Литературная, культурно-просветительская газета башил (декабрь), 2011

6

Литературная Балкария и Карачай

№ 5, башил (декабрь), 2011

Мёлекле бегирек эс бургъан...

Х

алкъыбызны джанларыча 

сюйген, аны тилине, дини-

не, адебине-намысына, адам-

лыгъына уллу магъана берген, 

сыйлай билген экеулен бар 

эдиле, ала – Каппушланы Ас-

ланбекни уланы Ахыя хаджи 

бла Семенлени Унухну джа-

шы Джырчы Сымайыл.

Бу  эки  адам  Къарачайны 

унутулмазлыкъ джарыкъ джул-

дузларыдыла. Бу эки закийге 

тюбеген адам ким болса да, 

дуниягъа башха тюрлю къарар 

сезим ала эди. Керти акъыл-

манла, керти адамла, керти 

къарачайлыла эдиле ала.

Бир джол Джырчы Сымай-

ыл бир къуджур тюш кёрюб, 

бу неге кёрюннген болур экен 

деб, уллу сагъышха къалыб, 

Каппушланы Ахыя хаджиге ат-

ланнганды. Ахыя хаджиге ке-

либ: 

«– Хаджи, тюшюмде былай-

былай кёргенме: «Бир уллу 

мийик  терекге  миндим  да, 

анда уа бир къарт сюйюмсюз 

тиширыу сауут бла бир ариу 

суу берди манга, аны джугъун 

да къоймай ичдим, сора сыр-

тыма эки уллу къанат битди, 

аланы къагъа, кёлтюрюлюб, 

кёкге учуб кетдим. Ахыя хад-

жи, бек тынгысызма, бу тюш 

манга неге кёрюннген болур, 

бир баямын айтмазмысан деб, 

санга тюшюме джууаб излей 

келгенме», – деди. 

Халкъына хакъ динни ангы-

латыучу, тюз джолгъа тюзети-

учю Ахыя хаджи айтды:

«–  Тюш  файгъамбар  хай-

ыргъа джораласын тюшюнгю. 

Сеннге бу тюш къууанч кел-

тирирге керекди, кесинг къа-

ра, сен тынгысыз болур зат 

джокъду, мийикге миннгенинг 

– сый келтирлик джолунгду, 

мийике чыкъмакълыкъ – на-

сыб белгисиди; сауутда суу – 

джашауду, аны ичиб бошагъ-

анынг – анда ненча тамчы бар 

эди эсе да, аллай бир заман-

ны сыйынг мийикге чыгъа бар-

лыкъды», – деб, Джырчы Сы-

майылны джюрегин басаргъа 

изледи. 

Сымайыл, терен ахсыныб, 

кёлюндегин айтды: 

«– Сен мени сагъышлары-

мы чачар ючюн меннге бек таб 

келтирдинг тюшюмю къайта-

рыуунгу.  Мен  а  башха  тюр-

лю сагъыш этеме: «Мийикге 

миннген – джашауун бошагъ-

аннга кёрюнеди, ол сюйюм-

сюз тиширыу а – сабийлени 

ёксюз этиучю тиширыуду, ичи-

либ бошалгъан суу да – джа-

шауну тамамлауду, сыртыма 

битген къанатла бла учханым 

– джаным тенгегимден айырл-

гъанын кёргюзтеди», – деди.

«– Къой, айтама алай, биз 

барыбызда Аллахны къолун-

дабыз,  аны  буйругъундан 

киши  да  озмайды»,  –  деб, 

Ахыя  хаджи  сёзню  башха 

джолгъа бурургъа изледи. – 

Сен таза муслийман адамса, 

Аллахны буйругъуна тёзерге 

керекни бек иги билесе, – де-

генни айтды.

  Багъалы  окъуучу,  кёзюн-

ге бир кёргюзт бу эки адам-

ны: бири – динибизни къана-

ты, бири да тинибизни бай-

лыгъы…  Былача  ким  тууар 

энди Къарачайгъа?..

Кёчкюнчюлюк къыйынлыгъ-

ын сынар ючюн къалмагъан-

дыла да экиси да: Ахыя хад-

КЪАРАЧАЙНЫ 

БАТМАЗЛЫКЪ

ДЖуЛДуЗЛАРЫ

жи – Таласда, Джырчы Сымай-

ыл да – Джамбулда. 14 джыл-

гъа огъай, онтёрт ёмюрге со-

зулгъан зорлукъгъа кюйгенди-

ле: къартла, сабийле, тиширы-

ула мал ташыгъан вагонлагъа 

урулуб кёргендиле, тюшлерин-

де угъай – тюнлеринде. Мус-

лиман  ёлюкле,  асыралмай, 

темир джол джанларында ке-

бинсиз, дууасыз атылыб къал-

гъанларын кёргендиле, шаш-

хын болургъа жетиб айланн-

гандыла, ачдан ёлген анала-

рыны кёкюреклерине къабла-

ныб къалгъан сабийлеге бо-

лушур амаллары болмай, сы-

тылгъандыла. Къум тюзледе 

миллетге джетген ачылыкъны 

артыгъы бла сынагъандыла...

Бу эки джулдуз бирге тюбеб 

кёб затны юсюнден сёлешген 

эдиле. Бири динни тутханына 

къралдан адамладан, тилчи-

леден къоркъа эди, экинчиси-

дуниягъа белгили болур зат-

лары сансыз, ташада къалгъа-

нына, джазгъан ишлери урла-

ныб баргъанына сагъышлана 

эди.

 Экиси да джашыртын сох-

таланы окъута эдиле, кърал 

джанындан къоркъуу да къу-

румагъанлай. Алай болса да, 

бир кюнню да динни атмагъ-

андыла.

Бу эки адам динни юсюнден 

кёб джазгъандыла. Кавказгъа 

келгенден сора, Ахыя хаджи-

ни кёзлери кёрмейин къалыб, 

кёб чыгъармалары джазылмай 

къалгъанды. Ол назмуларын 

араб харифле бла джазгъан-

ды. Экиси да дуния джашау-

ну артыкъ сан этмей эдиле, 

не къыйналыб джашасала да.

Семенланы Сымайыл Къа-

рачайны эм уллу, эм сыйлы 

джырчысы эди, Каппушланы 

Ахыя хаджи 80-90-чы джыл-

лада саулай Шимал Кавказда 

огъунагъа  эм  онгулу  динчи 

эди, анга тенг киши да джокъ 

эди. Ол бир бёлек затны чыгъ-

аргъанды:  «Ийман-Ислам», 

«Аллахха  къуллукъ  этиу», 

«Дунияны джаратылгъаны», 

«Джаш адамлагъа осият»… 

«Аллахны сыйлы динин тюр-

лендириб, кеслерине джарау-

лу этиб айланнган «динчиле» 

халкъны алдаб тургъанлары-

на джюрегим ауруйду», – дей 

эди. Къуру юч сураны окъур-

гъа юрениб, динни кеслери-

не джашау этгенлени кёрюб, 

бек къыйнала эди Сыйлы Хад-

жибиз.

Джырчы Сымайылны чыгъ-

армалары,  50  джылны  ай-

тылмай джашырылыб турса-

ла да, дуниягъа белгилидиле. 

Ол айтханга кёре, Ахыя ради-

ода Къуран окъугъанланы Ин-

донезиядан башлаб – Марок-

ко къралгъа деричи окъугъан-

ланы – ким къайсы къралны 

адамы, иймамы болгъанын ау-

азындан, окъугъан хатындан 

ангылай эди. Бютюнда бег а 

Аль-Азхар (Египетде) универ-

ситетни  межгитинден,  Эми-

ратны эмда Ирандан Къуран 

окъугъанларын айырыб джа-

рата эди. Ала радио бла айт-

хан джангылыкъланы къара-

чайчагъа кёчюре эди. 

 Экиси да Къарачайгъа ти-

лек тилер ючюн къалмай эди-

ле: 

«– Я уллу Аллах, сенден ти-

лейбиз: бизни бу джарлы хал-

Бу жазманы окъуп, 

Файгъамбарланы ушакъ-

ларына тынгылагъан-

ча болдум. Жангыз муну 

басмалар ючюн окъуна 

керек эди бизге быллай 

бир газет-дерги деп кел-

ди кёлюме. нек – айтыр, 

билдирир, жазар (жаз-

гъан) затларын – шар-

тын, кертисин басма-

латыр амаллары бол-

май, басмалаталмай не 

къадар тарых, таурух, 

акъыл-эс байлыкъ жуту-

луп, тас болуп кетгенин, 

аны хатасындан а ангы-

бызгъа, эсибизге, тари-

хибизге дери да къаллай 

уллу тасха тюшгенин 

жаланда бир аллах кеси 

биледи! 

Ёзге, бюгюн, къырал 

бет алышханда, хар 

адам да, хар шарт да 

бирча эркинмиди басма 

сёзге – тюзюн-кертисин 

жазгъаныны ызын-

дан бир палах  чыгъар 

деп къоркъмай жашар-

гъа боллукъмуду ким 

да? Жюрегибиз, жашау-

убуз да болгъанмыды-

ла бу къоркъуудан азат, 

таза?.. Бу жарсыуну жу-

уабын хар жазгъан адам 

кеси биле болур, жер ау-

рутханны ат билгенича. 

Да, аллах ыразы болсун 

санга, Шагъабан къар-

нашым, миллетибизни 

бу эки да закий адамы-

ны ушакъларын, унутуп 

къоймай, къагъытха тю-

шюрюп, тёлюлеге жет-

диргенинг ючюн! мил-

лет сезимибизге къал-

лай къыйматы, къаллай 

терен магъанасы барды 

бу Ушакъны! миллети-

ме жарайым деген адам-

ны амалы бек кёпдю...  

Бу сен этген жумуш да – 

аны бир тюрлю жолуду. 

Жолунг болсун!

абдуллах БегИй улу

Литературная Балкария и Карачай

№ 5, башил (декабрь), 2011

7

«Айып болмазмы: динсизме десем?..»

къыбызны не сагъышын да, не 

къыйынлыгъын да юсюнден 

алыб кетер, къуру анга къый-

налыб, анга сагъышланнган-

дан башха къайгъы болмай 

джашаргъа ёмюрлени узуну-

на насыб бер, – деб. – Сенн-

ге толу къуллукъ эталмайбыз, 

– деб джарсый эдиле.

 «– Ислам дин – ол шохлукъ-

ду, тынч, мамыр джашауду, ол 

эки дуниягъа да тюз элтген 

джолду. Ол адамланы сюер-

ге, аланы сыйларын кёрюрге, 

онгсузгъа, къарыусузгъа бо-

лушургъа чакъырады», – дей 

эди Джырчы Сымайыл.

«–  Бюгюн  кюн 

муслийман адам-

ланы  артыкъ  да 

бек нек сюймей-

диле, алагъа ха-

ман илинирге нек 

излейдиле?  Не 

этерге  керекди, 

сен  билгенден, 

Ахыя? – деб соруу берген эди 

джырчы Сымайыл. 

«– Къоркъмазгъа керекди, 

ийилмезге керекди. Муслий-

ман динни бир излеми – не 

тюрлю  затха  тюбесенг  да, 

Аллахха таяныргъа керексе, 

Аллах Бирди! Аны билген хар 

адам кесин кишиге хорлаты-

рыкъ тюлдю. Биз адамлабыз, 

кишиге аманлыкъ этмезге, ки-

шини этин ачытмазгъа, къа-

рыусузну теблемезге – биз-

ни борчубуз алайды. Аллах-

ха табынсакъ, Анга джууукъ-

лашыргъа кюрешсек къуллугъ-

убуз бла, сора биз игиликден 

юлюшлю боллукъбуз», – дей 

эди Ахыя хаджи.

Къуран Каримни 26-чы сура-

сын кёб кере къараб, сагъыш-

ланыб, анда айтылгъанны ан-

гларгъа излеб, бек кёб заман 

ашыргъандыла эки закий да. 

Ол сурада сёз джырчыланы-

назмучуланы бла динчилени 

юсюнден барады. Кёб файгъ-

амбарны аты да айтылады ол 

сурада. Ахыя хаджи ол сура-

да, ислам динде джырчыла-

ны юсюнден не айтылгъанын 

черте, джырчы Сымайыл бла 

бирге 221-226 аятланы окъуб, 

арабча сёлешиб бир бирине 

джууабла бердиле. 

Ахыя хаджи: 

«– Аллахха шукур, сен джан-

гылгъан 

джазыучуладан, 

джырчыладан  тюлсе,  сени 

этген затынг, кюрешген ишинг 

тюзлюк ючюндю, Аллахха эт-

ген къуллугъунг сууаблыды, 

мийик  дараджалыды.  Сени 

зикирлеринг кёб маулутлада 

айтыладыла.  Инша-Аллах, 

сен керти да миллетибизни эм 

сыйлы адамыса, мен ол зат-

ха толу шагъатма. Сен Иблис-

ни аурууундан аурумагъанса, 

уллу кёллюлюк этмегенсе, сен 

кючю уллу, Рахматлы, Рахим-

ли Аллахха таяныб тургъан-

са», – деди.

Сора  сёз  ортада  Эбзела-

ны Абу-Юсуфну онглу динчи 

болгъанын, андан бек къуу-

анганын да чертди Ахыя хад-

жи. Абу-Юсуф Ахыя хаджини 

сохтасы эди. Ахыя хаджи аны 

керти фахмулу болгъанын та-

ныб, аны миллетибизге керти 

джарарыгъын англаб къууана, 

сый бере эди.

Эбзеланы Абу-Юсуф хаджи 

бюгюнлюкде Къуранны Карим-

ни бизни тилге кескин ариу кё-

чюрюб чыгъаргъан айтхылы 

дин къуллукъчусуду…

Джырчы Сымайыл дагъыда 

бир тарыгъууун айтды. 1963 

джыл  къыралда  мюрзеу  аз 

болуб, ётмекни багъасы ёсге-

ни ючюн Сымайыл Хрущёвну 

хыртха уруб назму джазгъан-

ды. 

«– Ол назмуну джазгъанын-

гы тюз этмегенсе!» – деб кёб 

адам аууз джетдиргенди менн-

ге», –деб тарыкъды. 

«– Биз аны кючю бла къай-

ытханбыз  Кавказгъа,  анга 

аман айтыргъа джарамайды, 

сен джангылгъанса, Сымай-

ыл», – деб джууаб берди Ахыя 

хаджи.

Бу соруугъа мен да кесим 

Би-Би-Сиден  эшитген  хапа-

рымы  айтхан  эдим.  «Инги-

лизлиле айтханнга кёре, халкъ 

ёкюллери къарачайлы Дуда-

ланы Махмут бла чеченли Ав-

торханов Германияда, Мюнхен 

шахарда, къарачай-малкъар, 

чечен  халкъгъа  этилген  ар-

тыкъланы юсюнден къагъыт-

ла джыйышдырыб, уллу до-

кумент этгендиле. Бир джол 

ала Германияны «Ди-Вельт» 

деген газетинде Н.С. Хрущёв 

Египетни президенти Г.А. На-

серге тюбергинини юсюнден 

билдириу кёредиле. Ол 1956 

джыл  эди.  Израил,  Англия 

эмда Франция Суэц каналны 

къайгъысы бла Египетге ча-

быуул этерге башлагъан эди-

ле. Хрущёвну келлигин бил-

генлей, бу эки халкъ ёкюлю да 

къагъытларын дженгил хал-

да араб тилге кёчюрюб, прези-

дент Насерге табдыргъанды-

ла. Ала: «Хрущёвха бир аууз 

джетдир  –  муслийман  мил-

летлени  Кавказгъа  къайта-

рыуну юсюнден» деб, тилеб 

джазгъан эдиле ол къагъытла-

рында. Къыйын табсыз заман 

эди ол заман араб президент-

ге, алай болсада ол тилекни 

Хрущёвха айтыб англатханды. 

Хрущёв да бу ишни толтурур-

гъа сёз бергенди Насерге. Ол 

заманда Хрущёвну тёгерегин-

де сталинчи эгетле кёб эдиле. 

Хрущёвха сый керек эди, анга 

миллетле кёл салырларын из-

лей эди. Тёгерегинде сталин-

чиле, кеслерине къоркъгъан-

дан, Хрущёвха сюймей къа-

рагъандыла. Бу ишле къара-

чай делегация Хрущёвха тю-

бегенчи этилгендиле. Къара-

чай делегациягъа ол берген 

сёзю ючюн тюбеген да, тын-

глагъан да, бек ариу селёшген 

да этгенди. Делегацияны кел-

генине къууаныб тюбегенди. 

Къралла арасында берген сё-

зине ие болгъанына Хрущёвну 

сыйы, дараджасы кёлтюрюл-

генди. Бу къайгъыланы башха 

муслийман къралла да джю-

рютгендиле. Хрущёв кавказ 

миллетлени артыкъ иги бил-

мегенди, кесин сюйдюрюрге 

уа излегенди». 

Экиси да бу хапаргъа къуу-

аннган да, сейрсиннген да эт-

ген эдиле. Дууа да этген эдиле 

бу эки Аллах сюйген къулла... 

Башха  тюбешиулеринде, 

динни юсюнден сёлеше келиб, 

кеслерин джаш заманларын, 

Кёнделенде окъугъан джыл-

ларын да сагъыннган эдиле.

Экисин да Чабдарланы Сю-

лемен деб бир Аллах сюйген 

малкъарлы окъутханды. Сю-

лемен Аль-Азхар деген униве-

ситетде муслийманча, Фран-

цияда Сорбоннада медици-

на университетни французча 

окъуб бошагъан адам эди.

«– Ол заманда Кёнделенде 

4 межгит болгъанды, аланы 

джангыз биринде саулай эл 

джума намаз къылгъанды. Ол 

адам суфийлени 

джолун тутханды. 

Анда  кёб  къара-

чай адам окъугъ-

анды, – дей эди-

ле экисида. – Ала 

ынгкъылабчыла: 

Къарачайдан  – 

Алийланы Умар, 

Малкъардан – Энейланы Ма-

гомет, Ахматланы Юсуф, Гер-

гъокъланы Мухаммат, Батча-

ланы Дауут, Созарукъланы Ра-

мазан…

Алийланы Умарны экиси да 

ариу таный эдиле. 

«– Алийланы Умар, – дей 

эди Джырчы Сымайыл, – тукъ-

ум  тамгъаларыны  суратын 

Ташкёпюр элни (Каменномост) 

кёпюрюню тюбюнде ташха тю-

шюргенди, алай этгенин себе-

би: Кичибалыкъ эл Къарачай-

ны жери болгъанын белгиле-

генлиги эди. Къарачайны кё-

чюргенлеринден сора, ол элни 

жерин ызына – Къабартыгъа 

къошхандыла. Ол сурат бюгюн 

да турады», – дей эди.

 Умар ауушханында Джыр-

чы Сымайыл «Зорлукъну джы-

ры» деген назмусун басмагъа 

чыгъаргъанды. 

«–  Ол  назму  ючюн  мени 

джазгъан  затларымы  бас-

магъа 

имей 

къойгъан эдиле», 

–  деб  къыйнала 

эди.

Закий  джыр-

чыбыз алай айта 

эди: 

«–  Джюрегим 

излеген  затла-

ны  кёргюзтюрге, 

ангылатыргъа, 

ачыкъларгъа сёз табалмай-

ма», – деб. – Кёлюне джет-

мей эди дунияда болмагъан 

сёз байлыгъы. – Адамны сагъ-

ыш хорлаб, акъылы иги иш-

лемеген заманда, аны «джан 

чыбчыгъы» къанатларын джа-

яргъа керекди. Ол чыпчыкъ 

ёлюм болмагъан, джашлыкъ 

бла ариулукъ мууал болмагъ-

ан,  кюн  кюйдюрмеген,  суу-

укъ бузлатмагъан, зарлыкъ-

тарлыкъ джюрюмеген джерге 

учаргъа излейди. Ол а – джан-

детди. Аны этдирлик къуру Ис-

лам динди. Ол излемни толту-

рур ючюн адам джюрегин таза 

тутаргъа керекди, хар неден 

да, Аллахдан къалгъан затла-

дан. Джюрек алай таза болур-

гъа керекди: шарх-шарх гюл 

булбулну джырына «тынглаб», 

анга къууаныб, сейирли болуб, 

джашнаб, баш къусуб кёкюре-

гин ачханча, ма адам да алай 

ачаргъа керекди кёкюрегин ис-

лам диннге».

Бу  эки  акъылман  адамны 

бири Къарачайны Къадау Та-

шына  ушай  эди  –  Джырчы 

Сымайыл, бирси да – Джурт-

да Джангыз терек болуб тура 

эди – Ахыя хаджи. Бу атлары 

ёмюрледе унутулмазлыкъ эки 

адамны Аллахдан келген ке-

раматлары болурму эди? 

1976 джыл Ахыя хаджи: 

«– СССР чачыллыкъды, Ал-

лах бла, адам бла кюрешген 

къралны ёмюрю къысха бола-

ды», – деб бегите эди. 

Джырчы Сымайыл да: 

«– Сен, эртде кеч болса да, 

мени  юсюмден  хапарламай 

къоярыкъ тюлсе», – деген эди 

меннге.

Бу асыл адамланы ушакъ-

ларын эшитгеним ючюн, ала-

ны асыл хапарларын оноула-

рын, сезимлерин, аланы ду-

ниягъа къалай къарагъанла-

рын, миллетни къалай сюйген-

лерин, аннга къалай джан ау-

рутханларын, динни тамырына 

дери, ёзегине дери билгенле-

рича сюзгенлерин ангылагъ-

аныма, эсиме терен сингнге-

нине Аллахха болсун мухтау 

дейме. Быланы нюрлери ким-

ге да джарай эди, хар алагъа 

тюбеген адамны сагъышын, 

къайгъысын азландыра эди. 

Джырчы Сымайыл алай айта 

эди: 

«–  Къарачайны  эм  уллу 

къыйынлыгъы – Аллах буюр-

магъан кёб затны этеди, сёз 

ючюн, миллетни иги-аман тукъ-

умлагъа юлешеди. Бу зат бизге 

керек тюлдю. Бир иннетли бол-

гъан халкъ насыблы болады. 

Бу ишни унутмай, бизни халкъ 

толу сыйлы, толу орунлу бо-

лалыкъ тюлдю», – деб бегите 

эди. Кеси да къалгъан адам-

ланы къатында файгъамбар-

гъа ушай эди, Минги Тау къал-

гъан тауладан мийикча, ол да 

къалгъан адамладан онглу эди, 

мийик эди – динибла да, джаз-

гъан затларыбла да. Батмаз-

лыкъ  бир  джулдуз  эди,  аны 

нюр сёзлери адамланы джюре-

клерине балхам бола эди… Ал-

лах айтса, Джырчы Сымайыл-

ны аты ёмюрде да унутулмаз!

Ахыя хаджи бла Сымайылны 

ушакъларыны учу-къырыйыры 

джокъ эди. 

«–  Сымайыл,  сени  «Тан-

сыкълау  джырынгы»  эшит-

сем тёзелмейме, кёзюме джы-

ламукъла урадыла. Зауаллы, 

мубарек кесинг, сен къайдан 

да аласа бу сёзлени, къалай 

джаяллыкъ эдинг къучагъын-

гы, Къарачайны сакълай, нен-

ча ёксюзге ата-ана боллыкъ 

эдинг, кимге – беджен, кимге – 

черен болалыкъ эдинг! О Ал-

лах сюйген, джалан аякъ этиб 

а Къарачайны къайсы эллери-

не джетерге излей эдинг, не уа 

«нарат терекни джибек чачы-

на тюртюден инджи» къалай 

этерик эдинг? Сен миллетге, 

адамлагъа бу сюймеклигинг 

бла  къалай  сау  джашайса, 

сени джанынг къалайдады? 

Хар нени да Аллах буюра бо-

лур, сени джырларынгы адам-

ла эшитирге керекдиле, хар 

миллетни сюйген адам ала-

ны эшитирге керекди. Кесин-

ги бир кесек ая, эсгер, салма 

джанынга быллай ауурлукъ».

«– Айхай да, Кюн бетге чыгъ-

ыб,  Гум  ёзеннге  къарасам, 

джюрегим орунундан ёрге кё-

тюрюлед, кёк бла тенг болад. 

Ол заманда къалам кеси джа-

зыб  башлайды  назмуланы», 

– деб джууаб берди Джырчы-

быз. – Адамланы джашаулары-

на бир къара: алада бетинде 

ариу къаны болгъан, нюрю бол-

гъан киши кёринмейди, аланы 

сагъыш басыб, эртденден ин-

гирге  дери  ишлеб,  бир  тюр-

лю бир хайыр табмайын, ча-

бышыб,  джортуб 

айланнганланын 

кёрсем,  биягъы 

къалам джитиден-

джити болады да 

къалады». 

«– Дагъыда сен 

айтаса:  «Къара-

чайгъа  быллай 

джырчы 

керек 

тюлдю»  деб.  Ал-

лай джырчыла, аллай тамада-

ла асыры кёб болгъандыла, ала 

миллетни къайгъысын, джарсыу-

ун билирге излемейдиле. Аллай 

адамла оноуда болуб, джашау 

игиленир деб базмайма», – деди 

Ахыя. – «Минги Тауда мёлекле 

намаз къыладыла» деб айтыу 

барды, аланы нюрлери, дууа-

лары сеннге болушхан болурла, 

Сымайыл, сеннге бу къанны, бу 

джанны берген уллу Аллахгъа 

шукур этерге керекди.

«– Ол мёлекле менден эсе 

сеннге кёб эс бургъан болур-

ла, динни, Шериатны джолун 

сенича билген саулай Кавказ-

да да джокъду. Сеннге Махач-

Къаладан башлаб Арыстоугъа 

деричин динчиле, ауругъанла, 

дууа кереклиле джюрюйдюле. 

Барын да къууандыраса. Ал-

лахны разылыгъын таб...». 

Ай медет, Сымайылны тю-

шюн эки закий да тюз къайтар-

гъандыла!

КАППУШЛАНЫ 

Шагъабан,

Терезе эл

К

аппушланы 

Халитни 

жашы Шагъабан 1939 жыл-

да  туугъанды.  Къабарты-

малкъар къырал универси-

тетни физика-математика 

факультетин  бла  Бештау 

(пятигорск)  шахарда Къырал 

педагогика университетни 

ингилиз бёлюмюн бошагъан-

ды. Къарачайны Терезе элин-

деги 5-чи школда математи-

кадан  бла  ингилиз  тилден 

устаз  болуп  ишлегенли  45 

жылдан атлагъанды.

«Ислам дин – ол шохлукъду, тынч, мамыр 

джашауду, ол эки дуниягъа да тюз элтген 

джолду. ол адамланы сюерге, аланы сыйла-

рын кёрюрге, онгсузгъа, къарыусузгъа бо-

лушургъа чакъырады» (Джырчы Сымайыл).

«Биз адамлабыз, кишиге аманлыкъ эт-

мезге, кишини этин ачытмазгъа, къарыу-

сузну теблемезге – бизни борчубуз алай-

ды. аллахха табынсакъ, анга джууукъла-

шыргъа кюрешсек къуллугъубуз бла, сора 

биз игиликден юлюшлю боллукъбуз» (ахыя 

Хаджи).

8

Литературная Балкария и Карачай

№ 5, башил (декабрь), 2011

«Шам Къарачайым, къучакъ джаяйым

Сени терсликден къоруулай...»

        *  *  *

Артымда – джылан, 

Аллымда – макъа... 

Къоян болгъанма 

Мен къоркъа-къоркъа.

Бутумда – кишен, 

Башымда – джюген, – 

Джегеди, минеди 

Минерге сюйген...

КЪАЙДАДЫ

РЕВОЛЮЦИЯ?

Чыкъгъанды алгъа экибетлилик, 

Аны онг джанына – алдау, ётюрюк. 

Тил этиу болду джашаугъа тамал, 

Табмайды тюзлюк кёрюнюр амал.

Хар джерде зорлукъ  – тюзлюкге такъ-

макъ, 

Оноучу болгъан  – къай ары чакъ-

макъ, 

Акъыл юретген  – кеси къысхакъыл, 

Онгсузну халы  – кюн-кюнден такъыр.

Онгсузну халы  – онглугъа кюлкю... 

Талауул болду къралны мюлкю: 

Ишлемегенле алсала хакъны, 

Къаны бузула уруннган халкъны.

Бу затла былай барлыкъ болсала, 

Сатлыкъла орун алыб турсала, 

Халкъ бош сормайды, ачыуун тыя, 

Нек этилгенд деб революция?

Юйюмю, малымы алдыла, 

Джокъду аллымда тауугъум. 

Колхоз уу джетген джашауда 

Къайдан да болсун зауугьунг!..

Сталин деген чууутлу 

Джашауубузну къурутду. 

Тиллерибизни чалдырды, 

Кесине махтау салдырды.

Махтау салалгъан – тёргеди, 

Салалмагъан а – кёргеди. 

Джан татлы, мен да айтама, 

Артда тобагъа къайытама.

БОЛАТ КЪОШЧУДА

Къарайма – кёрмейди кёзюм, 

Тилейме – ётмейди сёзюм, 

Факъырама, оллахий, лязим... 

Бер, Аллахым, манга тёзюм!

Керилмейд, кёл джарыб, къашым, 

Дамсызды ашагъан ашым, 

Къартаймай агъарды башым, 

Тайгъанды босагъа ташым.

Тайгъакъды, бузду да джолум, 

Талгъанды, таяна, къолум, 

Азгъанды ачыудан онгум, 

Кетгенди алгъыннгы болум.

Алгъанды алчылыкъ джалкъау, 

Итниди кёлтюрюу, махдау, 

Хорлайды кертини алдау, 

Къалгъанды игилик сакълау.

Джунчуйма, джокъду керегим, 

Чагъалмайд, къууду терегим, 

Джарымайд энди джюрегим, 

Бер, Аллахым, манга тёзюм!

НЕК ДЖАШАЙМА?

Биреу ауруса, дагъаны болмай, 

Болушлукъ керек болду эсе анга,

Олсагъат джетиб билек болмасам, 

Адамса дерге болурму манга?

Не бир ач адам къараб тургъанлай, 

Аш ашай эсем, теджемей анга –

Кимме мен сора? Ма ол халиде 

Адамса дерге болурму манга?

Борбай бар бола, джюрек тар эсе, 

Къайгъырмай  эсем  къыйналгъан-

лагъа, 

Мен нек джашайма? Кимге керекме? 

Адамса дерге болурму манга?

ДЖАМБУЛДА

Тартама  – кесмейди чалкъым, 

Батханды  – чыкъмайды халкъым, 

Иги бла айтмайла атын, 

Билмейме не болур артын.

Окъуйла законну шартын, 

Бичелле халкъыма тар къын, 

Айталла тын, уял, тартын... 

Билмейме не болур артын.

Болгъанды джюрегим салкъын, 

Бушуулума, мени сартын, 

Къууанч келирми бир джартын? 

Билмейме не болур артын.

Тюшмейди кишени алкъын 

Халкъымы джашын эм къартын, 

Къаздым къайгъыны къат-къатын. 

Билмейме не болур артын.

Сынайма хар кимни къартын, 

Халкъымы халиси алтын, 

Сакълайма Джамбулну къатын... 

Билмейме не болур артын.

Сюймейме дунияны затын, 

Дуния мал – законнга сапын, 

Мыдахды сабий, къыз, къатын... 

Билмейме не болур артын.

Бушуугъа бёленнген элим, 

Бош къалды, ой, туугъан джерим, 

Саулукъда къазылды кёрюм... 

Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.

Джашлыкъда бюгюлген белим, 

Хар кюнде тёгюлген терим… 

Мени нек унутду бу ёлюм? 

Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.

Тиши-башы ышармай келин, 

Бичгенча эрине кебин, 

Мыдахлыкъ бездириб эсин... 

Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.

Мутхузду, мыдахды кёгюм, 

Бир шкок атымды чегим, 

Чыкъмазгъа болгъанды бегим... 

Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.

Къууаныб ышармай эрин, 

Законну бегинден бегин... 

Джабышыб тутханды джелим... 

Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.

Табмайма муну бир эбин, 

Къууанад душманым-джегим, 

Сындырыб сызгъырад джелим... 

Бир кёлтюрюлмейди кёлюм.

Сен, насыб, аллынга тебин, 

Айтдырма халкъыма сёгюм, 

Кес зорлукъну джолун, кёрюн, 

Кёлтюрюлюр ючюн кёлюм.

Тартама кесмейди чалкъым, 

Батханды, чыкъмайды халкъым, 

Иги бла айтмайла атын, 

Билсенг а – не болур артын!

ТёзЮУ

Тутхан дининги сат делле манга, 

Адамлыгъынгы ат делле манга, 

Аллахха аман айт делле манга, 

Сора орнунга къайт делле манга.

Мен эталмадым алагъа хыны... 

Несин билеме мен Аллахымы?.. 

Кёрюм джууукъду тёрюмден эсе, 

Айыб болмазмы – динсизме десем?

Бу залимликди – ыхдырыу, эзиу, 

Эталлыкъ тюлме бу джыргъа эжиу! 

Насыб сагъайыб, келгинчи кёзюу –

«Тёзген тёш ашар» – меники тёзюу.

КЕТгЕН КЮНЛЕНИ

эсгЕ ТЮШЮРЕ

Бар эди джазым халкъны къаратхан, 

Бар эди джайым миллет джаратхан, 

Энди къач келди, алтынчач – аты, 

Сууукъ джангуру, джеллери – къаты.

Чегет тешине, суула таркъая, 

Кюн къысха бола, джылыу азая... 

Къачны джюрюшю сагъыш этдире, 

Къыш ауангысы къоркъуу джетдире.

Чапыракъ уча, джер къуу-шуу бола, 

Джюрегими да мугурлукъ ала, 

Кетген кюнюмю эсге тюшюре, 

Алай бла джаныма себеб келтире.

Эй, джазым, джайым мен джетмез джерде, 

Къач бла къыш а - къатымда тёрде!.. 

Сагъыш этгеним - мени къанатым!.. 

Эсге тюшюрюу - къууанч сагъатым!

КЕЛЛИК ТёЛЮгЕ

Къалай насыплы адамлабыз биз!

Сёлешир ючюн – харыз тилибиз.

Бютеу аламда болгъан затланы

Бир да къалмайын, барды атлары.

Зыгъырдан башлаб, жулдузгъа дери

Бу тилни ичине кирелле – бери…

Хар не затны да – сыфаты, саны,

Тилибиз кескин тамамлай аны.

Келген тёлюле, келлик тёлюле!

Сакълагъыз аны, миндемей энин,

Къошулгъан – къона, къорагъан – 

къайта,

Ол бизни халкъгъа ёкюллюк этсин.

ТАРЫгЪЫУ

Я мени Аллахым, кесинг тюйюлменг,

Учунур насыб теджеген манга,

Нек сокъурандынг, нек артха алдынг,

Былай болурча не этгенем санга?

Нек берген эдинг манга къанат, кюч,

Нек учургъаненг кёклеге мийик,

Сыйырыб аллыкъ болуб ол онгну,

Сюймегенлерим табалар кибик?

 

Къызгъанчлыкъ этдинг, бермединг насыб,

Джюрек – джер тенгли, джюрюйме 

джарсыб…

Мен акъ сакъаллы, тишлерим айры,

Тынгы табмайын, джашауум къайгъы.

Къыйыным  – халал, кесим а –  харам,

Сёзюм чачыла, джырым урлана,

Къачаннга дери турлукъма былай,

Джюрегим сыныб, ишим чырмала?

Я мени Аллахым, чамланма манга,

Джашау демейме, атладым джюзден.

Тюзлюк излейме, эт хукму дейме,

Джангыдан къараб терсге эм тюзге.

СЕМЕНЛАНЫ ИСМАЙЫЛ

Литературная Балкария и Карачай

№ 5, башил (декабрь), 2011

9

«Бу залимликди – ыхтырыу, эзиу,

Эталлыкъ тюлме бу жыргъа эжиу!..»

КЪАРА ДЖЫЛАН

Къара джылан, кёрдюм сени бюгюн мен, 

Таш тюбюнден къайырылыб чыкъдынг сен. 

Туракъладым, сан къыйылыб, илгениб, 

Сен ташайдынг джер тешикге бюклениб.

Сени тилинг - ёлюр отну уясы... 

Мени тилим онгмаз сёзню анасы... 

Сен уу бла джашаууунгда джан сакълай, 

Мен тюз сёзню миллетиме айгъакълай.

Сен да, мен да джер джюзюнде бирер джан, 

Сен тешикде, мен - башында джашагъан. 

Экибиз да уллу кёкню тюбюнде, 

Экибиз да джангыз джерни юсюнде...

Биз нек джаубуз? Манга джууаб ким этер? 

Дун-дунияны ташасына ким джетер?

ИНгИР

Ингир келди, элге къара кийдире, 

Джарыкъ тангнга сау-эсенлей ким чыгъар? 

Аяз къагъад, джууукъ къышны билдире... 

Энтда бир къыш джууукълашды, не мадар?

Джаз джылыуун кёрюрмеми, ким билед? 

Эшитирмеми къарылгъачны ауазын? 

Бир кюн былай мыдах сагъыш этдиред, 

Джууукълашса аджашмазлыкъ къадарынг.

Не этейик, джашау деген кёзбауду: 

Кёб зат теджей, онг а бермей сайларгъа... 

Эм керти джыр бу дунияда – белляуду, 

Эм керти сёз - осиятды адамгъа.

Ау тартылгъан мийик таула шошдула, 

Ингирги кюн онг табмайды джарыргъа... 

Адам деген – тул-тубанда джолоучу, 

Ким насыблы табар тюз джол  – барыргъа!

 

КёЛ БАсАМА

Бюгюн ауруу кючлегенди санымы, 

Къутулургъа, эшда, болмаз мадарым. 

Къаты сагъыш айландыргъанд башымы,

Кёрюннгенди аджашдырмаз къадарым.

Ёмюр деген кюч сынагъан тик джарды, 

Ким насыблы къарар аны башындан? 

Мен табмадым чыгъар джолну – ол хакъды – 

Джыгъылдым да, къобалмадым джангыдан.

Джашауумда кёб къыйынны сынадым, 

Инджиу чекдим, табылмайын керегим. 

Инша-Аллах, учуз болмад муратым, 

Болмад учуз тюзлюк тутхан джюрегим.

Терсни, тюзню элек кибик себелей, 

Заман кеси мухур салыр джаулагъа. 

Зарлыкъ джетиб, сёз кёлтюрюб кетгенле, 

Эшитилирле энтда джерде саулагъа.

Ким болса да мени атыма ойлатыр, 

Мени сёзюм джюрегине байланыб. 

Мени джырым Къарачайда айтылыр, 

Миллетими ауазына сайланыб.

Бюгюн ауруу кючлегенди санымы, 

Къутулургъа энди джокъду мадарым. 

Тюз джашауум таза сакълар атымы, 

Туудукълагъа джетер керти хапарым.

АНА ТИЛИМ

Тил дегенинг – адам джанны башха джандан 

Сыйлы этген,

Тил дегенинг – хар инсанны, билим бериб,

Алгъа элтген,

Тили болгъан – бу дунияны патчахыды,

Тёрюндеди,

Болмагъан а – баш баулуду, хайыуанны

Кеминдеди.

Жигер халкъым, тил байлыкъны сен эртдеден

Уллагъанса,

Жерден, суудан ауаз жыйып, кескин сёзле 

Къурагъанса,

Ол сёзлени, чарытмайын, тёлюлеге 

Джетдиргенсе,

Бизге бюгюн: «Ана тил!» деп учунурча

Этдиргенсе.

КЪАРАЧАЙ ТАУгЪА

Къанатлыла мекям салгъан мийикледе, 

Джез чабакъла джаратылгъан кек кёкледе, 

Алтын, кюмюш, накъут–налмаз джашыргъанса, 

Ёмюрюнгю байлыкъ сакълаб ашыргъанса.

Бюгюн санга джигит джашла келедиле, 

Кийик кирмез къаялагъа минедиле, 

Таш ёзекден къоргъашынла аладыла, 

Таш санынгда къара темир табадыла.

Хар джеринги джараулусу кючленеди, 

Кече, кюн да тохтамайын ишленеди, 

Ётгюр джашла сени элек этедиле, 

Хазна излей тамырынгы кеседиле.

Къарачайны баш кириши - Минги Тау, 

Этегине тартылыбды джибек ау... 

Ой бу джерни биз билебиз багъасын, 

Аны ючюн къоруулайбыз хазнасын!

Къобанларынг тенгиздиле, теркдиле, 

Ёзенлеринг къаяладан бекдиле, 

Къууандырад бу байлыкъдан толгъанынг, 

Джаш къралгъа былай керек болгъанынг.

Алай сени бу къазыудан къазыб барсакъ, 

Къуру - бер - деб, сени хаман чучхуб турсакъ, 

Тутармыса, дертли болмай, кёл къалдырмай, 

Къарачайны ёшюнюнгде абындырмай?

Тынгылайма-таууш келед кюнбатхандан -

Гюрюлдейле Минги Тауну бугъойлары, 

Чакъыралла тансыкъ болуб Къарачайны, 

Тирилелле адамланы борбайлары.

Тынгылайма, таууш келед кюнбатхандан: 

Шоркъулдайла кёк къобанны шоркъалары, 

Чакъыралла, тансыкъ болуб, Къарачайны... 

Титирейле адамланы аркъалары.

Тынгылайма: таууш келед кюнбатхандан: 

Шууулдайла Махар тауну тереклери, 

Чакъыралла тансыкъ болуб Къарачайны... 

Учуналла адамланы джюреклери.

Эшитилелле тюшде, тюнде ол тауушла, 

Сан - мындады, джан - андады, андад эсим... 

Керти болур, эшда, халкъда джюрюген сёз, 

Тансыкъ болуб излейд - деген - джер иесин.

ТИЛЕК

Бу дуниям – садакъ учхан тёрелей, 

Ётген кюнюм – джаныб кетген ёртенлей, 

Аз ёмюрюм – къонакълыкъгъа келгенлей, 

Этген ишим – тенгизге таш кетгенлей.

Ой, кюн десем – мен джеталмаз узакъда, 

Ой, джер десем – аякъ тюбде, тузакъда, 

Халкъым десем – кёчюуюлде, ачлыкъда… 

Бер, Аллахым, джашар кибик къарыуну!

ОсИЯТ

 

Джашчыкъгъа

Къошум чачылды, сюрюуюм  – тюзде, 

Бештау  – барамта, табмайма излеб. 

Табханыма да  – душманым даучу, 

Булбул орнуна  – гугук джырлаучу.

Бештау шаушалса, кюн джылыу алса, 

Излеялырча мадарынг болса, 

Урланнганымы сыйыр ызына, 

Джый сюрюуюмю эсги арбазыма.

Даучу болсала, айтсала джалгъан, 

Хатерсиз сёлеш, болма джалынчакъ, 

Белгилидиле мени эним, тамгъам, 

Халкъ айтырыкъды сен сорууласанг.

Барым батмасын, джогъум чыкъмасын, 

Барымы бер да, халкъымы сыйла, 

Кесингден артха чырт да къалмайын 

Болушурукъду санга Суфиля.

10

Литературная Балкария и Карачай

№ 5, башил (декабрь), 2011

М

ен  Семенланы  Исмайылны 

(Джырчы  Сымайылны)  иги 

таный эдим. Юсюнде, бурун 

аталарыбыз кийиучю, къарачай чебге-

ни, башында да тёгерек къарачай бёр-

кю – юсю-башы алай эди къуру да. Узун 

бойлу, сары шинли, саубитген адам. Мен 

кёрген сагъатда акъсакъал болгъан эди, 

алай  а  къартлыкъгъа  хорлатмагъаны 

джюрюшюнден, сёзюнден, кёз къара-

мындан да таныла эди. Къуру кийими 

бла тюл, кёлю-джюреги бла да ийманы-

дини болгъан керти къарачайлы эди ол. 

Каппушланы Ахыя (Яхья) афендиге 

араб тилни окъургъа, динибизни иги, 

толу ангылар мурат бла джюрюген за-

манымда, Джырчы Сымайыл да келиб, 

Первомайский элде, Ахыя мубарекден 

узакъ болмай, бир абаза юйчюкде джа-

шаб, Абу Ханифаны мазхабы бла джа-

зылгъан  «Дурар»  деб,  араб  китабны 

окъуб, Ахыя алим бла магъанасын сю-

зюб кюреше эди.

Былайда Ахыяны ким болгъанын да 

айта кетерге излейме. Кетген ёмюрде 

Къарачайда дин джаны бла Каппушла-

ны Ахыя афендиден онглу адам болмагъ-

анды. Араб тилде ол джазгъан назмула-

ны бир къауумун, сейир эте, ана тили-

бизге кёчюрюрге да кюрешгенме.

Мен дерсге барсам, Исмайыл да дер-

сге келиб, бир-бирде тюбешиучен эдик. 

Мен аны джаш заманындан танымасам 

да, къартлыгъында тюбеше тургъанма. 

Ол къуру джырчы, назмучу тюл эди, Ал-

лахына, динине кючлю берилген адам 

эди. Биз джашагъан элге да келиучен 

эди. Бир джолда хоншубузда дин джый-

ылыу болуб, анда зикир этилди. Исмай-

ыл да бар эди. Ол тобукъланыб зикир 

айтыб башлагъанында, тохтаусуз тан-

гнга дери барыб къалгъан эди. Хар ким 

арыб бошагъанында да, къартлыгъын-

да арымай-талмай, хаман къызгъандан-

къызыб, кючлю зикир этгени, бюгюн да 

мени кёзюмден кетмейди.

Исмайылны атасы да, къарт атасы да 

Кябагъа хадж къылыргъа кёб кере бар-

гъандыла, ахыр кюнлерине да анда тю-

бегендиле. Исмайылны атасы анда аууш-

ханында, аны ёлюсюн, Малкъар джанын-

дан Сотталаны Ёрюзмек хаджи деб бир 

огъурлу киши джуугъанды. Аны джашы 

Абдул Малкъарда Лашкута деген элде 

джашай эди. Мен нёгерим бла анга ба-

рыб, аны бла талай кере ушакъ этгенме. 

Ол иги танг джылы келген къарт болгъан 

эди. Рахат, сабыр сёлешген бир акъыл-

лы адам эди. Юсю-башы да джарашыб, 

ол да – сыйлы Аллахха берилген, бир 

дин ахлу.

Уллу Аллахны сейир иши: малкъар-

лыла Орта Азиягъа кёчюрюлгенлерин-

де, Джамбул тийресинде Ёрюзмек хаджи 

ауушуб, аны ёлюсюн да Исмайыл джу-

угъанды, Исмайылны атасын Ёрюзмек 

хаджи джуугъаны кибик.

Уллу аталарындан башлаб, дин бла 

келгенди Исмайыл. Не тюрлю джашау 

болса да, не тарлыкъгъа тюшсе да, Джа-

ратхан Аллахындан, дининден таймагъ-

анды. Аны ол бегимеклигине адамла да, 

кесини назмулары да шагъатдыла.

Мен  Исмайылны  назмуларын  тан-

сыкълаб, заман-замандан джангыртыб, 

окъуй-окъуй турама. Ала бек уста джа-

зылгъандыла, сейир-аламат назмулады-

ла. Терен магъаналыдыла. Къысха ай-

тыб, сёзге алай терен магъана берген, 

мен билген бла, Къарачайда Исмайыл-

гъа джетген назмучу джокъду. Болгъан-

ды деб да билмейме. Ненча кере окъу-

санг да, биринчи окъугъанча, ала джю-

рекни къозгъаб, джангыртыб турадыла.

Артыкъсыз да, аны кёзюуюнде мил-

лет къаллай къыйынлыкъда, къоркъуу-

да джашагъанын назму халда бек ариу 

тукъум береди. Артыкъ да бек, ол джа-

шауну  кеси  сынагъан  адам  а,  аланы 

окъуса, ол башындан ётген къыйын-

лыкъла бары да, сурат болуб, кёзюне 

кёрюнюб, джюреги къозгъалмай къал-

лыкъ тюлдю. Джашаугъа терен къараб 

сюзе билгенин назмулары шарт, шатык 

ангылатадыла.

Хоу, «динигизге, тилигизге, джеригиз-

ге, адетлеригизге эркин боллукъсуз» де-

ген большевиклеге ийнаннган да болур 

эди Исмайыл, кёблеча. Ол заманда ала-

ны омакъ сёзлерине кёбле терилгенди-

ле. Ол къой эсенг, ал кёзюуде афендиле-

ден да кёбле ийнаннгадыла, кертда бир 

тюзлюк джашау ачадыла деб. Алагъа ий-

нанмагъан да, кесин келишдирирге кю-

решмей, башха мадары джокъ эди. Мен 

кесим да аланы бириме. Джашлыгъым-

дан башлаб, аланы джюрегим сюймеген-

лей, эрши кёре джашадым. Кёбле, мен 

да ичлеринде болуб, йимансыз джорукъ-

ну сиясетин ангылагъан эдик. Ангылагъ-

анлыкъгъа, къаршчы турур мадар джокъ 

эди. Исмайылда да бардыла заманнга 

кёре джазылгъан джырла-назмула. Амал-

сыздан джазылгъан шийирле. Артда уа 

сокъураныб, кеси назмусунда айтханы-

ча, Аллахына тауба эте болгъанды.

Сталин деген чууутлу,

Джашауубузну къурутду,

Тиллерибизни чалдырды,

Кесине махтау салдырды.

Махтау салалгъан тёргеди,

Салалмагъан а – кёргеди.

Джан татлы – мен да айтама,

Артда тобагъа къайтама.

Джырчы Сымайылны юсюнден ай-

тыргъа излегеними себеби, бусагъатда 

аны юсюнден келишмеген бир тюрлю 

затла эшитиб, аны ючюндю. Аны ёрге 

кёлтюрюр орнуна, билмейме, анга бир 

къуджур затланы къайдан табыб да ай-

тадыла? Аны кесин да, назмуларын да 

сыйлау, кеси халкъыбызгъа да, башха 

халкълагъа да аны ачыкълау, къарачай 

халкъны сыйынмы тюшюрлюкдю? Баш-

ха миллетле, Исмайылча закий болмагъ-

ан джырчыларын, назмучуларын огъу-

на, махтаб, ёрге чыгъарыб кюрешедиле. 

Сора, бизге уа не болгъанды?

Мени  сартын,  Исмайылны  юсюн-

ден сёз, тюзюча айтылыргъа керекди. 

Джукъ къошмай-къоратмай. Исмайыл 

керти муслийман адам эди – Сталинни 

заманында да диннге къаршчы бир тиз-

гин джаздыралмагъандыла анга. Халкъ 

Азиядан къайытхан сагъатда да кюреш-

гендиле аны бла: 

«Тутхан дининги сат!» – делле манга, – 

Сора, орнунга къайт!» – делле манга… 

Исмайыл дини, ийманы бла къалгъан-

ды.

20-чы  къанлы  ёмюрде  джашагъан-

ды Исмайыл. Кёрлюгюн кёрюб, айты-

рын айтып кетгенди. Акъыл-эс, оюм-сёз 

хазнасы къалгъанды бизге. Аны бютеу-

лей джыйыб, джарашдырыб, басмадан 

чыгъаралмай тургъаныбызды сейир. Ис-

майылны зикирлери къой, назмулары да 

нюрлюдюле. Аллай шийирле бу къатыш-

хан заманда бютюн да керекдиле.

жүктеу/скачать 6,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: