ы . « M i c h e l i n » к о м п а н и я с ы P A X ш и н а л а р ы н д а
қ а т г ы с а қ и н а м е н ж а б д ы қ т а л ғ а н с т а н д а р т т ы е м е с о б о д т ы о р н а т ы п , а в т о м о б и л ь ш и н а с ы
қ ы с ы м ы н ж о ғ а л т у ж а ғ д а й ы н д а а в т о м о б и л ь с а л м а ғ ы о с ы с а қ и н а ғ а с ү й і н у г е б е й і м д е л г е н .
О с ы ж ә н з б а с қ а д а е р к і н б ә с е к е ж с т і к ж а ғ д а й ы н д а ө м і р с ү р і п к е л г ж а т қ а н ф и р м а л а р
ө з ш и н а л а р ы н ы ң р е ц е п т у р а с ы н , м е х а н и к а л ы қ ж ә н г т е х н и к а л ы қ б е р і к т і г і н і ң с а п а с ы н
к ү н і к н к ү н г е ж а ң а р т ы п к е ж д і .
1 7
Н А У К А И Т Е Х Н И К А К А З А Х С Т А Н А
А.К. Ардабаева, Ю.В. Улихина
С. Торайғыров атындағы
Павлодар мемлекеттік университеті
ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯ
АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕ
БҮҚАРАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ ЕТУ
ЖҮЙЕСІНІҢ ТЕОРИЯСЫН ҚОЛДАНУ
ӘОЖ 621.39:070
В данной статье расмотрена теория обслуживания в
системе информационных телекоммуникацй.
The present article is dealing with the service theory o f the infor
mation telecommunication system.
Қ ы з м е т к ө р с е т у г е м э л і м е т т е р к е з е г і б о л ғ а н д а б ү қ а р а л ы қ қ ы з м е т е т у ү р д і с і н м о д е л д е -
у і к е л е с і ө н д і р і с т і к ж ү й е л е р д е т и і м д і л і к т і қ а ж е т е т е т і н а н ы қ т а л ғ а н к е з е г і б а р ж а ғ д а й л а р
к е з д е с е д і ( ш а ш т а р а з , а у р а х а н а д а д э р і г е р қ а м ы л д а м а с ы н д а ғ ы а у р у л а р , т ұ т ы н у ш ы л а р
к е з е г і н е м е с е ө н д і р і с т е а н ы қ т а л ғ а н қ ұ р а л д а к е з е к ж э н е т . б . б о л ы а л а д ы ) .
Б ұ қ а р а л ы қ қ ы з м е т е т у ж ү й е с і д е п к е з д е й с о қ у а қ ы т м о м е н т і н д е қ ы з м е т к ө р с е т і л у г е
м э л і м д е м е л е р к е л і п т ү с е т і н ж ү й е н і а й т а д ы , с о н ы м е н б і р г е к е л і п т ү с к е н м э л і м д е м е л е р д і
ж ү й е д е г і қ ы з м е т к ө р с е т у а р н а л а р с а н ы қ ы з м е т к ө р с е т е д і .
М ә л і м д е м е л е р к е з е г і п а й д а б о л ғ а н ж а ғ д а й л а р д ы қ ы з м е т к ө р с е т у ү р д і с і н м о д е л д е у
ж а ғ ы н к е ж с і д е й к ө р с т ^ т е б о л а д ы . М ә л і м д е м е қ ы з м е т к ө р с е т і л у ж ү й е с і н е т ү с к е н н е н
к е й і н б а с қ а м ә л і м д е м е ( а л д ы н а л а т ү с к е н ) к е з е г і н е қ о с ы л а д ы . К е з е к г е т ү р ғ а н м э л і м д е м е н і
қ ы з м е т к ө р с е т у а р н а с ы б і р т і н д е п қ ы з м е т к ө р с е т е д і . К е з е к т і м э л і м д е м е н і қ ы з м е т к ө р с е т у
п р о ц е д у р а с ы а я қ т а л ғ а н н а н к е й і н қ ы з м е т к ө р с е т у а р н а с ы ж ү й е д е г і б а с қ а м э л і м д е м е
б о л с а , о н д а о н ы қ ы з м е т к ө р с е т у г е к і р і с е д і .
М ұ н д а й т ү р д і б ү қ а р а л ы қ қ ы з м е т е т у ж ү й е с і н і ң ц и к л ы к ө п т е г е н р е т
қ а й т а л а н ы п о т ы р а д ы .
С о н ы м е н б і р г е к е з е к т і м э л і м д е м е н і қ ы з м е т к ө р с е т у г е
ж ү й е н і ң а л д ы н д а ғ ы м э л і м д е м е н і а т қ а р ғ а н н а н к е й і н к е з д е й с о қ у а қ ы т м о м е н т і н д е
а у ы с у ы н ж о р а м а л д а й м ы з .
Т е л е к о м м у н и к а ц и я д а қ ы з м е т к ө р с е т е т і н а р н а н ы ң ж ү м ы с ы н б і р а р н а л ы б а с т а р т а г ы н
б ү қ а р а л ы қ қ ы з м е т к ө р с е т у ж ү й е с і д е п қ а р а с т ы р а м ы з , я ғ н и а р н а б о с б о л м а ғ а н у а қ ы т г а
к е л і п т ү с к е н м ә л і м д е м е б а с т а р і у ғ а т а л б о л а д ы . Ж ү й е г е м ә л і м д е м е т ү с к е н н е н к е й і н ,
ж ү й е н і ң е к і к ү й і б о л а д ы :
1
- а р н а б о с ,
2
- а р н а б о с е м е с .
1 8
№ 2 2 0 1 0 г.
л
1
-----------► ?
•<---------
Т е л е к о м м у н и к а ц и я д а ж о с п а р л а у д ы ң н е г і з г і м і н д е т і - т ұ т ы н у ш ы ғ а
қ ы з м е т
а т қ а р у ы н т е з д е т у ( қ ы з м е т к ө р с е т у и н т е н с и в т і л і г і н ж о ғ а р л а т у ) ж э н е қ ұ р а л д а р д ы
т и і м д і қ о л д а н у б о л а д ы .
М ү н д а й б ұ қ а р а л ы қ қ ы з м е т к ө р с е і у ж ү й е с і н і ң ж ұ м ы с ы к ө р с е т к і ш і н е с е п т е у ү ш і н
к е л е с і с и п а т т а м а л а р қ о л д а н ь ш а д ы : А, - ж ү й е г е м э л і м д е м е л е р т ү с у и н т е н с и в т і л і г і , ж э н е ц
- қ ы з м е т к ө р с е т у и н т е н с и в т і л і г і . Т и і м д і л і к к е й б і р к ө р с е т к і ш і н і ң м ы с а л д а р ы : м э л і м д е м е н і
қ ы з м е т к ө р с е т у д е н б а с т а р т у ы қ т и м а л д ы ғ ы ,
с а л ы с т ы р м а л ы ө т к і з г і п г г і к , а б с а л ю т т і к
ө т к і з г і ш т і к , м ә л і м д е м е н і ң ж ү й е д е б о л у д ы ң о р т а ш ы у а қ ы т ы .
Б ұ қ а р а л ы қ қ ы з м е т е т у м ы с а л ы р е т і н д е т е л е к о м м у н и к а ц и я н ы қ а р а с т ы р у м о д е л
а г е н т і н е м а қ с а т т ы қ ф у н к ц и я л а р ғ а к р и т е р и р е т і н д е а р н а с а н ы к ө р с е т к і ш і н қ о л д а н у ғ а
м ү м к і н б е р е д і . К ө р с е т к і ш т е р д і ң а л ы н ғ а н м э л і м е т т е р і ( м о д е л д е у қ о р ы т ы н д ы с ы н д а
а л ы н ғ а н ) т е л е к о м м у н и к а ц и я н ы ң б о л а ш а қ п е р и о д т а ж ұ м ы с ж а с а у ы н а ж о р а м а л д а у ғ а
м ү м к і н б е р е д і .
Б і р а к , т э ж і р и б е д е к ө п т е г е н ж а ғ д а й д а б ұ қ а р а л ы қ қ ы з м е т е т у ж ү й е с і к ө п а р н а л ы б о
л а д ы . С о н д ы қ т а н Б ұ қ а р а л ы қ қ ы з м е т к ө р с е т у ж ү й е с і н м о д е л д е у ж ү й е с і м е н б і р г е қ о л д а н у
н а қ т ы м о д е л д е р , қ о р ш а ғ а н о р т а о б ь е к т і л е р і н н а қ т ы б е й н е л е у г е , а к п а р а т т а л д а у ғ а ж а ң а
м ү м к і н ш і л і к т е р а ш а д ы .
1 9
Н А У К А И Т Е Х Н И К А К А З А Х С Т А Н А
Достарыңызбен бөлісу: |