оларды баламалы түрде сипаттай алатын соз жоқтың қасы

руға мүмкіндік бермеуін табанды түрде талап етеміз.  Жол­

дан адасу қаупінен сақтар бүндай абсолютті бағдарлылықты 

әлі де тандай қоймағандар ауыр азғындаушылықтарға әкеп 

соқтыратын  зор  қатерге  үшырайды.  Бүл  мәселеде  белгілі 

бір  абайлаушылық,  керек  десеңіз,  “секемшілдік”  кажет, 

өйткені, жау, біржола жойылып болмайынша,  қашан да ең 

алуан жөне қайсыбірде ең күптеген формаларды қабылдай 

алады. Өздерін қазіргі заманғы  “материализмнен” сытылып 

кеткендей коретін адамдардьщ сол  материализмге қарама- 

қарсы болып корінуі мүмкін,  бірак іс жүзінде сол рет-жосық 

иіындығы  болып  шығатын  норселерге  тартылатыны  жиі. 

Содан да,  батыстық сипатты ерекшелікгерді ескрре отырып, 

сол сипатқа тон соншалық тартымды “тотенше феномендер- 

ге”  қатысты,  әсіресе,  сақ  болған  абзал.  Нео-спиритуалис- 

тердің негізгі адасушылығы да осында жоне бүл кауіп-қатер, 

әсілі, уақыт оте келе үлғаятын болады, өйткені озекті хаосты 

қуаттаушы  түнек күштері  үшін  бүл  мейлінші  тиімді  тосіл 

болып табылады.  Біздің бүгінгі танда Ізгі хабарда:  “Жалған 

қүдай мен жалған пайғамбарлар көтеріліп,  олар үлы ғажай- 

ыһтар мен кереметтерді жасайтын болады, сонда, тіпті, таң- 

даулылар елтіп, азғырындыға ереді” деген создермен болжа- 

нған дөуірден онша да алыс еместігіміз өбден мүмкін.  “Таң- 

даулылар” — бүл этимологияға сойкес,  создің ең кең мағы- 

насындағы сол элита,  міне,  дол осы  себептен біз  бүл сөзді 

барлық айрықша қарабайырлықпен теріс пайдаланушылық- 

тарға кереғар,  “элита” терминінің пайдаланылуын табанды 

түрде талап ететіндігімізді айта кетейік.  Шын мәніндегі таң- 

даулылар  ішкі  жетілуді аяқтап,  ендігі жерде  еліктіргіш  аз- 

ғырындыға беріле алмайтындар болып табылады.  Бірақ, өлі 

бойында  бар  болғаны  білім  потенциялары бар тек  “атану- 

шылар”  болып  табылатындар  қалады.  Біз  “астықты  арам 

шөптен” айыру, дін ілімдері “рухтарды ажыратушылық” деп 

атайтын операцияны жүзеге асыру аса киын болатьш дәуірге 

аяқ басамыз, өйткені, жуық аралықта аса күрделі,  бей-бере- 

кет және хаосты оқиғалар  орасан коп болады.  Бүған қоса, 

Қалыпты  жағдайларда  жетекшілер  мен  косемдер  болуы 

тиістілер бүгінгі күні,  ақиқи білімнің кемдігіне қарай, жиі 

өздері “соқырларды жетектеуші соқырлар” болуда.  Ендеше, 

мүндай жагдайларда шын мөніндегі тамүк күштерінің боса- 

тылуына  тосқауыл  жасауға  диалектикалық  корегендіктер 

немесе  қандай да  бір,  мейлі,  тіпті,  ең керемет философия

133

көмектесе қояр ма екен?  Бұл алдамшы қиял ғана,  одан сақ- 

танған абзал.  Жиі таза интеллекттің не  болып табылатын- 

дығына қатысты толық хабарсыз  адамдар,  бейне,  тіпті,  ең 

төуір  дегенде  ақиқи  білімнің  солғын  көлеңкесіндей  ғана, 

философиялық білім барлық жағдайды түзеп, қазіргі заманғы 

ой-машық дертіне салмақты дауа бола алады деп қиялдай- 

ды. Сондай-ақ, қазіргі заманғы ғылымды жоғары ақиқаттарға 

көтерілудің қүралы деп білетіндер де бар,  бүл солай болган­

да,  іс жүзінде ғылым,  қайта,  бүндай ақиқатгарды терістеуге 

негізделеді.  Барлық осы іспеттес алдамшы ой-қиялдардың 

барлығы тек қана шынайы бағдарды жоғалтуға әкеп соқты- 

рады.  Нәтижесінде  тек  орасан  коп  күш-жігер  текке  шы- 

ғындалған болады және де,  қазіргі заманғы рухқа шын-ақ 

қарсыласқысы келетіндер толық дорменсіздікке үшырайды, 

себебі,  аса терең принциптер білімін меңгермейінше, олар- 

сыз іс-орекет атаулы мүлде бос әурешілік болып шыгатын- 

дьщтан да,  шарасыздықпен түйық тығырыққа тіреледі.

Тосқауылдарды тойтарып, руханият атаулыға қарсы тура- 

тын ортаның қарсылығын жеңетіндер, еш күмонсіз, өте-мөте 

аз болады. Бірақ, бүл жерде сан роль атқармайды, себебі бүл 

салада материя мен сан зандарынан гөрі,  озгеше зандар эре- 

кет етеді.  Сондықтан,  күдер үзудің жөні жоқ. Ал, тіпті,  егер 

қазіргі заманғы дүние әлдебір апат барысында күйремес бүрын, 

дөстүрді  қалпына  келтіру  ісінде  қанша  болса да  салмақты 

нөтижеге  жетуге  еш  үміт  жоқ  болса  да,  терең  мәні  қазіргі 

дүниенің аясынан шығандап кетер келелі іспен айналыспау- 

шылықты еш ақтай алмаса керек. Торығуға бейімдердің бар- 

шасы мынаны есте түтуы тиіс: бүл саладагы кемел ештеңе де 

іс-түссіз кетпейді.  Түнек, адасушьшық пен хаос тек көрінеу 

козге  және  өте  қысқа  уақытқа  ғана жеңеді.  Тепе-тендікгің 

оарлық жекелей және өткінші бүзылулары да неборі әмбебап 

үйлесімнің элементтері болып табылады.  Ж эне,  ең  ақыры, 

ештеңе және ешқашан ақиқат күшіне қарсы түра алмақ емес. 

Олай болса, Батыстың кейбір ежелгі инициациялык үйымда- 

рьшьщ үраны осьшдай адамдардьщ үранына айналсын: “ 

Vincit 

omnia  Veritas

”  — “Ақиқат барлығын жеңеді”.

134

ДӘСТҮР ЖЭНЕ  МЕТАФИЗИКА ТУРАЛЫ  ОЧЕРКТЕР

Р.  Генон

І-бөлім. ДӘСТҮР 

Дәстүр дегеніміз не?

Дәстүр туралы, дөстүрлі ілімдер немесе түжырымдама- 

лар туралы және, тіпті, дәстүрлі тілдер туралы әр қилы ой- 

пайымдарды мейлінше жиі естуге немесе оқуға тура келеді 

де,  окушы  бүл  ой-пайымдарды  Шыгыстың  рухани  мәде- 

ниетінің ең маңызды және мәнді белгілерін сипаттауға кез­

келген әрекетгенушілікпен танысу барысьшда шүбәсіз дерлік 

үшыратады; дегенмен,  сөздің қатаң мағынасындағы, дөстүр 

дегеніміз  не?  Ықтимал  түсінбеушіліктің  алдын  алу  үшін, 

басынан-ақ айтайық, біз “дәстүр” сөзін кейде Батыстың діни 

ой-пікірі “дөстүр”  қашан да тек ауызша берілу нысаны бол- 

ған-мыс деген мәнде жазба сөзіне қарсы қойып, оған үстейтін 

тар  мағынада  қолданбаймыз.  Керісінше,  біз  үшін  дөстүр, 

сөздің ең жалпы мағынасында, бастапқыда ол әрқашан дерлік 

ауызша болып табылатын болса да, жазбаша да, сондай-ақ, 

ауызша да бола алады.  Қалай болганда да, бүл күнде достүр, 

формасы бойынша діни немесе  қандай да бір  озгеше  бол- 

ғандығынан, дойім бойында екі бірін-бірі толықтыратын — 

жазбаша  жэне  ауызша  — тармақты  түтады,  сойтіп,  біз  еш 

жалтаксыз “дәстүрлі жазба” жайьшда соз етеміз, бүл “дәстүр” 

сэзін тек тым тар һәм арнайы мағынасында колданатындар- 

ға айқын қайшылық корінері аян; бүған коса, этимология- 

лык түргыда “дәстүр”  созі әлдебір тәсілмен “берілетін” жай 

гана  қандай да  бір  затты  білдіреді.  Осыган  қоса,  “достүр” 

үгымының мазмүнына,  екіншілікгі жэне туынды болса да, 

эйткенмен,  бүл  үгым  туралы тиянақты  түсінік күру  үшін 

оте маңызды элементтер ретінде, принципі әлдебір дәстүрлі 

ілімде жататын түтас бірқатар түрлі институттар мен үйым- 

дарды қосу қажет.

Осылайша қарастырылатын дэстүр элдекімге мазмүны 

бойынша,  кейбір  олеуметтанушылардың  созіне  сәйкес,

135

■  ■

“белгілі  бір  уақыт  бойына  қанд'ай  да  бір  адамдар  тобына 

ортақ технологиялар,  ұйымдар жөне нанымдар жиы ны ғы ” 

түсінігін түтатын оркениет үғымымен сәйкесетіндей көрінуі 

мүмкін,  бірақ,  берілген аныктама  қаншалықты дәл болып 

табылады? Шынын айтканда,  біз оркениет кашан да не тым 

кең,  не тым тар болып келетін мүндай тектес  формуламен 

анықталады деп мүлде ойламаймыз,  сондықтан  да, » ;  бар­

лык оркениеттерге тэн сипат белгілер  бүндай  анықтіімада 

түсіп  қалады,  не,  керісінше,  ол тек кандай да  бір жекелей 

алынған  оркениетке тән белгілерге қүрылатын болады д е­

ген қауіп үдайы туындайды.  Осылай,  берілген анықтамада 

да кез келген өркениетте үшыратуга болатын ж эне оз бой- 

ына “қоршаған дүниені озгертуге арналған пракгикалық эре- 

кеттер  түрлерін”  түтушы  “технологиялар”  категориясына 

сыйдыруга болмайтын олдене болып танылатын мөнді ин­

теллектуалды элемент назарға алынбайды; екінші жагынан, 

сол бір  олеуметтанушылар,  бүл  ретте,  берілген  созді оның 

“дағдылы  мағынасында”  алу керектігін  коса,  “нанымдар” 

туралы айтканда, бүл жагдайда, шынтуайтында кейбір орке­

ниеттерге гана тэн ж эне,  содан да,  олардан тыс үшыраты- 

луы мүмкін емес діни козқарастың болуы алдын-ала үйға- 

рылатыны  айқын.  Осы тектес  қиындықтардьщ  алдын-алу 

үшін де, біз эуелі оркениетті азды-копті қалың адамдар тобы- 

на ортақ белгілі бір менталдылык онімі ретінде қарапайым 

сипаттаумен  қанагаттанар  едік жэне  бүл бізге  оны күрай- 

тын элементгердің накты анықтамасына қатысты эрбір ерек­

ше жагдайды жеке қарастыруга мүмкіндік берер еді.  ,

Кез  келген  жагдайда  дәстүрді  түтастай  оркениетпен 

тендестіру  Шыгыс  туралы  соз  болганда  ғана  әбден  негізді 

болып табылады, себебі, бүтіндей алғандағы Шығыстың кез­

келген өркениеті сипаты бойынша дэстүрлі ретінде қарас- 

тырыла  алады.  Батыс  өркениетіне  қатысты  келер  болсақ, 

ол,  керісінше,  байланысты  әлі  де  болса  тек  ең  болыіксыз 

дэрежеде сақтап отырган діни элемента есептемегенде,]дэс- 

түрмен  байланысын,  толық  деуге  болардай,  жоғалтты. 

Дәстүрлі ретінде қарастырылатын қоғамдық институтгар өз 

тіршілігінің принципімен метафизикалық, діни немесе кан­

дай да бір баска сипатқа иелігінен тыс,  сондай-ақ, дәстүрлі 

болып табылатын, белгілі бір докгриналармен тиімді байла- 

нысқан  болуы тиіс.  Баскаша  айтқанда,  түпкілікті табиға- 

тына катысты,  өз кезегінде,  кашан да  интеллектуалды ірет-

136

■I

жосықты болып табылатын доктринаға азды-көпті тікелей, 

бірак,  дөйім  саналы  түрде  үғынылатын  тәуелділікпен  өз 

тіршілігін ақтай алатын институттар дөстүрлі болып шыга­

ды; алайда, бүл интеллектуалдылықтың өзі метафизикалық 

доктриналар жайында соз болганда таза күйінде де, достурлі 

доктринаның  қүрамына  сіңісіп  кеткен  дінмен  я  басқа  да 

ерекше формалармен болғанындай,  алуан текті элементгер- 

мен аралас та үшыраса алады.

Осылай, мысалы,  біз Исламда дәстүр екі түрлі аспектіде 

болатынын  көреміз,  оның бірі діни  болып табылады жөне 

бүл  дәл  сол  қоғамдық  институттардың  бар  жиынтығы 

тәуелділікте  болатын  аспект.  Оның қасында,  таза  шыгыс- 

тык Деп атауға болатын екінші аспект толықтай метафизи- 

калық  болып  шыгады.  Қандай  да  бір  мөлшерде  осындай 

олдене арабтардың ықпалы ожептоуір дәрежеде андалатын 

схоластар ілімі жағдайында ортагасырлық Еуропада да бол­

тан;  бірақ,  бүл  үйлестік  бізді  аса  әріге  алып  кетпес  үшін, 

бүл  жерде  метафизика  теологиядан,  басқаша  айтқанда  — 

өзінің діни ой-пікір саласындағы арнайы қолданысынан — 

ешқашан жеткілікті анық ажыратылмағандығын бірден қос- 

қан  жон;  бүған қоса, тіпті,  шынайы метафизиканың,  осы 

жерде авдалуы мүмкін бөлігі қашан да толык емес орі,  сіро, 

түтастай Батыстың күллі интеллектуалды мәдениетіне тән 

белгілі бір шектеулермен шарттастырылған болып табыла­

ды;  еш шүбосіз,  бүл екі кемшілікті еуропалықтарға гректер 

мен  ежелгі  еврейлерден  бір  мезгілде  қалған  қайшылықты 

мүра нәтижесі ретінде қарастырған жөн.

Үндістанда өз мәнінде таза метафизикалық болып табы­

латын дәстүрмен бетпе-бет келеміз;  онымен,  өзінің тармақ- 

тары ретінде, осы таза метафизиканы не доктринаның озінің 

кейбір туынды және косалқы салаларына,  айталық,  космо- 

логияға, не ғарыштық жэне адами тіршілік деңгейлерін бай- 

ланыстыратын үйлестікке тікелей  сүйене отырып баскары- 

латын  қоғамдык  рет-жосық  саласына  қолданудың  түрлі 

тәсілдері байланысқан.  Ислам дөстүріне қарағанда,  мүнда 

едәуір  айқын  бола  түсетіні  сол  -   діни  козқарастың  және 

кез келген дін қажеттілікпен діттейтін интеллектуалдылық- 

тан тыс  элементтердің толық жоқ болатындығы,  сонымен 

бірге,  шындықтың  кез  келген  жекелеген  деңгейінің  мета- 

физикага қатысты, ягни,  эмбебап принциптер  патшалыгы - 

на қатысты толық багыныштылыгы.

137

lia

қалай өтетінін көреміз және бір қарағанда, олар a 

машылықты ғана емес, тіпті, бір-бірінен мүлде т? 

түрлер болып көрінеді, оның үстіне,  метафизика с 

үнемі дерлік интеллектуалды тандаудың үлесі б( 

ды,  бүл ретте,  әлеуметтікдәетүр, табиғатына ора 

сыз баршасын байланыстырады және тиімді түрд< 

баршасьшан тең дәрежеде талап етеді. Оньщ үстіне [ 

қажет “Даосизм” формасында берілген метафизика i 

“И-Цзин” кітабында түжырылған неғүрльм сртереі 

принциптерінің дамуы болып табылады және дәл 

тағы дәстүрден “конфуцийшілдік” атауы-мен коі 

қоғамдық институтгардың күллі жиынтығы оз баі 

ды  және  бүл  метафизиканың  тіршіліктің  кейбі 

орісіне қолданысы болып шығады. Осылайша, қі 

тық оркениеттің екі маңызды аспектісінің мәнді 

пына келтіріліп, олардың ақиқи байланысы айкы 

ды; бірақ, егер олардың ортақ бастаумен, яғни, с 

заманьшда росімделген идеографиялық бейнесі елу 

ына жуық озгеріссіз қалған оу бастағы достүрмсі: 

сын барлау мүмкін болмағанда,  бүл бірлік созсіз 

зардан жіберіп алынған болар еді.

Енді  біз  мейлінше  жалпы  шолуымызды  дәс|үрдің  дін 

сияқты  ерекше  формасының  не  екенін  неғүрлі 

егжей- 

тегжейлі зерттеумен жалғастыруға тиіспіз жоне бі і  сондай- 

ак, таза метафизикалык ой-машықты теологиял:  is; ой-ма- 

шықтан, яғни,  діни түжырымдамалардан қалайі  і

1

 ажыра- 

туға болатыньш, сонымен қатар, метафизика Батыс з і кеңінен 

пайдаланылатын мағьшасындағы философиялық о і-машық- 

тан  несімен  озгешеленетінін  түсіндіруіміз  керек  Дол  осы 

іргелі  озгешеліктерден  біз,  қазіргі  батыстық  ада  ш ы ң  ин­

теллект  туралы  әр  қилы,  кобінше  жалған  түсін і ітерінен 

айырмасы, Шығыстың интеллектуалды мәдениетіі  L  маңыз- 

ды мінездемелерін андаймыз.

Дәстүр және дін

Дін  мен  оның  мәнді элементтерінің нақты жі >Ие  қатаң 

анықтамасьша қатысты мәселеде кейбір келісім 6ipj і 'іне жету 

оте  қиын,  оның  үстіне,  мүндай  жагдайларда  жи

138

аидалы

болатын этимология,  “дін”  сөзінің озінің барлық үсыныла- 

I тын  мағыналары төтенше  бүлыңғыр  болып  келетіндіктен, 

бүл жолы көмегі мардымсыз. Дін, создің бастапқы мағына- 

j  сына сэйкес,  “байланыстыратын нәрсе”; бірақ, бүл соз адам­

ды жогары принциппен немесе адамдарды бір-бірімен бай- 

ланыстыратынды білдіре ме?  Егер біз  “дін”  созі бізге келіп 

жеткен ежелгі гректер мен римдіктерге жүгінсек, дін үғымы 

I  

сол кезде мазмүнына, біз атап өткен, екі мағынаны да түтка- 

ны  және  бүл  екі  мағынаның  екіншісі  кобіне-коп  шешуші 

роль атқармағаны айкын дерлік болады.  Іс жүзінде дін не­

месе дәлірек айтқанда,  бүл сөздің астарында сол кезде түсі- 

нілген үғым, аясында “қала қүдайларын” тану және қүдайга 

міножаттың заңды белгіленген формаларын сақтау — қогам- 

I 

дық өмірдің түрактылығы кепілін камтамасыз ете отырып — 

ең  маңызды  роль  атқарған  барлык  қоғамдық  институттар 

жиынтыгымсн ажырағысыз байланысты болган; дол осы жайт 

берілгсн институттарға  шынайы достүрлік сипат дарытқан 

да.  Бірақ,  содан бері,  басқа болмаса да,  былайша аталатын, 

классикалық қадім заман кезеңінде адамдар өздерінің достүрі 

негізделген интеллектуалды принцип білімін біртіндеп жо- 

галтты;  бүл жайттан  метафизикага кабілетсіздіктің,  озінің 

шарасыз жэне даусыз салдары ретінде ой-машыктагы огаш 

ретсіздікке  алып  келетін  Батыс  адамдары  үшін  дагдылы 

кемшілікгің ец ерте көрінімдерінің бірін коруге болады. Ендігі 

гректерде  неғүрлым  ежелгі жоне  сол уақытқа  қарай  үмыт 

болган дәстүрлерден мүра болган жоралгылар мен символ- 

дар өзінің эу бастагы жэне нақты магынасын тез жогалтып 

жатты;  оз рухын  ерікті  поэтикалық қиялдар  арқылы еркін 

жеткізген осы бір коркем дарынды халықтың ой-қиялы бүл 

символдарды саңылаусыз дерлік пердемен бүркеп тастады, 

дэл осы себептен де Платон сияқты философтар оздерінің 

қүзырындағы ең коне жазба деректердегі қүдайлар табига­

ты туралы мағлүматты қалай түсіндіруді білмейтіндіктерін 

ашьщ мәлімдеген. Осылайша, символдар қарапайым аллего- 

рияларға шейін қүлдырап,  мүндай жагдайларда шарасыз бо­

латын антропоморфизм орекеті нәтижесінде осыдан кейін 

“мифтерге”, басқаша айтқанда — аңыздарга айналган,  олар­

да  өркім  өзіне  не  үнаса,  соған  сене  алады,  тек,  әйтеуір  іс 

жүзінде, ол адам зандастырылған қаулылар алдын-ала бел- 

і  іГ

1

 

гілеген мінез-қүлықты үстануды жалгастырса болганы.

Бүндай жагдайларда, тіпті, жазылған ережелер бойьшша 

[ 

Дөстүрдің сақталуын қадағалауға міндеттілер  үшін де  бас-

139

тапқы  мағынасын  жоғалтқан  сайын,  біртіндеп  одфн  бетср 

сыртқы  бола  түскен  формализмнен  өзге  бірдеңеіс ң  амаң 

қалуы екіталай сді;  осылайша, дін өзінің терең м аш насы ң 

жоғалта отырып,  боле-жара  қоғамдық іс болмай ката алма 

ған еді. Бүл неліктен озінің мекен-түрағын ауыстырі-ан адамі 

сонымен  бірге  дінін  де  ауыстыруға  тиісті  болғаніін  жоне| 

оның  мүны  еш  қобалжусыз  істей  алатын  болганы ^ түсін- 

діреді;  ол озі араларына қоныстанбақ жоне алдағы k ақытга 

зандарына адал болмақ адамдардьщ одет-ғүрпын қарылдай- 

ды деп күтілген жэне сол жерде орнаған дін бүл зандардың 

мемлекетгік, сот, әскери және басқа да институттар  сияқты, 

ажырамас болігін қүраған.  “Қоғамдық байланыс” ретіндеп 

сол  діннен  басқа  әлгі  қала  түрғындары  арасында  басқа 

жергілікті ғибадат түрлерінен қандай да бір түргыда жоғары 

түфатьш, сондықтан да, барлық Эллада халықтары үшін ортақ 

олардың арасындағы бірден-бір, шын-ақ тиімді жоне ^здіксіз 

байланысты қамтамасыз ететін дін болатын;  мүндан дін әлі 

де,  кейінгі заманаларда пайдаланылатын мағынада,  ‘ мемле- 

кеттік дін”  бола қоймаған еді, бірақ,  өйткенмен,  онід ендігі 

жерде  осы  неғүрлым  кейінгі  идеяның  пайда  болу д  және 

біржола  қалыптасуының  коптеген  алғышарттарыщщ 

ретінде қарастыруға болады.

Римде біз Грекиядағыдай жағдайларды кездестіреміз, бір 

айырмасы,  римдіктер  этрустар  мен  басқа  халықтардың 

дәстүрлерінен алған символдық формалардың түсініксіздігі 

бүнда ақыл-ой патшалығына киіп-жара енген әлдебр эсте- 

тикалык тенденцияньщ нотижесі болмаған, қайта, сірэ, олар­

дын,  кез  келген  интеллектуалды  рет-жосықты  нор;  елерді 

үгынуга толық қабілетсіздігінің салдары болган.  Бол  :-жара 

практикалық заттарга багьпталган  Рим менталділігіі  ің осы 

бір  туабітті  кемшілігі,  осы  жерде  бүл  туралы  коп  штып 

жататындай емес, тым айқын жоне, тіпті, даусыз;  грек  ердін, 

кейінірек көрінген,  ықпалы  бүл  кемістікті тек оте  болым- 

сыз дәрежеде түзете алар еді.  Қалай  болганда да,  Рцмде де 

“қала қүдайлары” жүртшылық алдында мінөжат етуде!, терен 

маңызы осы уақытқа қарай саналы үгынылудан қалган әлде- 

қашан  бар  рулық гибадаттарга  үстеме таңылган  гибіщатта 

басты түгырды иеленді; жоне осы “қала қүдайлары” өздгрінін 

аумақтық  ыкпалын  кеңейту  нөтижесінде,  ақыр  соңында, 

“империя  күдайлары”  болып  алады.  Аныгы  сол,  мУндай, 

мысалы,  императорларға  табынушылық  сияқты  тгбыну

бірі

жүктеу/скачать 13,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: